حرکات ورزشی مک کنزی مفید برای کمر درد

دکتر علی نقره کار [ متخصص درد ]آدرس وب سایت : www.dr-noghrekar.ir
آدرس مطب : تهران، میدان آرژانتین، ابتدای خیابان الوند، ساختمان مرکزی پزشکان،طبقه اول تلفن مطب : 88670088 - 021

ورزش ها و حرکات مک کنزی (McKenzie) شامل حرکاتی هستند که برای دردهای کمر و به خصوص درد تحتانی کمر توصیه می شوند و برای همین منظور طراحی شده اند. حتماً برایتان سؤال پیش آمده که ورزشهای مک کنزی چه هستند و چرا این اسم عجیب را بر روی آنها گذاشته اند؟ چه زمانی از این ورزشها باید استفاده کرد و چه تأثیری دارند؟ در ادامه به این سؤالات پاسخ می دهیم و در مورد این ورزشها به طور کامل صحبت می کنیم. به علاوه مهمترین مسئله، یعنی میزان اثر گذاری و تشخیص اینکه آیا اصلاً این برنامه ورزشی به درد شما می خورد یا نه، را هم مورد بررسی قرار می دهیم.

برنامه ورزشی مک کنزی چیست؟

حرکات و ورزشهایی که به نام «ورزش مک کنزی» معروف هستند، سالها پیش توسط یک فیزیوتراپیست طراحی شدند. در دهه 1950 میلادی، یا به عبارتی دهه 1330 شمسی، یک فیزیوتراپیست اهل نیوزلند که رابین مک کنزی نام داشت، برنامه ورزشی را طراحی کرد که تا هم اکنون پس از گذشت بیش از 60 سال، مورد استفاده قرار می گیرد. این برنامه ورزشی در واقع انقلابی در درمان بیماری های مربوط به ستون فقرات ایجاد کرد. مهمترین ویژگی این برنامه، یا اگر دقیق تر بخواهیم بگوییم، سیستم، این است که فیزیوتراپیست با کمک آن قادر خواهد بود یک سری آزمایشات و حرکات را بر روی بیمارش انجام دهد و به این صورت شدت و نوع آسیب دیدگی کمر را مشخص کند. یک دسته بندی هم در این سیستم وجود دارد که نوع آسیب دیدگی کمر با توجه به نتایج تست ها، در یکی از این دسته ها قرار می گیرد. با توجه به این دسته بندی است که ورزش ها و اقدامات درمانی بعدی مشخص می شود. یکی از آشنا ترین ورزشها و حرکات سیستم مک کنزی که برای درمان کمر درد استفاده می شود، ورزشهای مبتنی بر کشش هستند. این ورزشها بیشتر برای درمان آسیب های وارد شده به دیسک های تحتانی کمر استفاده می شوند.

برنامه مک کنزی دقیقاً چطور کار می کند و آیا از نظر علمی هم توجیه می شود؟

برنامه مبتنی بر کشش مک کنزی با آنکه اثرگذاری زیادی دارد و بسیار مؤثر است، ولی انجام آن برای ناحیه تحتانی کمر چالش برانگیز است. وقتی قرار باشد دیسک های تحتانی کمر با این روش درمان شوند، کار دشوار می شود. برای اینکه درک بهتری پیدا کنید باید با ساختار دیسک کمی بیشتر آشنا شوید.

پارگی دیسک کمر چطور اتفاق می افتد؟

دیسک را می توانید شبیه به یک دونات در نظر بگیرید که در ستون فقرات قرار گرفته است. در داخل این دونات ماده ای ژله ای شکل قرار دارد. مایع ژله ای که دیسک را پر کرده است نوکلئوس پالپوزوس (Pulposus) نام دارد. یک حلقه هم در اطراف ناحیه ژله ای قرار دارد که آنولوس (Annulus) نام دارد. آنولوس در واقع محیط دیسک را تشکیل می دهد که بافتی فیبری دارد. به دلیل فشار زیاد به مرور زمان ممکن است حلقه خارجی یا همان آنولوس دچار ترک خوردگی یا پارگی شود که باعث می شود مایع ژله ای داخل آن به سمت خارجی ترین لایه حرکت کند. در واقع نوعی بر آمدگی در دیسک ایجاد می شود.

