خار پاشنه، در واقع رسوب کلسیم در قسمت پاشنه ی پا است که موجب بیرون زدگی استخوان در قسمت زیرین استخوان پاشنه ی پا می شود. خارپاشنه حتی تا حدود دو سانتی متر نیز می تواند بزرگ شود و رشد یابد. این زائده التهاب محل چسبیدن یک لایه ی بافت نرم به استخوان پاشنه است. این بافت نرم که «فاشیا» نامیده می شود مانند یک لایه، تمام عضلات کف پا را می پوشاند. وجود این التهاب در افرادی با اضافه وزن شایع تر است. این بیماری با گذشت زمان توسعه یافته و بیشتر خواهد شد.

زائده خار پاشنه پا به تنهایی دردناک نیست؛ اما فرو رفتن تیزی خار پاشنه در بافت نرم اطراف پاشنه دردناک است. در اثر فرو رفتن خار پاشنه در بافت و عصب های حساس، ناحیه اطراف خار پاشنه پا ملتهب می شود و درد و کبودی شروع می شود. در صورت بروز این بیماری ابتدا با درمان های بدون جراحی اقدام به کاهش درد و بهبودی می شود و جراحی تنها در مورد بیمارانی که به درمان های بدون جراحی پاسخ ندهند، توسط پزشک تجویز می شود. لازمه ی پیشگیری از ایجاد خار پاشنه توجه بیشتر به سلامت پا می باشد.

به دلیل اینکه خار پاشنه نباید تحت فشار قرار گیرد، مواظب فشار وارد شده بر پا در طول روز باشید و سعی کنید به آن استراحت دهید. راه رفتن و ورزش زیاد از حد یا پوشیدن کفش نامناسب می تواند باعث افزایش درد پاشنه و بروز مشکل در طولانی مدت شود. در صورت احساس درد بعد از هر گونه فعالیت بدنی از کمپرس سرد در ناحیه ی مورد نظر استفاده کنید و به پای خود استراحت دهید.

علت ایجاد خار پاشنه

علت خار پاشنه جمع شدن رسوبات کلسیم در قسمت پایینی و زیرین استخوان پاشنه است. این اختلال در مدت زمان طولانی و به علت های مختلف ایجاد می شود و اکثراً بر اثر فشار عضلات و تاندون ها، کشش عضلات کف پا و از بین رفتن غشای استخوان پاشنه، پدید می آید. مواردی که سبب به وجود آمدن این عارضه می شوند، عبارت است از:

• ناهنجاریهای راه رفتن، فشار بیش از حد بر پاشنه، رباط ها و عصب های نزدیک پاشنه
• پوشیدن کفش های غیر استاندارد که قوس مناسب در کف ندارند، کفشهای قدیمی
• فعالیت های شدید بدنی در مدت زمان طولانی
• ایستادن های طولانی مدت
• دویدن و پریدن مداوم روی سطوح سفت و محکم
• اضافه وزن و چاقی
• دیابت
• اختلالات مربوط به کمر
• گرفتگی عضلات
• بالا رفتن سن (زیرا میزان انعطاف پذیری پاشنه کمتر شده و لایه چربی محافظ پاشنه، نازک تر خواهد شد.)

عوامل خطر خار پاشنه

طیف وسیعی از موارد وجود دارند که خطر ابتلا به خار پاشنه را افزایش می دهند. این عوامل عبارتند از:

• فعالیت های ورزشی: دویدن و پریدن می تواند باعث ساییدگی پاشنه و کف پا شود.
• فعالیت بر روی سطوح سخت: راه رفتن مکرر، دویدن یا پریدن بر روی سطوح سخت می تواند باعث ساییدگی پاشنه پا شود.
• ضربه به پاشنه پا: کوفتگی پاشنه و پاره شدن غشایی که آن را می پوشاند می تواند منجر به خار پاشنه شود.
• پیر شدن: خار پاشنه در مردان و زنان مسن شایع است.
• زن بودن: خار پاشنه در زنان بیشتر از مردان است.
• اضافه وزن داشتن: خار پاشنه با چاقی مرتبط بود.
• کفش نامناسب: پوشیدن مکرر کفش های نامناسب که به خوبی از پا حمایت نمی کنند می تواند منجر به ایجاد خار پاشنه شود.

