سندرم خود زشت پنداری

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

بیماری بادی دیسمورفیک (body-dysmorphic disorder یا BDD) یا سندرم خود زشت پنداری، اختلالی است که نگرانی افراطی فرد نسبت به اندام و اعضای بدن خود را نشان می دهد و باعث نقص در احساسات و عملکرد فرد می شود.
اختلال خودزشت پنداری یا بد ریخت انگاری که گاهی اوقات به آن dysmorphophobia (دیس مورفوفوبیا) نیز گفته می شود یک اختلال روانی است که در آن فرد احساس می کند اندام او دارای نقصی است که باید آن را پنهان کند. این اختلال به صورت وسواس گونه ای در فرد وجود دارد. در اختلال خودزشت انگاری، ذهن فرد به طرز افراط گونه ای تصور می کند عیبی بزرگ در او وجود دارد که وجود داشتن این عیب در واقعیت به شدت به ایجاد اختلال در فرد دامن می زند.
شخص مبتلا به این اختلال خود را «زشت» می داند و معمولا از قرار گرفتن در معرض دید دیگران و رفتن به اجتماع خودداری می کند. این افراد به فکر جراحی زیبایی مثل زیبایی بینی، تزریق ژل، تزریق چربی و غیره هستند و فکر می کنند مشکلشان با انجام عمل های زیبایی حل می شود. تردیدی نیست تعداد زیادی از این جراحی ها از نظر طبی ضروری نیستند و عضوی کـه فرد از ظاهر آن ناراضی اسـت کاملا طبیعی و حتی گاهی از نظر دیگران بی عیب اسـت، اما خود فرد از آن ناراضی اسـت و تا آن را به تیغ جراح نسپارد از اشتغال دائمی ذهنی اش با این نقص رها نمی شود.

علل اختلال خودزشت انگاری

این اختلال که به علت های مختلفی همچون علل زیستی، ژنتیکی، روانی، اجتماعی و فرهنگی در افراد بروز می کند، می تواند از حوزه های دیگری چون درون گرایی، کمال گرایی، کودک آزاری، افزایش تصورات منفی درباره بدن و زیبایی خود نیز ناشی شود. ارزشمند شدن جذابیت در میان جوانان را می توان علت اصلی بروز این اختلال دانست. انتقادها و تمسخرهای پس از این عدم جذابیت که موج شرمساری فرد شده باعث می شود که فرد تمام نگاه ها و نظاره گری افراد را به صورت نگاه تحقیرآمیز برداشت کنند. عوامل دیگر شامل:

• تاثیرات چرخه قاعدگی: معمولا زنان در دوره قبل از شروع عادت ماهانه بیشترین نارضایتی را نسبت به ظاهر خود خواهند داشت.
• اشتباهات مغزی: حتی لاغرترین زنان هم ممکن است مقابل آینه خود را چاق ببینند که دلیل آن هم اشتباه مغز در تخمین اندازه بدن است. تحقیقات نشان می دهد مغز انسان می تواند اندازه بدن را تا دو سوم بزرگ تر و پهن تر از اندازه واقعی و قد را تا یک سوم کوتاه تر از آن چه هست نشان دهد. پس مراقب اشتباهات مغز باشید.
• افسردگی: طبق بررسی های به دست آمده کسانی که افسردگی دارند، میزان نارضایتی از ظاهرشان به بیشترین حد می رسد. در این مواقع زنان اندام خود را بزرگ تر از مواقع دیگر می بینند و حس می کنند خیلی زشت هستند.
• مجرد بودن: طبق بررسی های به دست آمده افرادی که ازدواج کرد ه اند دید مثبت تری نسبت به ظاهر و اندام خود دارند، اما برعکس افراد مجرد دید منفی درباره ظاهر خود دارند و فکر می کنند مجرد ماندن آن ها به این دلیل است.

