خار پاشنه در واقع یک زائده ی استخوانی است که در زیر استخوان پاشنه ی پا شکل می گیرد. در کف پا یک نوار ضخیم از بافت نرم به نام فاسیت پلانتار وجود دارد که به استخوان پاشنه ی پا متصل است. این نوار ضخیم و محکم موجب تشکیل قوس کف پا شده و به حفظ ثبات پا کمک می کند. در صورتی که با گذشت زمان به دفعات زیاد به نوار فاسیت پلانتار در کف پا فشار وارد شود، این فشار به نقطه ی اتصال فاسیت به استخوان پاشنه منتقل شده و این تنش و فشار های مکرر موجب تشکیل خار استخوانی در استخوان پاشنه می شود که به آن خار پاشنه گفته می شود. هر چند بدون وجود خار پاشنه و صرفا با التهاب فاسیای پلانتار تمام علائم می تواند برای بیمار ایجاد شود، بدون اینکه در عکس خار پاشنه دیده شود .

علل بروز خار پاشنه پا

اگر با گذشت زمان، نوار فاسیت پلانتار در کف پا به طور مداوم به استخوان پاشنه فشار بیاورد، نهایتا یک زائده ی استخوانی در محل اتصال این دو به یکدیگر تشکیل می شود. وارد شدن فشار به استخوان پاشنه توسط نوار فاسیت پلانتار عمدتا به خاطر عملکرد غیرطبیعی پا و یا به خاطر وضعیت بد قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن و ..) است. در واقع همان دلایلی که موجب التهاب فاسیت پلانتار (و درد کف پا) می شوند، نهایتا به شکل گیری خار پاشنه نیز منجر می شوند. این دلایل عبارتند از:

• وضعیت بد قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن و ..): در صورتی که پای شما بیش از حد به داخل یا خارج چرخش داشته باشد، بافت نرم موجود در کف پا بیش از حد تحت فشار قرار می گیرد و کشیده می شود و این مسئله باعث درد و التهاب در کف پا می شود.
• گرفتگی عضلات: گرفتگی و عدم انعطاف پذیری عضلات ساق پا موجب وارد شدن فشار بیش از حد به نوار فاسیت پلانتار در کف پا می شود.
• پوشیدن کفش نامناسب که به خوبی از قوس کف پا پشتیبانی نمی کند و فشار های وارد شده به کف پا را جذب نمی کند.
• داشتن اضافه وزن
• افزایش سطح فعالیت
• راه رفتن روی سطوح سخت: راه رفتن با پای برهنه روی سطوح سخت (مانند سیمان یا کاشی) می تواند موجب تشدید درد پاشنه شود.
• قوس زیاد کف پا و یا قوس کم کف پا
• مشکلات مربوط به کمر

علائم خار پاشنه

بسیاری از افراد ممکن است به خار پاشنه دچار باشند اما هیچ وقت متوجه آن نشوند چرا که هیچ علائمی در آن ها بروز نمی کند. اما در اغلب موارد، شخص به پاشنه درد دچار می شود و این درد تنها به وجود زائده ی استخوانی مربوط نمی شود، بلکه معمولا التهاب و کشیدگی فاسیت پلانتار در کف پا است که موجب بروز درد پاشنه می شود. البته ممکن است در ابتدای روند شکل گیری خار استخوانی، مغز استخوان تا حدودی متورم شود و این مسئله موجب احساس درد در پاشنه پا شود، اما با تکمیل روند شکل گیری زائده استخوانی، این حالت برطرف می شود. بنابراین علائم ناشی از خار پاشنه پا درواقع همان علائم التهاب فاسیت پلانتار در کف پا هستند:

• احساس درد شدید در هنگام برداشتن اولین قدم ها در صبح و بعد از بیدار شدن از خواب
• احساس درد و خشکی در کف پا هنگام برداشتن اولین قدم ها بعد از نشستن به مدت طولانی
• احساس درد در پاشنه پا که در طول روز کم کم شدیدتر می شود
• احساس کوفتگی یا درد مبهم در پاشنه پا
• احساس خستگی شدید در پاها در پایان روز
• احساس درد در زیر پاشنه ی پا، هنگام راه رفتن روی سطوح سخت

تفاوت بین التهاب فاسیت پلانتار و خار پاشنه

پلانتار فاسیتیس درواقع به معنای التهاب نوار فاسیت پلانتار در کف پا است (نوار فاسیت پلانتار، یک نوارضخیم و محکم است که در کف پا قرار دارد و از پاشنه ی پا تا نوک انگشتان کشیده شده است). اما خار پاشنه، به زائده ی استخوانی گفته می شود که در محل اتصال فاسیت پلانتار به استخوان پاشنه ، شکل می گیرد. خار پاشنه پا در واقع بر اثر مزمن شدن التهاب فاسیت پلانتار شکل می گیرد.