برخی از بیماری های زمینه ای نیز وجود دارد که ممکن است باعث خار پاشنه شود. این بیماری ها عبارتند از:

• آرتریت واکنشی (بیماری رایتر)
• اسپوندیلیت آنکیلوزان
• هیپراستوز اسکلتی ایدیوپاتیک
• فاشیای کف پا

علائم خار پاشنه

• احساس درد شدید در هنگام برداشتن اولین قدم ها در صبح و بعد از بیدار شدن از خواب
• احساس درد و خشکی در کف پا هنگام برداشتن اولین قدم ها بعد از نشستن به مدت طولانی
• احساس درد در پاشنه پا که در طول روز کم کم شدیدتر می شود.
• احساس کوفتگی یا درد مبهم در پاشنه پا
• احساس خستگی شدید در پاها در پایان روز
• احساس درد در زیر پاشنه ی پا، هنگام راه رفتن روی سطوح سخت

تشخیص خار پاشنه

معمولاً بعد از سؤال در مورد سوابق پزشکی بیمار و گرفتن شرح حال او و انجام معاینه فیزیکی، ابتلا به خار پاشنه قابل تشخیص است. عمدتاً تشخیص خار پاشنه به کمک معاینه انجام می شود. البته اگر شک به مشکلات کمر داشته باشیم باید نوار عصب و عضله انجام شود. معاینه بیمار خار پاشنه جهت پیشگیری و درمان شامل موارد زیر می شود:

1. ارزیابی قدرت عضلات پا
2. ارزیابی دامنه حرکتی پا
3. بررسی وضعیت قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن)
4. ارزیابی نحوه ی راه رفتن بیمار
5. ارزیابی توانایی و تحمل بیمار در حین انجام تست تحریک درد

در صورتی که شخص به خار پاشنه دچار شده باشد، می توان این زائده ی استخوانی را در تصاویر ساده ی رادیو گرافی مشاهده کرد؛ اما التهاب فاسیت پلانتر در این تصاویر قابل رؤیت نیست و این مورد در تصاویر اولتراسوند که از بافت نرم پا گرفته می شود، قابل رؤیت است.

آیا خار پاشنه خطرناک است؟

خار پاشنه در اغلب موارد خطرناک نیست و به صورت عمومی مشکلی جدی برای سلامت پای شما ندارد؛ اما می تواند باعث عدم راحتی و ناراحتی در پای شما شود. در برخی موارد، خار پاشنه می تواند به علت ابتلا به عفونت باکتریایی یا قارچی تشدید شود که باعث عفونت و التهاب در پای شما می شود. در برخی موارد نادر، مانند زخم های شدید پوستی، نقص عضلات و اعصاب، دیابت و سایر مشکلات پزشکی، خار پاشنه ممکن است خطرناک باشد و باید توسط یک پزشک مورد بررسی قرار گیرد. در هر صورت، اگر خار پاشنه شما ناحیه ای را در پای شما تحت تأثیر قرار داده و باعث درد، سوزش و التهاب شده است، بهتر است به یک پزشک مراجعه کنید تا ابتدا علت آن مشخص شود و سپس برای درمان آن اقدام کنید.

