افسردگی تنها مختص بزرگسالی نیست

دکتر مطهره میردامادی [ متخصص اعصاب و روان ]آدرس وب سایت : www.dr-mirdamadi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، مجتمع گلدیس ، ورودی دوم ، طبقه دوم موبایل ۰۹۱۳۱۷۰۷۲۵۴ تلفن مطب : 31317558 - 031

افسردگی در کودکان و بزرگسالان معنای مشابهی ندارد و نشانههای هر یک متفاوت است، گاهی این اختلال علایم جسمانی و گاهی علایم روانی دارد و گاهی نیز این علایم بهصورت همزمان دیده میشود.

پژوهشها نشان می دهد که افسردگی میتواند از آغاز زندگی و از همان دوران نوزادی پدید آید. گاهی افسردگی از شش تا هشت ماهگی که نوزاد به مرحله شناخت مادر میرسد در او ایجاد می شود، ضمن اینکهجدا شدن از مادر نیز باعثبروز حالات افسردگی در کودک است.

آنچه می خوانید گفتوگو با مطهره میردامادی، متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) در خصوص افسردگی کودکان و علایم بالینی آن است.

افسردگی چیست و در چه سنی شایع است ؟
افسردگی همان احساس درماندگی و به بن بست رسیدن است کهیک اختلال بسیار شایع در تمام سنین است و متاسفانهانتظار اینکه این مساله در کودکان یا حتی در دوره نوجوانی و جوانی دیده شود از طرف افراد جامعه وجود ندارد و وقتی در مورد کودکیافسردگی تشخیص داده میشود باعث تعجب جامعه می شود و آنها تصور میکنند که افسردگی مختص سنین بالا است در صورتی که افسردگی در همه سنین شایع است.

در خصوص شیوع افسردگی نیز باید گفت در جوامع مختلف شیوع متفاوتی دارد اما حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد شیوع افسردگی در همه جای دنیا دیده میشود، در سنین بزرگسالی و از سنین ۲۰ سالگی به بعد، افسردگی در خانمها شایعتر است اما در سنین کودکی این تفاوت شیوع کمتر است و به همان نسبتی که در دختران وجود دارد در پسران هم دیده میشود. اگر چه اختلالاتی مانند وسواس در پسران شایعتر است اما افسردگی به نسبت مساوی در دختران و پسران شایع است.

علایم افسردگی در کودکان چیست و آیا به افسردگی بزرگسالان شبیه است؟
علایم افسردگی خُلق غمگین، بیحوصلگی، کاهش انرژی، کاهش اشتها و عدم رغبت به فعالیتهای ضروری است اما در سنین کودکی علایم متفاوتی دیده میشود چون کودکان در سنین پایین نمیتوانند احساساتشان را بشناسند و آن را بیان کنند در صورتی که یک بزرگسال حس غمگین بودن را میشناسد و میتواند آن را بیان کند اما در کودکان این شناخت وجود ندارد.

افسردگی در کودکان در حالاتی شبیه لجبازی کردن، بدخوابی، لجبازی در غذاخوردن، حالت تهوع، بداشتهایی تظاهر مییابد و به دلیل اینکه عموم مردم انتظار این افسردگی را در اطفال ندارند علایم را به موضوعات دیگری ربط میدهند مثلا وقتی کودک رفتارهای خشونتآمیز دارد و دعوا به راه میاندازد دیگران دلیل این رفتار را بیادبی و بیتربیتی میدانند در صورتی که این یکی از علایم افسردگی است، یا اینکه برخی افراد گوشهگیری و بیحوصلگی و وارد نشدن کودکان افسرده به جمع را مبنی بر خجالتی بودن کودک میدانند و دلیل واقعی آن را پیگیری نمیکنند. در صورتی کهکودکان خجالتی بعد از مدتی به فعالیت و بازی در جمع راغب میشوند اما کودک افسرده بعد از گذشت زمان نیز به جمع بازی دیگر کودکان نمیپیوندد.

در خصوص علایم جسمی معمولا این علایم در سنین پیشدبستانی یا دبستان بروز مییابند و علامت مهم در این کودکان دلدرد است که اضطراب آنها با دلدرد ظاهر می شود در حالی که تمام بررسیهای بالینی و گوارشی، کودک را سالم نشان می دهد اما زمانی که روانشناس کودک، موضوع را بررسی میکند علایم افسردگی و اضطراب را در کودکمشاهده می کند و زمانی که سن کودک تا حدودی بالاتر میرود این دل درد به سردرد میانجامد.

در کودکان افسردگی با اضطراب همراه است؟
درصد همراهی این دو بسیار زیاد است اما لزوما صددرصد با هم توام نیست. مواردی وجود دارد که افسردگی دیده نمی شود و اضطرابی وجود ندارد و یا موضوع برعکس است، امادر اغلب موارد اضطراب و افسردگی همزمان دیده میشودبه خصوص در زمان کنونی که شرایط مدارس در جامعه شرایطی به شدت رقابتی است و با تکالیف و آزمونهای ورودی بسیار همراه است، حتی این اضطراب در دوران دبستان نیز بسیار شایع است چرا که کودکان دایما احساس میکنند در مسابقهای قرار دارند که هر لحظه امکان باخت برای آنها وجود دارد و به خصوص صبحها والدین با شکایت دلدرد کودکان روبرو هستند و بعد از گذشت چندسال دل درد به سردرد تبدیل میشود و این سردردها در جوانی نیز به شکل میگرن دیده میشود.