این برآمدگی به تنهایی می تواند باعث ایجاد درد در کمر شود هر چند که معمولاً برآمدگی ناشی از پارگی حلقه باعث فشار بر عصب هایی که از ستون فقرات عبور می کنند هم می شود. فشاری که به عصب های عبوری از اطراف دیسک وارد می شود رادیکولوپاتی (Radiculopathy) نام دارد. اگر این اتفاق در بخش تحتانی ستون فقرات اتفاق بیفتد، اسم معروف و آشنای سیاتیک (Sciatica) به آن داده می شود.
مهم ترین و شایع ترین علتی که باعث پارگی حلقه و در نتیجه برآمدگی دیسک می شود، انجام حرکات تکراری و فشار آوردن به کمر است. مثلاً خم و راست شدن های مکرر و یا نشستن به صورتی که کمر خمیده شده باشد، می توانند باعث این مشکل شوند. وقتی کمر در حالت خمیده قرار می گیرد، فشار زیاد و دائم به سمت جلوی دیسک وارد می شود. فشاری که به جلوی دیسک وارد می شود باعث می شود دیسک به سمت عقب هل داده شود. پشت دیسک هم دقیقاً بافت هایی قرار دارند که نسبت به این فشار حساس هستند و واکنش نشان می دهند. واکنش بافت ها و عصب همان نشانه هایی است که به شما در پارگی دیسک یا بیرون زدگی آن تجربه می کنید که واضح ترین آن درد است.
حالا این مسائل چه ارتباطی به ورزشهای مک کنزی دارند؟ و چطور آن را توجیه می کنند؟ در واقع در ورزش های مک کنزی و کشش هایی که انجام می شود، سعی می شود دیسک سر جای خودش باز گردانده شود. اگر خم شدن بیش از حد باعث این شده است که دیسک به سمت عقب هل داده شود، انجام حرکات مک کنزی که کششی هستند باعث می شوند دیسک به جلو هل داده شود و دیسک از سمت عصب ها و بافت ها فاصله بگیرد.
هدف از انجام ورزش های مک کنزی این است که دیسک درست به مرکز و جایی که قرار است باشد، حرکت کند. وقتی عصب سیاتیک یا عصب های دیگر که به علت عقب رانده شدن دیسک ها تحت فشار قرار می گیرند باعث درد و مشکلات دیگر می شوند. بازگشت دیسک به موقعیت معمولی اش، حتی اگر مشکل برآمدگی اش که به خاطر پارگی جزئی حلقه ایجاد شده است هم برطرف نشود، فشار را از روی عصب ها بر می دارد و در نتیجه مشکل برطرف می شود.

آیا ورزشهای مک کنزی واقعاً اثر دارند؟

از نقطه نظر تحقیقات علمی و بررسی هایی که انجام شده است باید گفت که ورزش های مک کنزی مؤثر هستند ولی نه به صورت ویژه و خاص! یعنی از داده ها و اطلاعاتی که بررسی های علمی در این مورد به دست داده اند نمی توان این برداشت را داشت که برنامه مک کنزی مؤثر تر از ورزش های معمولی است و سریع تر یا بهتر و مؤثر تر دردهای تحتانی کمر را درمان می کنند. ولی این به این معنی نیست که این ورزش ها به درد نمی خورند! در واقع یکی از مشکلات این است که خود تحقیقات و اطلاعات به درستی جمع آوری نشده اند یا مقایسه درستی میان آن ها صورت نگرفته است.
بگذارید این طور بگوییم که در بسیاری از تحقیقاتی که بر روی درمان کمر درد انجام شده است، گروه کنترلی وجود نداشته است. یعنی اصلاً گروهی که به صورت نمونه بر روی آن ها هیچ درمانی انجام نشود و بعد نتیجه انجام ورزش بر روی گروه تحت درمان با آن مقایسه شود، وجود نداشته است. مشکل دیگری که برخی از این تحقیقات دارند عدم دسته بندی درد کمر است. در بسیاری از انواع مشکلات کمر، مثل تنگی کانال نخاعی کمری ، اسپاسم کمر، اختلال عملکرد مفصل فاست و ... حرکات کششی کمکی به بهبود بیماری نمی کند. در برنامه مک کنزی اول بیمار توسط آزمایش ها و انجام حرکاتی مورد بررسی قرار می گیرد و بر این اساس مشکل و منشأ درد او دسته بندی می شود. یعنی اینکه هر نوع ورزشی برای هر نوع کمر دردی قرار نیست مورد استفاده قرار بگیرد. اشتباهی که در تحقیقات هنگام بررسی اثر گذاری برنامه مک کنزی مشاهده می شود.
در سیستم دسته بندی مک کنزی، بیماری که ستون فقراتش به سمت چپ انحراف پیدا کرده است، ورزش هایی باید انجام دهد که ستون فقرات به سمت راست بر گردد و این انحراف از بین برود. بعد از این مرحله است که ورزش های کششی انجام می شود. بنابراین در سیستم مک کنزی تشخیص و بررسی درست و دسته بندی، اهمیت زیادی دارد. یعنی اگر دسته بندی به درستی صورت نگیرد، ورزش های مناسب کمر درد هم تجویز نمی شود و در نتیجه ورزش ها یا کم اثر و بی اثر هستند یا آنکه اثر معکوس بر روی بیماری دارند و آن را وخیم تر می کنند.
با در نظر گرفتن این موارد، می توان گفت که داده های به دست آمده از بررسی هایی که صحیح انجام شده اند، نشان می دهد ورزشهای مک کنزی تأثیر مثبتی بر بهبود کمر درد و درمان آن دارند. برای درمان درد تحتانی کمر که به علت آسیب دیدگی دیسک اتفاق می افتد، مک کنزی ورزش های مخصوص و استانداردی را تعریف کرده است که بیشتر فیزیوتراپیست ها هم اکنون از آنها استفاده می کنند. ورزشهای مک کنزی در حال حاضر در ترکیب با ورزشهای دیگر توسط پزشکان و متخصصان مورد استفاده قرار می گیرند که در تصحیح موقعیت ستون فقرات اثر چشمگیری دارد.