درمان خار پاشنه

• استراحت: از ایجاد فشار بر روی پا مخصوصاً در مراحل اولیه بروز خار پاشنه پا تا جایی که امکان دارد خودداری کنید و برای کاهش درد پاشنه پا رعایت کردن این مسئله بسیار مهم است. ایجاد فشار زیاد یکی از اصلی ترین مواردی است که میتواند منجر به ایجاد خارپاشنه شود.
• استفاده از آتل در شب: آتل شبانه وسیله ای است که در هنگام شب استفاده میشود و از پلاستیک ساخته شده است این وسیله توسط نوارهایی به پا متصل میشود و مچ پا در موقعیت ثابت قرار میگیرد. قرار گرفتن مچ در این موقعیت ثابت میتواند این اطمینان را حاصل کند که کف پا در هنگام شب کشش پیدا میکند این آتل ها از ایجاد تأثیرات منفی ناشی از ریلکس و آرام شدن روی کف پا و همچنین از بروز درد خار پاشنه پا در هنگام صبح بعد از برخاستن از خواب جلوگیری میکند. معمولاً این آتل ها قبل از رسیدن به نتیجه مطلوب باید ۲ تا ۳ ماه پوشیده شوند.
• کفش مخصوص: پوشیدن انواع کفش طبی و مناسب یکی از نکاتی است که می توان برای درمان خار پاشنه انجام داد. کفش باید نرم باشد و جای کافی برای انگشتان داشته باشد تا بتواند از پا و مچ محافظت کند؛ همچنین پاشنه کفش هم میتواند مؤثر باشد و از ایجاد فشار بر روی کف پا جلوگیری کند. کفش مناسب کفشی است که شما بتوانید به صورت طبیعی با آن راحت بروید کفش هایی که دارای پاشنه های سخت هستند مانند کفش های مخصوص کوهنوردی یا کفش های دارای پاشنه استیل میتوانند باعث درد پاشنه پا و تشدید درد خار پاشنه پا شوند پس باید از پوشیدن این کفش ها جلوگیری کنید.
• کفی و پد: موارد زیادی در مورد به کار بردن کفی و پد و رابطه آن در درمان درد پاشنه پا و خارپاشنه پا گفته شده است. ایستادن های نامناسب بروی پا یکی از مواردی است که میتواند باعث ایجاد خار پاشنه شود و استفاده از کفی و پد میتواند از ایجاد این عارضه جلوگیری کند. مخصوصاً در مراحل اولیه بروز خار پاشنه پا به کار بردن کفی و پد بسیار مؤثر است و میتواند باعث حفاظت از پا شود.
• به کاربردن یخ: استفاده از یخ به تنهایی نمیتواند در درمان خار پاشنه پا مؤثر باشد؛ اما توصیه میشود که یخ را همراه با درمان های دیگری مانند درمان فیزیوتراپی خار پاشنه پا انجام دهید این روش معمولاً برای کاهش التهابات مؤثر است و باعث تحریک جریان خون میشود. این روش اغلب در مراحل اولیه درمان مؤثر است به کار بردن یخ میتواند با استفاده از کمپرس های یخ دریک حوله، یا بطری ها ی نوشابه یخ زده انجام شود. دقت کنید که کمپرس یخ را مستقیم بر روی پوست استفاده نکنید. انجام این کار باعث سوختگی پوست میشود برای تأثیر بیشتر این روش از یخ برای مدت زمان ۳ تا ۴ مرتبه در یک روز استفاده کنید.
• مصرف مسکن: مصرف مسکن میتواند باعث کاهش درد ناشی از خار پاشنه پا شود؛ اما مصرف آن در همه موارد توصیه نمیشود. مراقب باشید که برای انجام تمرین ورزشی و کاهش درد از مسکن استفاده نکنید؛ چون انجام ورزش برای درد پاشنه پا میتواند منجر به آسیب دیدگی بیشتر شود. تعدادی از مسکن ها دارای اثرات ضد التهابی هستند که به آنها مسکن های ضدالتهاب بدون استروئید گفته میشود مانند ایبوپروفن.
• شاک ویو : این روش درمانی از امواج صوتی استفاده میکند که برروی پاشنه پا فرستاده میشود این امواج صوتی دارای انرژی بالایی است و باعث تحریک تاندون ها میشود. با تحریک بافت ها التهابات کاهش میابد و خار پاشنه پا بهبود میابد. برای درمان معمولاً ۴ تا ۸ به طور مرتب باید از این روش استفاده کرد.
• تزریق: کورتیزون ساخته شده شبیه به استروئیدی است که در بدن به صورت طبیعی ساخته میشود. استروئید زمانی که بدن تحت فشار است ساخته میشود و اثر ضدالتهابی دارد. نوع مصنوعی این ماده بوسیله ورزشکاران و برای درمان التهابات تاندون مانند تاندون های کف پا و تاندون آشیل استفاده می شود. این تزریق به صورت مستقیم در ناحیه کف پا انجام می شود زمانیکه تزریق در بالای خار پاشنه پا نزدیک به استخوان انجام می شود دردناک است بعد از انجام تزریق بیمار باید برای جلوگیری از آسیب دیدگی بافت های اطراف پاشنه استراحت کند. بعد از انجام تزریق بلافاصله درد را کاهش میدهد یکی از مشکلات تزریق کورتیکواستروئید ضعیف کردن تاندون ها است همچنین تأثیرات شدیدتری را می تواند به همراه داشته باشد.
• ماساژ: به وسیله این روش ماساژهایی عمیقی مستقیماً بر روی پاشنه و بافت های اطراف آن انجام میشود. هدف از ماساژ کف پا آرام شدن تاندون ها و از بین بردن رسوبات کلسیمی است. زمانیکه ماساژ انجام میشود جریان خون هم تحریک میشود و باعث بهبود خار پاشنه میشود. در دقیقه های اولیه، ماساژ ممکن است دردناک باشد؛ اما بعد از گذشت چند ماه درد از بین میرود و به بهبودی بیماری کمک می کند.
• چسب خار پاشنه پا: به کاربردن چسب یکی از روش های مؤثر در درمان آسیب دیدگی است. این روش زمانیکه فشارهای شدید ناشی از انجام ورزش یا کوهنوردی روی کف پا وارد شود، استفاده میشود. هدف از انجام این روش قراردادن چسب ها در ناحیه ای است که کف پا نمیتواند بیش از حد کشیده شود و از ایجاد آسیب دیدگی ها بعدی به ناحیه کف پا و ناحیه متصل به پاشنه جلوگیری میشود. استفاده از چسب خار پاشنه در مدت زمان کم توسط پزشک انجام میشود. قراردادن این چسب ها به صورت غلط میتواند نتیجه برعکس داشته باشد.
• ورزش و حرکات اصلاحی: خارپاشنه اغلب بر اثر کوتاه شدن ماهیچه ها مخصوصاً ماهیچه های پشت ساق پا ایجاد میشود، پس بسیار مهم است تا این ماهیچه ها را مانند شکل اول خود با تمرینات مناسب کشش دهیم و انعطاف آن را افزایش دهیم و از کوتاه شدن ماهیچه ها و ایجاد فشارهای دائمی روی کف پا جلوگیری کنیم. کشش در این مورد بسیار مهم است چندین نوع تمرین کششی وجود دارد که باعث درمان خارپاشنه میشود. هر کدام از این تمرینات باید چند بار در یک روز مثلاً ۲ تا ۳ مرتبه با ۱۰ تا ۱۵ بار تکرار انجام شود. ورزش و تمرینات اصلاحی یکی از بهترین راه های درمان قطعی بیماری خار پاشنه پا می باشد. در ادامه تعدادی از این تمرینها معرفی شده است:

