اسپاسم یا گرفتگی عضلات، انقباض غیرارادی عضلات می باشد. اسپاسم های عضلانی به طور ناگهانی اتفاق می افتند و معمولاً سریع برطرف می شوند و اغلب دردناک هستند. عارضه گرفتگی و خشکی عضلات بسیار شایع است و تقریباً همه ی افراد در برهه ای از زندگی خود، گرفتگی عضلات را تجربه می کنند. گرفتگی عضلات در بزرگسالان شایع است و با بالا رفتن سن میزان ابتلا به آن بیشتر می گردد. با این وجود کودکان نیز ممکن است گرفتگی عضلات را تجربه کنند.

اسپاسم یا گرفتگی عضلات چیست؟

هر یک از عضلاتی که تحت کنترل ارادی ما هستند (عضلات اسکلتی)، می توانند دچار گرفتگی شوند. بروز گرفتگی در عضلات دست و پا خصوصاً پا و قدم و به شکل خاص تر، در ساق پا بسیار شایع است. گرفتگی و اسپاسم عضلات معمولاً یک آزردگی موقتی است و به طورکلی بدون درمان به خودی خود برطرف می شود. زمانی که گرفتگی عضلات به طور مکرر روی دهد باید به متخصص در مراقبت های پزشکی مانند متخصص طب فیزیکی مراجعه کنید.

هنگامی که ما به طور عادی از عضلاتمان استفاده می کنیم، آن ها به ناچار منقبض می شوند و هنگامی که دست و پای خود را به جلو یا عقب حرکت می دهیم آن ها شل می شوند. در حرکات نمایشی، عضلاتی که حالت قرارگیری بدن ما را حفظ می کنند، به همین شکل منقبض و شل می شوند. اگر عضلات به طور غیرارادی و بدون خواست ما منقبض شوند، به این حالت اسپاسم گفته می شود. چنانچه اسپاسم مستمر و شدید باشد به گرفتگی تبدیل می شود. گرفتگی عضلات، انقباض غیرارادی و به اجبار عضلات است که این عضلات شل نمی شوند. گرفتگی های عضلات موجب می شود که عضله درگیر به شکل توده ای سفت دیده یا حس شود.

گرفتگی عضلات می تواند در هر قسمت از بدن به مدت چند ثانیه تا یک ربع و گاهی بیشتر طول بکشد. چندین بار تکرار شدن گرفتگی تا زمان برطرف شدن آن اتفاق غیرعادی نیست. ممکن است گرفتگی، بخشی از یک عضله، تمام عضله یا چندین عضله ای را درگیر کند که معمولاً به طور همزمان با یکدیگر عمل می کنند نظیر عضلاتی که انگشتان نزدیک به هم را خم و راست می کنند. بعضی از گرفتگی ها شامل انقباض همزمان عضلاتی می باشد که این عضلات، اندام های بدن را در مسیرهای مخالف حرکت می دهند.

دلایل گرفتگی عضلات

این باور وجود دارد که گرفتگی عضلات، بر اثر تورم بیش از حد اعصابی ایجاد می شود که عضلات را تحریک می کنند.

گرفتگی عضلات ممکن است به علت های زیر روی دهد:

• پس از وارد شدن آسیب به عصب یا عضله
• آب رسانی کم به بدن
• گردش خون ضعیف
• کم بودن مقدار کلسیم، منیزیم و پتاسیم در خون
• کمبود ویتامین های خاصی در بدن نظیر (تیامین (ب 1)، اسید پانتونیک (ب 5) و پیریدوکسین (ب 6))
• به علت مصرف داروهای خاصی
• حتی در هنگام استراحت

کدام یک از بخش های بدن ممکن است دچار گرفتگی و اسپاسم شوند؟

اسپاسم ها یا گرفتگی ممکن است هر یک از قسمت های بدن را تحت تأثیر قرار دهد از جمله:

• دست ها
• انگشتان
• بازو
• پا
• کمر
• گردن
• آرنج
• شانه

نشانه ها و علائم گرفتگی عضلات

گرفتگی عضلات موجب بروز علائم زیر می شود:

• درد موضعی
• تندرنس (احساس درد در هنگام لمس)
• سفت شدن عضلات درگیر

گرفتگی و اسپاسم عضلات، عملکرد اندام های دست و پای درگیر را مختل می کند. زمانی که عضلات دست تحت تأثیر گرفتگی و اسپاسم باشند، ممکن است منجر به بروز دشواری در نوشتن و توانایی در دست گرفتن اشیاء شود. هنگامی که عضلات ساق پا یا قدم پا دچار گرفتگی باشند، ممکن است راه رفتن دشوار گردد.