تشخیص خار پاشنه

معمولا بعد از سوال در مورد سوابق پزشکی بیمار و گرفتن شرح حال او و انجام معاینه فیزیکی، ابتلا به خار پاشنه قابل تشخیص است. یعنی عمدتا تشخیص خار پاشنه به کمک معاینه انجام می شود . البته اگر شک به مشکلات کمر داشته باشیم باید نوار عصب و عضله انجام شود. معاینه بیمار خار پاشنه جهت پیشگیری و درمان شامل موارد زیر می شود:

• ارزیابی قدرت عضلات پا
• ارزیابی دامنه حرکتی پا
• بررسی وضعیت قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن)
• ارزیابی نحوه ی راه رفتن بیمار
• ارزیابی توانایی و تحمل بیمار در حین انجام تست تحریک درد

در صورتی که شخص به خار پاشنه دچار شده باشد، می توان این زائده ی استخوانی را در تصاویر ساده ی رادیوگرافی مشاهده کرد، اما التهاب فاسیت پلانتر در این تصاویر قابل رویت نیست و این مورد در تصاویر اولتراسوند که از بافت نرم پا گرفته می شود، قابل رویت است.

درمان خار پاشنه

هدف از برنامه ی درمانی، کاهش التهاب بافت نرمی است که به پاشنه پا متصل است، تا بدین ترتیب بتوان عملکرد و همچنین وضعیت پا را به حالت عادی بازگرداند. برنامه ی درمانی هر بیمار با توجه به وضعیت و شرایط او متفاوت است، و شامل ترکیبی از روش های درمانی است که در ادامه ذکر شده اند:

• استراحت نسبی و اجتناب از انجام فعالیت های پر فشار و انجام ماساژ با یخ، سه بار در روز، برای کاهش التهاب.
• بستن پا با چسب های ورزشی مخصوص یا همان Taping ، که به کاهش فشار وارده بر فاسیت پلانتار کمک می کند و بنابراین موجب تسکین درد می شود.
• شاک ویو تراپی : شاک ویو درمانی فناوری است که به بهترین شکل در افراد دارای خارهای استخوانی مزمن اثر بخش است. شاک ویو تراپی با تحریک تولید فیبروبلاست و تنوسیت به فرایند خود درمانی بدن سرعت می بخشد و با تهییج زیاد عصب ها درد خار پاشنه را کاهش می دهد. درمان شاک ویو غیرتهاجمی است و نیاز به انجام عمل جراحی ندارد. به دلیل ریسک پایین، این روش قبل از جراحی های تهاجمی مورد استفاده قرار می گیرد.
• ورزش برای خار پاشنه: کشش کف پا و عضلات ساق پا برای کاهش درد پاشنه و بهبود عملکرد پا و کاهش فشار وارده با فاسیت پلانتار بسیار ضروری است. افزایش قدرت عضلانی پا نیز موجب می شود که فشار کمتری به فاسیت پلانتار وارد شود.
• درمان دستی و جااندازی مفاصل مچ پا در درمان خار پاشنه: انجام این درمان ها در کنار ورزش های کششی می تواند به افزایش انعطاف پذیری عضلات کمک کند.
• ماساژ خار پاشنه: ماساژدرمانی می تواند به عنوان یک شیوه درمانی مکمل، مفید باشد. ماساژ بهتر است با روغن بادام تلخ و روغن نارگیل و بلافاصله بعد و قبل از کشش باشد. ماساژ باید به گونه ای باشد که گویی قصد کندن یک بافت سفت زیر دستتان را دارید.
• طب سوزنی در درمان خار پاشنه یا درای نیدلینگ (سوزن خشک): در نقاط ماشه ای یا تریگرپوینت در عضلات پایین پا و کف پا می تواند در کاهش درد و بهبود عملکرد پا موثر باشد. استفاده از طب سوزنی با روش های تن و تانگ و با شیوه های چینی موجب درمان و کاهش درد خار پاشنه در تعداد زیادی از بیماران خار پاشنه می شود. همچنین استفاده از میکروسیستم ankle هم کمک بسیار زیادی در جواب دهی این روش داشته است.
• کم کردن وزن بدن