1. تمرین ۱ (کشش کف پا و پشت ساق پا): بر روی یک پله یا نیمکت بوسیله انگشتان پا بایستید به صورتیکه پاشنه پای شما آویزان باشد تا زمانیکه احساس کشش میکنید، پاشنه پای خود را پایین بیاورید. این حرکت را برای چند ثانیه نگه دارید و رها کنید. آن را چند مرتبه تکرار کنید.
2. تمرین ۲ (کشش کف پا و ساق پا): بر روی زمین بشینید و پاهای خود را در مقابلتان دراز کنید یک حوله به دور انگشتان خود بپیچید، حوله را با دست بگیرید و به طرف خود تا زمانیکه کشش احساس کردید، بکشید. این ورزش اگر به طور مداوم انجام شود در درمان خارپاشنه می تواند مؤثر باشد.
3. تمرین ۳ (کشش کف پا): روی یک صندلی بنشینید ساق پای راست خود را بروی پا ی چپ قرار دهید. با دست چپ انگشتان پای راست خود را بگیرید و به سمت خود بکشید. این ورزش باعث ایجاد کشش در کف پا و تسکین درد خار پاشنه پا می شود.
4. تمرین ۴ (کشش پشت ساق پا): به یک دیوار با دستان خود تکیه دهید یک ساق پای خود را به صورت صاف و مستقیم در پشت خود و ساق پای دیگر را در جلوی خود به صورت خمیده قرار دهید. به سمت جلو تکیه دهید تا کششی در پشت ساق پا احساس کنید. با تقویت عضلات فشار روی پاشنه پا کاهش پیدا می کند و منجر به کاهش علائم خار پاشنه می شود.
5. تمرین ۵: از مفصل کمر به یک دیوار تکیه دهید هر دو پای خود را در پشت یکدیگر قرار دهید، کمی خم شوید هر دو ساق پای خود را خم کنید شما باید کشش عمیقی در پشت ساق پا و پا احساس کنید که به آن عضلات سطحی خلف ساق پا سولئوس (soleus) گفته میشود.
6. تمرین ۶: روی یک صندلی بشینید و یک توپ تنیس یا گلف بر زیر پای خود قرار دهید و آن را بغلتانید. هر چقدر این توپ سخت باشد بهتر است چون انجام این تمرین ممکن است در بعضی از مواقع با درد همراه باشد، باید درد آن را تحمل کنید این تمرین یک تمرین ماساژ دهنده ی مفید برای درد خار پاشنه است.