تشخیص گرفتگی عضلات

درمانگر جهت تحلیل حالت، محل، شدت و تعداد دفعات گرفتگی های عضلات، سابقه بیماری شما را بررسی می کند. داروهای شما نیز بررسی می شوند تا مشخص گردد که آیا آن ها در بروز علائم موجود در شما نقش دارند یا خیر. معاینه جسمی شامل ارزیابی قدرت عضلات و زبردستی عضله و عملکرد اعصاب می باشد. انجام آزمایش خون برای شناسایی آنزیم های عضلانی می تواند برای تعیین اینکه آیا آسیب دیدگی عضله روی داده است یا خیر، کمک کننده باشد. آزمایش های دیگر خون، ممکن است شامل ارزیابی میزان کلسیم، فسفر، پتاسیم و منیزیم و همچنین نحوه عملکرد تیروئید باشد. گاهی ممکن است تست های تجویزی متخصص اعصاب، شامل بررسی سرعت هدایت عصبی و الکترومیوگرافی (نوار عصب و عضله) باشد.

درمان گرفتگی و اسپاسم عضلات

درمان اولیه گرفتگی های عضلانی و اسپاسم ها، دربرگیرنده شیوه هایی برای شل کردن و آرام سازی عضله درگیر می باشد. این روش ها معمولاً شامل کشش، ماساژ و استعمال گرما است. درمان های دیگر به سمت برطرف کردن علت زمینه ای گرفتگی ها و اسپاسم عضلات هدایت می گردند و ممکن است شامل جایگزینی آب از دست رفته به بدن، جایگزین کردن الکترولیت از دست رفته، درمان هورمون، تأمین کلسیم و غیره باشد.

داروها

• داروهای شل کننده عضله نظیر سیکلوبنزاپرین (فلکسریل)، اورفنادرین (نورفلکس) و باکلوفن (لیورسال) ممکن است جهت شل شدن عضله گرفته، مؤثر باشند.

جایگزین کردن آب ازدست رفته

• برخی از افراد از نوشیدن آب حاوی کنین (آب تونیک)، قبل از خواب سود می برند.

مواد تزریقی

• در سال های اخیر سم بوتولینیوم (بوتاکس) در دوزهای درمانی برای رفع اختلالات در عضله اسپاستیک که در یک گروه عضلانی معین متمرکز شده اند، با موفقیت استفاده شده است. بهترین واکنش دارو ممکن است تا 7 ماه یا بیشتر دوام داشته باشد و تزریق را می توان مجدداً تکرار کرد.
• روش درمانی اوزون تراپی برای همه افراد بخصوص برای افرادی که به طور منظم ورزش می کنند مناسب می باشد. اوزون تراپی اسید لاکتیک را متلاشی می کند و رشد عضلات را سرعت می بخشد، گردش خون را بهبود، با التهاب، ویروس ها و باکتری ها مبارزه می کند و اوزون جذب ویتامین و مواد معدنی را بهبود می دهد.

فیزیوتراپی

• فیزیوتراپی برای رفع اسپاسم و گرفتگی عضلات باید به شکلی احتیاطی آغاز شود تا از وخیمتر شدن عارضه جلوگیری گردد. طرح برنامه درمانی شما بر اساس ساختار و علت بروز علائم گرفتگی و اسپاسم می باشد. چنانچه برنامه درمانی برای رفع مشکل شما تهیه نشده باشد می تواند علائم موجود در شما را وخیم تر کند.