کفی طبی

کفی های طبی ساخته شده برای هر بیمار با خنثی کردن چرخش مچ پا به داخل (پرونیشن) به کاهش درد و درمان خار پاشنه پا کمک می کند و از کشش بیش از حد لیگامان کف پا جلوگیری می کند. به علاوه در طراحی این کفی ها کم شدن وزن تحمیلی روی پاشنه نیز در نظر گرفته می شود. در قسمت پاشنه کفی طبی خارپاشنه سفارشی حفره ای برای قرار گرفتن خار پاشنه تعبیه می شود تا به این ترتیب شدت برخورد پا با زمین کاهش یابد. اثر این نوع کفی طبی کاهش یا حتی از بین رفتن درد ناشی از خار پاشنه پا است. کفی های طبی سفارشی که با استفاده از اسکن فشاری کف پا و یا اسکن سه بعدی در کلینیک های ارتوپدی فنی برای بیماران طراحی و ساخته می شود، بهترین نتیجه را دارند.

با کفی های طبی که چرخش بیش از اندازه مچ پا به داخل (پرونیشن) را اصلاح می کند و قوس کف پا را گسترش می دهد، می توان به درمان درد پاشنه پا اقدام کرد. این کفی ها باید آن قدر سخت و محکم باشند تا از لیگامان کف پا در مقابل کشش غیرضروری محافظت کنند و قوس کف پا را به شیوه ای دینامیک بالا نگه دارند. استفاده از این کفی ها بهبودی را پس از حداکثر ۲ تا ۳ ماهه برای بیمار به ارمغان می آورد.

در کلینیک های ارتوپدی فنی، بررسی دقیق بیومکانیکال با استفاده از اسکن فشاری پا صورت می گیرد. با استفاده از این تکنولوژی نقاط کم فشار، پرفشار و نوع انحرافات مشخص می شود، سپس با توجه به اطلاعات به دست آمده اقدام به ساخت کفی و کفش طبی خار پاشنه مخصوص بیمار می کنند.علاوه بر این پای بیمار توسط اسکن سه بعدی مورد ارزیابی بیومکانیکی قرار گرفته و فایل سه بعدی کف پا در نرم افزار مخصوصی طراحی می شود و کفی طبی با استفاده از دستگاه تراش کامپیوتری ساخته می شود. این روش به ویژه برای بیماران دیابتی به منظور پیشگیری و درمان زخم پای دیابتی موثر است.

صندل طبی خار پاشنه

استفاده از صندل هایی که کفی مخصوصی در ناحیه پاشنه پا دارند (Heel Seat Sandals) کاهش درد ناشی از خار پاشنه و التهاب فاسیای کف پا را تضمین می کند. با این حال، در کمترین حالت حتی صندل های طبی معمولی هم برای حمایت و پشتیبانی از پا مناسبند. صندل های طبی تخصصی تر به تراز کردن پاشنه پا و پا کمک می کنند تا ضمن پشتیبانی بیشتر از پاهای دردناک، فشار وارده بر فاسیای کف پا را نیز کاهش دهند.

دلایل اصلی استفاده از صندل های طبی:

دلایل استفاده از صندل های طبی بسیار متنوع و زیاد هستند. صندل های طبی کاملاً متفاوت از دمپایی ها بوده و برای استفاده هر روزه مناسب تر هستند:

• صندل های طبی باعث اصلاح وضعیت پاها می شوند: این صندل ها باعث تطابق پا با اندام های تحتانی بدن شده و فشار وارده بر مچ پاها، زانوها و کمر را کاهش می دهند.
• صندل های طبی باعث راحتی بقیه قسمت های بدن می شوند: با استفاده از این صندل ها، پاها تکیه گاه های محکمی برای بدن می شوند تا بدن بتواند در وضعیت و تراز مناسب قرار گیرد. همچنین توجه داشته باشید که قدم برداشتن با این نوع صندل ها بسیار راحت بوده و باعث به حداقل رسیدن کشیدگی عضلانی و وارد آمدن فشار به قوس پا می شود.
• مانع از پرونیشن زیاد پا می شوند: بیشتر صندل های طبی دارای پد پاشنه هستند. اساساً این ساختار برای کنترل حرکات و افزایش ثبات فرد طراحی شده اند.
• کفی های محکم و راحت: صندل های طبی کفی های محکمی دارند که نسبت به صندل های غیرطبی از پاهای شما محافظت بیشتری می کند.
• راحت راه رفته و پاهای خود را خنک نگه دارید: برای پیاده روی در هوای گرم در مسافت های کوتاه می توانید به جای استفاده از کفش های پیاده روی از صندل های طبی استفاده کنید. صندل های طبی از پاهای شما محافظت کرده باعث می شوند که پاهای شما خنک بمانند!

