آسیب ها یا بیماری های مختلفی وجود دارند که منجر به آسیب یک چشم می شوند. مشکلاتی مانند آسیب های فیزیکی، گلوکوم، عفونت داخل چشم و تومورهای چشم از جمله مشکلاتی هستند که می توانند منجر به تخلیه ی چشم شوند. چشم مصنوعی یا چشم پروستتیک يا پروتز چشمى (prosthetic eye) یکی از گزینه ها برای افرادی است که یکی از چشم های آنها (در برخی موارد هر دو چشم) تخلیه شده باشد. هدف از به کار گیری چشم مصنوعی درمان بیماری یا بهبود بینایی نیست بلکه هدف اصلی ایجاد یک شکل طبیعی تر و متعادل تر در صورت و ایجاد حس راحتی در محل قرارگیری چشم است.

چشم های مصنوعی به دو شکل قابل دسترسی هستند. بخشی از آنها از پیش آماده بوده و بصورت تجاری به فروش می رسند. نوع دیگری از چشم مصنوعی نیز وجود دارد که بر اساس شرایط فرد ساخته شده و مخصوص چشم همان فرد است. نوع دوم معمولا از نظر رنگ چشم و شکل و اندازه برای فرد مناسب تر است. به طور کلی چشم مصنوعی دارای دو بخش اصلی است:

1. پوسته ی بیرونی بیضی شکل و سفید رنگ که برای تکرار رنگ سفید چشم دیگر ایجاد شده است.
2. قسمت مرکزی گرد و رنگی که شبیه عنبیه و مردمک چشم دیگر ساخته می شود.

جراحی های مختلفی برای به کارگیری چشم مصنوعی وجود دارند که بسته به شرایط چشم هر فردی به کار می روند. پس از این جراحی ها معمولا عملکرد پلک ها نیز بهبود می یابد.

چشم مصنوعی از چه موادی ساخته شده است؟

چشم مصنوعی از گذشته های دور کاربرد داشته است و در سیر تاریخی خود دچار تغییر در جنس مواد سازنده نیز شده است. چشم شیشه ای اصطلاحی قدیمی است که برای چشم مصنوعی به کار می رفته است زیرا جنس این نوع از چشم ها از شیشه بوده است. امروزه چشم مصنوعی از مواد پلاستیکی سخت و ویژه ای ساخته می شود. چشم مصنوعی بر روی ساختاری به نام ایمپلنت چشمی (ocular implant) استفاده می شود. ایمپلنت چشم یک ساختار جدا از چشم مصنوعی است که ساختاری سخت و شکلی گرد دارد و با جراحی بصورت دائمی داخل لایه های عمیق تر حفره ی چشم متصل می شود. معمولا ایمپلنت مصنوعی چشم بعد از اتصال به عضلات چشم با لایه های بافتی بدن یا ساختارهای مصنوعی احاطه می شود. پس از اتصال این ساختار امکان استفاده از چشم مصنوعی ایجاد می شود.

حرکات چشم مصنوعی چگونه است؟

در طی جراحی ایمپلمت چشم، این ساختار با بافت مرتبط با چشم پوشش داده می شود. در این حالت اتصال عضلات طبیعی مرتبط با چشم که عملکرد طبیعی دارند این امکان را ایجاد می کند تا ایمپلنت متصل شده نیز بتواند هماهنگ با چشم دیگر و بصورت ارادی حرکت کند. اگرچه چشم مصنوعی بصورت هماهنگ با چشم سالم حرکت می کند و از نظر هماهنگ بودن مشکلی قابل توجه وجود ندارد اما معمولا بازه ی حرکت آن به اندازه ی چشم طبیعی نیست.

خطرات و عوارض مرتبط با جراحی چشم مصنوعی چیست؟

هر نوعی از جراحی با خطراتی همراه است. جراحی برای جاگذاری چشم مصنوعی نیز عوارضی دارد که آشنایی با آنها می تواند به کنترل خطرات آن کمک کند. در برخی موارد این نوع جراحی منجر به ایجاد نوع خاصی از التهاب به نام اوفتالميك سیمپاتتیک (sympathetic ophthalmitis) مممکن است ایجاد شود. این نوع التهاب ممکن است پس از جراحی تخلیه ی چشم، چشم سالم را نیز تحت تاثیر قرار داده و منجر به آسیب آن شود. اگرچه این نوع از التهاب در اکثر موارد قابل درمان است اما در صورتی که درمان نشود می تواند در نهایت منجر به از دست دادن بینایی در چشم سالم شود.