تشخیص اختلال خودزشت انگاری

پنهان کاری و احساس شرمی که معمولا همراه اختلال بدشکلی بدن ایجاد می شود، تشخیص آن را دشوار می کند. بیشتر متخصصان توافق دارند که موارد بسیاری از این اختلال به درستی تشخیص داده نمی شوند. افراد مبتلا به آن معمولا خجالت کشیده و تمایلی به صحبت کردن در این رابطه با پزشک خود را ندارند. یک علامت هشدار برای پزشکان زمانی است که بیماران به طور مداوم در رابطه با جراحی پلاستیک برای یک نقص خاص در بدنشان پرس وجو می کنند.
طبق بررسی های به دست آمده بین ۱ تا ۲ درصد مردم دچار بیماری سندرم خودزشت پنداری هستند، با این حال شیوع آن ممکن اسـت بیشتر از این باشد چون مبتلایان طبق معمول خود را از چشم دیگران مخفی می کنند. آن ها مستقیما برای حل این مشکل مراجعه نمی کنند و در جاهای دیگر غیر از مطب روانشناس یا روانپزشک، بـه دنبال کمک هستند و اغلب به متخصصان پوست و جراحان زیبایی مراجعه می کنند. اختلال خودزشت انگاری از دسته اختلال هایی است که هر دو جنس زن و مرد را درگیر می کند. شروع این اختلال در اواخر دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی اسـت، عموما باید نقطه آغاز و مبدا این ابتلا را در دوران نوجوانی جست وجو کرد، دقیقا جایی که فرد متوجه ظاهر و زیبایی خود شده و برای آن ارزش قائل می شود. بسیاری از افراد در دوران بلوغ دچار این نگرانی ها درباره ظاهر بدنی خود شده اند که به مرور این نگرانی ها رو به کاهش رفته است، اما آن دسته از نگرانی هایی که ماندگار است و به فرد آسیب می زند همان اختلال خودزشت انگاری محسوب می شود که موجب رنج فرد شده و زندگی او را مختل می کند. در نهایت آن چه که بیشترین بروز را در افراد دارد، بستگی به جنسیت آن ها نیز دارد چرا که زنان در حوزه توجه به ظواهر و اندام از مردان حساس تر بوده و این همان چیزی است که منجر به ایجاد اختلال در طیف سنی ۱۵ تا ۳۰ سالگی می شود.

آیا جراحی افراد خودزشت پندار آن ها را از این دغدغه خلاص می کند؟

افراد مبتلا به اختلال خودزشت انگاری BDD در صورت تشخیص این اختلال باید به پزشک روانشناس مراجعه کنند و تحت درمان حرفه ای قرار گیرند و عمل زیبایی یا سایر جراحی زیبایی در اغلب موارد کمکی به این افراد نخواهد کرد.
تعدادی از جراحی ها ممکن اسـت تحت تاثیر مد روز و فرهنگ رایج باشند، اما تردیدی نیست کـه مواردی از آن به علت اختلال خودزشت پنداری «Body Dysmorphic Disorder» اسـت، اختلالی کـه بیش از صد سال اسـت شناخته شده اما در سی سال اخیر در رده اختلالات روانپزشکی قرار گرفته و توجه پزشکان را جلب کرده اسـت. با این حال هنوز درباره آن شناخت کافی حتی در بین پزشکان وجود ندارد و در موارد زیادی تشخیص داده نمی شود. تخمین زده شده ۱۰ تا ۱۵ درصد مراجعه کنندگان بـه جراحان پلاستیک یا متخصصان پوست مبتلا بـه اختلال خودزشت پنداری هستند.

بعد از عمل برای این افراد چه اتفاقی می افتد؟

در بسیاری از افراد که دچار این اختلال هستند دیده شده بعد از عمل های زیبایی باز هم این افراد از چهره یا اندام خود راضی نیستند و حتی در مواردی عمل های زیبایی باعث تشدید بیماری این افراد شده و شما هم بارها شاید در رسانه ها افراد معتاد به عمل های زیبایی را دیده باشید. عموما یک جراح باید توانایی این را داشته باشد تا این بیماری را تشخیص دهد و از انجام عمل های زیبایی این افراد قبل از درمان و بهبود سلامت روانی خودداری کند.