کلینیک های ارتوپدی فنی با داشتن امکاناتی مانند اسکن سه بعدی استاتیک و دینامیک کف پا قادر به طراحی و ساخت انواع دمپایی و صندل طبی هستند. این صندل ها مطابق با آناتومی و ویژگی های پای هر فرد طراحی و ساخته می شود و به سلامت پا و درمان بیماری های پا نظیر خار پاشنه کمک شایانی می کند.

داروها برای درمان خار پاشنه

داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوبروفن می تواند به کنترل درد کمک کند. شما در صورتی می توانید از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی استفاده کنید که به بیماری یا شرایط خاصی که موجب منع مصرف این دارو ها می شود، دچار نباشید. بنابراین هر چند این داروها به صورت غیر تجویزی نیز قابل تهیه هستند، اما بهتر است در مورد مصرف این دارو ها محتاط باشید و قبل از مصرف آن ها حتما راهنمای دارو را مطالعه کرده و دوز مناسبی را مصرف کنید. توجه داشته باشید که ممکن است این داروها با داروهای دیگری که مصرف می کنید، تداخل دارویی داشته باشند و موجب بروز مشکلات بسیار جدی برای شما شوند. این داروها می توانند کمک کنند که در حین روند بهبودی التهاب فاسیت پلانتار، درد کم تری داشته باشید. در صورتی که به نظر می رسد مصرف این دارو تاثیری در تسکین درد شما ندارد مصرف آن ها را متوقف کنید. در صورتی که به بیماری خاصی مبتلا هستید، باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید یا قبلا از داروی ضدالتهاب غیر استروئیدی استفاده کرده اید و نتیجه نگرفتید، می توانید این موضوع را با پزشک خود درمیان بگذارید تا داروی جایگزین مناسبی را برای درمان خار پاشنه شما تجویز کند.

تزریق برای خار پاشنه

1. تزریق کورتن برای درمان خار پاشنه: ممکن است برای کاهش التهاب ودرد ناشی از آن، تزریق کورتیزون در محل آسیب دیدگی تجویز شود. کورتیزون یک ماده ی استروئیدی است که عملکرد هورمون هایی را شبیه سازی می کند که به طور طبیعی موجب کاهش درد خار پاشنه می شوند.
2. اوزون درمانی خار پاشنه: با کمک تزریق گاز اوزون در ناحیه پاشنه هم می توان التهاب و در نتیجه درد خار پاشنه را کم کرد و هم فرایندهای ترمیمی برای درمان خار پاشنه را با کمک یک سیستم طبیعی و سالم فعال و تقویت کرد. بسیاری از بیمارانی که از درمان های خار پاشنه خسته شده اند و همچنان درد دارند با کمک اوزون درمانی پاشنه می توانند بهبود قابل توجهی در درد پاشنه خود پیدا کنند.

تکار تراپی برای درمان خار پاشنه

یکی از تکنیک های مناسب برای کاهش چسبندگی در خار پاشنه استفاده از امواج رادیوفرکوانسی و تکار درمانی با پروتکل های خاص غیرگرمایی است. استفاده از تکار در فاز حاد التهابی خار پاشنه توصیه نمی شود .

درمان خانگی خار پاشنه

امروزه جملات زیادی در مورد درمان خانگی خار پاشنه با سرکه سیب ، درمان خار پاشنه با گوجه فرنگی، درمان خار پاشنه با ابغوره و... می شنویم ولی در واقع بهترین درمان خانگی خار پاشنه ماساژ یخ و ماساژ با انگشت شست است و البته نیاز به دستگاه شاک ویو و لیزر و کفی طبی اغلب جز لاینفک درمان خار پاشنه است.

جراحی خار پاشنه

خار پاشنه معمولا جراحی نمی شود و جراحی آن مرسوم نیست. در موارد نادر و شرایط خاص آزادکردن خار و فاسیای پاشنه با کمک جراحی و توسط جراحان ارتوپد حاذق در این زمینه صورت می گیرد.

نسخه اصلی مطلب خار پاشنه پا ، علائم و درمان های آن را در سایت دکتر بیژن فروغ بخوانید.

---