روش های رایج برای درمان اسپاسم و گرفتگی های عضله گردن عبارتند از:

• درمان های دستی : روش های در دسترس شامل ماساژ بافت نرم، کشش و جااندازی مفصل توسط متخصص طب فیزیکی جهت بهبود توازن بدن، تحرک و دامنه حرکتی اندام های بدن، استفاده از تکنیک های جابجاسازی در کاهش شدت درد نیز مؤثر می باشد.
• حرکات و تمرینات درمانی: از جمله تمرینات کششی و تقویتی جهت بازگرداندن تحرک مفصل، افزایش دامنه حرکتی و تقویت عضلات تثبیت و کاهش فشار وارد شده بر روی مفاصل می باشد.

حرکات

• بازآموزی عصبی عضلانی، جهت بهبود وضعیت قرارگیری بدن، بازگردانی توازن و ثبات، آموزش مجدد نحوه صحیح خوابیدن، نشستن و مکانیک بدن جهت حمایت از دست و پای آسیب دیده
• شیوه های درمانی شامل استفاده از روش اولتراسوند، تحریک الکتریکی عصب از زیر پوست، یخ گذاری، لیزر سرد، کشیدن عضله و روش های دیگر جهت کاهش درد و التهاب در ساختارهای بدن می باشد.
• برنامه های درمانی خانگی شامل تمرینات تقویتی، کششی و تثبیت می باشد و جهت کمک به بیمار برای انجام وظایف روزانه و بهبود میزان عملکرد بدن، توصیه می شوند.

درمان های خانگی گرفتگی ها و اسپاسم عضلات

اگر بتوان عضله گرفته شدهرا کشش داد، در این حالت بیشتر گرفتگی ها و اسپاسم عضلات برطرف می شوند. در اکثر گرفتگی های عضلانی در قدم پا و پا، این کشش را می توان از طریق ایستادن و راه رفتن انجام داد. برای رفع گرفتگی ساق پا، فرد می تواند با داشتن نصف یک قدم فاصله (برای افراد بلند قد می توان فاصله بیشتر باشد) از دیوار، بایستد و به دیوار تکیه دهد و در حالتی که زانو و کمر مستقیم هستند و پاشنه پا کاملاً با زمین در تماس است، ساعد دست را بر روی دیوار قرار دهد.

روش دیگر شامل خم کردن مچ پا از طریق کشیدن انگشتان پا به سمت بالا در حالتی که دراز کشیده اید و پا تا حد امکان در حالت مستقیم قرار دارد، می باشد. برای رفع گرفتگی عضلات نویسندگان (گرفتگی عضلات دست)، فشار دادن دست بر روی دیوار، درحالیکه انگشتان به سمت پایین هستند، موجب رفع گرفتگی عضلات خم کننده انگشت می شود.

آیا میتوان از گرفتگی ها و اسپاسم عضلات جلوگیری کرد؟

انجام کشش قبل و بعد از گرفتگی هایی که به علت فعالیت های جسمی شدید به وجود می آیند توصیه می شود. گرم کردن و سرد کردن مناسب بدن، قبل و بعد از انجام فعالیت می تواند به جلوگیری از بروز گرفتگی عضلانی کمک کند. تأمین آب بدن به میزان مناسب قبل، بعد و در حین انجام فعالیت جسمی مخصوصاً اگر مدت زمان فعالیت بیشتر از یک ساعت باشد مهم می باشد. جایگزین کردن الکترولیت از دست رفته (به ویژه جبران سدیم و پتاسیم که ترکیبات اصلی تعرق هستند) نیز مؤثر است. از خستگی بیش از حد خصوصاً در آب و هوای گرم باید اجتناب شود. ثابت شده است که مکمل های کلسیم و منیزیم از گرفتگی عضلات به علت بارداری، جلوگیری می کنند. نوشیدن کنین (آب تونیک) قبل از خواب می تواند گرفتگی های عضلانی شب هنگام را کاهش دهد.

نسخه اصلی مطلب علت، علائم و درمان اسپاسم و گرفتگی عضلات را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---