علائم فرد مبتلا به اختلال خودزشت انگاری چیست؟

فرد مبتلا به اختلال خودزشت انگاری به صورت مکرر در آینه ها نگاه می کند و اندام خود را بررسی می کند. این فرد ممکن است حتی گاهی از آینه به دلیل نمایان کردن نقص خیالی او بیزار شود. این فرد با کم یا زیاد کردن وعده های غذایی خود سعی دارد تا به وضعیت مطلوبی که تصور می کند هم اکنون در بدن او دیده نمی شود، نزدیک شود یا با پوشیدن لباس ها و آرایش های مختلف در جهت پوشش نقص خود اقدام کند. این افراد خود را یا بسیار چاق یا بسیار لاغر و حتی قد بلند یا قد کوتاه می بینند. برای عکس گرفتن چندین بار و چندین ساعت تلاش می کنند. این فرد به دلیل این که خود را نسبت به دیگران می سنجد یا به دلیل این که گمان می کند که دارای عیبی است که نگاه اطرافیان تحقیرکننده عیب او است، ممکن است از ارتباط های اجتماعی نیز پرهیز کند. زنان مبتلا به این بیماری بیشترین حساسیت را درباره موها، بینی، سینه و ران های خود دارند و در مردان بیشتر بزرگی هیکل، عضلات و اندازه اندام تناسلی موجب بروز حساسیت می شود. همچنین کم پشتی موها، لک یا ملاسما ، جای زخم، آکنه ، جوش، ترک های پوستی ( استریا ) و رنگ پوست نیز می تواند از موارد حساسیت این افراد باشد.

بعضی از علائم هشداردهنده ای که نشان می دهد فرد ممکن است دچار اختلال بدشکلی بدن باشد، عبارتند از:

• درگیر شدن در رفتارهای تکرارشونده و زمان گیر مثل نگاه کردن در آینه، ور رفتن با پوست یا سعی در پنهان کردن ناحیه مشکل دار بدن
• سوال کردن مداوم برای اطمینان از این که آن نقص قابل مشاهده یا آشکار نیست.
• اندازه گیری، بررسی یا لمس کردن مداوم ناحیه مشکل دار بدن
• تجربه مشکلاتی در محل کار، مدرسه و روابط به خاطر عدم توانایی فرد در متوقف کردن تمرکز خود بر ناحیه مشکل دار از بدن خود
• تصور این کـه برخی از ویژگی های جسمانی او غیرطبیعی، بدون جذابیت یا حتی ناهنجار اسـت، در حالی کـه عضو یا اندام مورد نظر طبیعی اسـت یا در قیاس با عذابی کـه برای فرد ایجاد کرده مسئله بسیار جزئی اسـت.
• عدم تمایل به رفتن در محیط های عمومی یا احساس اضطراب از بودن در معرض دیگران
• مشاوره مداوم با متخصصین پزشکی مثل جراحان پلاستیک یا پزشکان متخصص پوست برای پیدا کردن راه هایی برای بهبود ظاهر خود

درمان اختلال خودزشت پنداری

در درمان اختلال خودزشت پنداری ترکیبی از روش های درمانی زیر مورد استفاده قرار می گیرد:

1. روان درمانی: این روش شامل مشاوره انفرادی بیمار می شود که بر تغییر طرز فکر (شناخت درمانی) و رفتار (رفتاردرمانی) فرد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن متمرکز است. هدف اصلاح باورهای نادرست فرد در رابطه با نقص ظاهری خود و کاهش رفتارهای وسواسی اوست.
2. دارو: برخی داروهای ضدافسردگی خاص مثل داروهای بازدارنده باز جذب سروتونین (SSRI ها) همچنین داروهای ضدافسردگی مثل اولانزاپین، آریپی پیرازول یا پیموزید (یا به تنهایی یا در ترکیب با SSRI) در درمان اختلال بدشکلی بدن موثر نشان داده اند. البته FDA هیچ داروی مشخصی را برای درمان اختلال بدشکلی بدن تایید نکرده است.
3. گروه یا خانواده درمانی: حمایت خانواده در موفقیت درمان این اختلال اهمیت بسیار زیادی دارد. خیلی مهم است که اعضای خانواده فرد, اختلال بدشکلی بدن را درک کرده و بتوانند علائم و نشانه های آن را تشخیص دهند.

عوارض و خسارات ناشی از اختلال خودزشت انگاری تا چه اندازه است؟

مبتلایان به اختلال خودزشت پنداری از ترس تفاوت با دیگری در زیبایی از حضور در اجتماع خودداری می کنند و این فاصله گیری اجتماعی فرد را به سمت و سوی انزوا سوق می دهد تا جایی که این انزوای اجتماعی موجب پریشانی و افسردگی فرد شود. فردی که با دوری از اجتماع به دلیل عدم خودباوری به مرز افسردگی برسد، طبیعتا در حوزه تحصیل و اشتغال نیز عملکرد نامطلوبی را از خود به نمایش می گذارد. چنین فردی با نقص در فعالیت های عادی روزانه خود و تماشای ضعف وجود به افکار پریشان خود بال و پر می دهد، دچار بی اشتهایی می شود و این سیر اتفاقات تا جایی ادامه پیدا می کند که حتی فرد مبتلا اقدام به خودکشی کند. ۷۴ درصد از این افراد حداقل یک بار به خودکشی فکر کرده اند. کمبود اعتماد به نفس و عزت نفس هم از ویژگی های این بیماران است.

رابطه افسردگی و خودزشت انگاری

۶۰ درصد مبتلایان بـه این اختلال بـه افسردگی هم مبتلا هستند. اختلال وسواسی_اجباری «OCD»، اختلال اضطراب اجتماعی «Social Anxiety Disorder»، اختلال اظطراب عمومی «GAD» و اختلالات خوردن، مثل بی اشتهایی «Anorexia Nrevosa» یا بولیمیا «bulimia» با اختلال خودزشت انگاری ارتباط نزدیک یا در مواردی همپوشانی دارند.
دکتر مریم ملکی در ادامه می گوید، بسیاری از خانم ها وقتی به خرید می روند، بیشتر در اتاق پرو هستند و وقتی به خانه بر می گردند حس بدی نسبت به اندام خود دارند و فکر می کنند خیلی زشت هستند. زنانی که دچار سندروم خودزشت پنداری هستند با خوردن ناهار هم افسرده می شوند و اندام خود را در آینه بزرگ و زشت ببینند. این افراد اکثرا دچار ناهنجاری های تغذیه ای هستند و حتی بی اشتهایی عصبی هم دارند.
خودزشت پنداری با وسواس شباهت دارد و حتی اخیرا در طیف اختلالات وسواس طبقه بندی شده اسـت، مثلا فرد ممکن اسـت بـه صورتی وسواس گونه برای شانه زدن و آرایش موی خود وقت زیادی صرف کند و مراحل مشخصی را انجام دهد و هر گونه تفاوت هر چقدر جزئی با آن چه مد نظر فرد اسـت وی را نگران و برآشفته کند. این نگرانی ها می آیند و می روند و طبیعی هستند، اما وقتی بـه اختلال خودزشت پنداری تبدیل می شوند کـه اشتغال ذهنی، دائمی شود و رنج و اضطراب شدیدی ایجاد کنند کـه زندگی فرد را مختل کند، این نگرانی با دادن خاطرجمعی و راهنمایی و توصیه رفع نمی شود و نیاز به ارجاع به متخصص روانپزشک دارد.