• درمان با لیزر: درمان خار پاشنه با لیزر پرتوان مؤثرترین درمان برای التهاب تاندون است؛ چون ترمیم بافت را در سطح سلولی (نظیر غضروف) تحریک می کند. ضمناً این روش جریان خون رسیده به محل آسیب مزمن یا حاد را تحریک و از نو پایه ریزی می نماید و به این ترتیب باقی مانده های ملتهب انباشته شده را از محل آسیب دور می کند و مواد مغذی التیام بخش را به آنجا می آورد. در مورد تشکیل خار پاشنه، با وجود باقی ماندن خار، لیزر سرد به نحو کارآمدی محل دردناک را درمان می کند و التهاب مربوطه را از بین می برد و به این ترتیب غالباً درد برای همیشه تسکین می یابد.
• جراحی: انجام جراحی برای درمان بیماری خار پاشنه امروزه به ندرت انجام میشود. هدف از انجام جراحی برداشتن خار پاشنه پا است که در اشعه ایکس نشان داده شده بود. بعضی از خارهای پاشنه در کف پا ممکن است بر اثر آسیب دیدگی ایجاد نشوند و در صورتیکه این اختلال جدی باشد، جراحی نیاز است.

پیشگیری از به وجود آمدن خار پاشنه

مهم ترین اصل پیشگیری از این بیماری، پوشیدن کفش مناسب، متناسب با فعالیت بدنی است. کفش های استاندارد شوک ناشی از برخورد مداوم پاشنه ی پا به زمین را خنثی می کند نیز مناسب خواهد بود. توجه داشته باشید که قبل از انجام فعالیت های بدنی سنگین و ورزشی، حتماً بدن را گرم کنید. انجام تمرینات کششی در طول فعالیت نیز ضرورت دارد.
از پوشیدن کفش های کاملاً تخت و بدون قوس یا با پاشنه ی بسیار بلند برای طولانی مدت خودداری کنید. از دیگر مواردی که ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد، اضافه وزن است. کاهش وزن در درمان بیماری خارپاشنه بسیار کمک کننده خواهد بود.

نسخه اصلی مطلب روشهای پیشگیری از خار پاشنه پا را در سایت دکتر سلمان فلاح بخوانید.

---