عفونت در محل جراحی شده یکی دیگر از خطرات جراحی چشم مصنوعی است. معمولا عفونت را می توان با قطرات یا قرص های حاوی آنتی بیوتیک درمان کرد.
در اوایل دوران استفاده از چشم مصنوعی معمولا افراد دچار ناراحتی در محل چشم خود می شوند. این مسئله مشکلی جدی نیست و با گذشت زمان شرایط فرد بهبود یافته و به وجود ایمپلنت عادت می کند.

آیا نیاز است تا چشم مصنوعی پس از مدتی تعویض شود؟

اگرچه جنس مواد سازنده ی چشم مصنوعی از پلاستیک بسیار با دوام است اما معمولا لازم است تا این ساختارها بصورت دوره ای تعویض شوند. معمولا با گذشت زمان حفره ی چشم نیز دچار تغییر شکل یا اندازه می شود بنابراین چشم مصنوعی نیز نیاز به تغییر شکل خواهد داشت. پولیش حرفه ای در از بین بردن خراش های سطحی چشم مصنوعی بسیار موثر است، اما ممکن است توانایی از بین بردن خراش های عمیق تری را که می توانند ظاهر چشم شما را مخدوش کنند نداشته باشد. معمولا هنگامی که زمان تعویض چشم فرا رسیده باشد، فرد علائمی چون تفاوت در دو چشم و نیز افتادگی پلک را مشاهده می کند. علائم دیگری که نشانگر نیاز به تعویض چشم مصنوعی هستند شامل موارد زیر هستند:

• عفونت های مکرر
• خشکی چشم که با قطره های مرطوب کننده یا تخلیه از سوکت برطرف نمی شود.

بنابراین مراقبت از چشم های مصنوعی و حفظ بهداشت آنها یکی از ضروریات زندگی با چشم مصنوعی است که لازم است تا توجه ویژه به آن داشت. در مجموع هر چهار يا پنج سال بايد چشم مصنوعى تعويض گردد

چگونه چشم مصنوعی خود را تمیز کنیم؟

یکی از راه های اطمینان از راحتی چشم مصنوعی، پاکیزه نگه داشتن آن است. در بیشتر موارد، فقط لازم است تا فرد هر سه تا چهار هفته یکبار چشم را برداشته و تمیز کند، با این تمیزکردن چشم مصنوعی به سبک زندگی فرد نیز بستگی دارد. لازم است تا قبل از دستکاری چشم و ارتباط با بافت های حفره ی چشم دست ها بصورت کامل و تمیز شسته شوند تا احتمال عفونت یا تحریک کاهش یابد.

انگشتان دست تنها ابزاری هستند که برای تمیز کردن چشم نیاز هستند. برای شستشوی چشم لازم است تا در حالی که چشم در زیر جریان آب گرم نگه داشته شده است به آرامی با انگشتان مالش داده شوند. معمولا استفاده از صابون ضروری نیست، اما در صورت نیاز، بهتر است از ملایم ترین صابونی که می توان استفاده کرد تا احتمال تحریک محل چشم کاهش یابد. استفاده از محلولهاى نگهدارى لنز نيز انتخاب مناسبى است . قبل از قرار دادن مجدد چشم در محل خود، بهتر است فرد از یک پارچه یا دستمال نرم برای خشک کردن چشم استفاده کند. اگرچه تمیزکردن چشم مصنوعی در خانه اثرات پاک کنندگی مناسبی دارد اما لازم است تا برای تمیزکردن حرفه ای آن به صورت مرتب به پزشک متخصص مراجعه شود.

برنامه ی مراجعه به پزشک معمولا برای افراد بزرگسال بصورت یک بار در سال و برای کودکان زیر سه سال بصورت یک بار در هر سه ماه است. کودکان سه تا 9 سال نیز باید هر شش ماه یک بار به پزشک مراجعه کنند.

نسخه اصلی مطلب درباره چشم مصنوعی چه می دانید ؟ را در سایت دکتر بهرام اشراقی بخوانید.

---