افسردگی در سنین پایین بیشتر با علایم جسمی متفرقه و پراکنده دیده می شود و به خصوص کودکان نمیتوانند این احساس و مشکل را بیان کنند و حتی کودکان نمیتوانند تپش قلب یا دلشوره را بیان کنند، در حالی که وقتی سن آنها بالاتر رفت توان بیان احساس را خواهند داشت. مشکل دیگری که این کودکان پیدا میکنند اختلالات اشتها است که به شکل پرخوری یا بیاشتهایی ظهور میکند و مشکل خواب نیز در این کودکان وجود دارد که برخی از این کودکان بیخوابی شبانه یا پرخوابی دارند که نمیتوانند به موقع بیدار شوند و همه اینها به بررسی نیاز دارد و با روشن شدن تفاوت این علایمبا شرایط طبیعی، افسردگی تشخیص داده میشود ولینمی توان تنها به صرف یک علامت و دوره کوتاهمدت افسردگی راتشخیص را دادبلکه باید چندین علامت در یک دوره زمانی دیده شود تاافسردگی تشخیص داده شود.

تا چه حد تشخیص زودهنگام افسردگی کودکان اهمیت دارد؟
وقتی افسردگی سریعترتشخیص داده شد، درمان نیز به موقع شروع شود و قطعا در آن زمان شدت و عمق علایم کمتر است و نتیجه بهتری از درمان حاصل می شود و هرچه درمان دیرتر شروع شود شدت ومدت زمان علایم بیشتر شده و به عبارتی بیماری مزمن میشود، بنابراین تشخیص زودهنگام بسیار ارزشمند است. باید توجه داشتگاهی کودک به خودی خود مشکلی ندارد و علت افسردگی اووالدین هستند، والدینی که دارای تنشهای بسیار با یکدیگر هستند و یا اینکه خانوادهای به دلایلی از جمله مشکلات اقتصادی، اعتیاد و بیکاری دارای تنش بسیاری هستندقطعا این تنش در کودکان هم وجود دارد.

گاهی در بررسی کودکی که به دلیل اضطراب به پزشک مراجعه کرده این موضوع روشن می شود که که مادر نیز دچار افسردگی یا اضطراب است و در بسیاری موارد درمان موثر کودک مشروط به درمان ابتدایی خانواده به خصوص مادر میشود. در واقع باید گفت کهاختلافات بسیار زیاد در خانوادههای نابسامان دلیل برای افسردگی و اضطراب کودکاناست که قطعا اگر وضعیت چنین خانوادههایی به سمت ثبات برود در بهبودی کودک نقش بسیار موثری دارد. گاهینیز مشکل افسردگی کودک به شرایط مدارس بازمی میگردد و مشخص شدن شرایط او در مدرسه، به یافتن علت و ریشهیابی مشکل کمک بسیاری می کند.

شیوههای درمان افسردگی در کودکان چگونه است ؟
یکی از شیوه های رایج درمان در کودکان مبتلا به افسردگی، بازیدرمانی است. بازیدرمانی هم به تشخیص درست کمک میکند و هم راههای برقراری ارتباط و کنترل استرس را در قالب بازی به کودکان آموزش میدهد. در سنین بالاتر در کودکان مشاورههای شناختی و رفتاردرمانی و کنترل فکر میتواند به کاهش علایم افسردگی و اضطراب کمک کند، همچنین گاهی اوقات درمانهای دارویی لازم است که متاسفانه تصورات غلطی در مورد تجویز دارو به کودکان وجود دارد و برخی خانوادهها فکر میکنند کودک با مصرف این داروها خوابآلود میشود و به مدرسه و امور درسی خود نمی رسد و یا فکر میکنند ممکن است دارو عوارض هورمونی داشته باشد و در آینده کودک تاثیر بدی بگذارد، در صورتی که این تصورات غلط است و شروع درمان صرفا با این هدف است که پس از بهبودی، دارو به طور تدریجی کاهش یافته و سپس قطع شود و هدف این نیست که دارو به صورت مادامالعمر تجویز و استفاده شود.

درمانهای نوروفیدبک در درمان افسردگی چه کودکانی موثر است؟
این درمانها، درمانهای خوبی برای کودکان هستند به خصوص برای کودکانی که همزمان علایم بیشفعالی و کمتوجهی هم دارند. این درمانها در این کودکان درمانهایی بدون عارضه، بیخطر و مفیدی استکه توجه و تمرکز کودک را کنترل میکند و هم باعث بهبود علایم اضطرابی میشود.

مداخله در درمان کودکان به دلیل تاثیری که کودکان از والدین، معلمان و محیط اطراف خود میگیرند باید جامعتر و کاملتر از بزرگسالان باشد و بررسیها بسیار دقیق باشد. همچنین عوامل محیطی را نیز باید درنظر گرفت و علاوه بر درمانهای غیردارویی، مشاورهای و دارویی، انتخابهای بسیاری برای خانوادهها وجود دارد و این درست نیست کهنباید خانوادهها تنها به بهانه وجود عوارض درمان از بهبودی فرزند خود جلوگیری کنند در حالی که روشهای مختلف درمانی وجود دارد که خانوادهها میتوانند با یک انتخاب درست کودک را به درمان صحیح برسانند و در بسیاری از موارد، درمان نکردن بیماری باعث مزمن شدن آن و سختتر شدن درمان میشود.

در صورتی که افسردگی کودک درمان نشود چه مشکلاتی ایجاد می شود؟
هدف ما از درمان زودهنگام و پیشگیری از وجود علایم در دوره بزرگسالی است، طبیعتا وقتی این کودکان در دوران کودکی درمان نشوند خطر ابتلا به افسردگی در بزرگسالی افزایش مییابد و باید جامعه را نسبت به این مسایل آگاهتر کرد. پیش از این همه تصور میکردند که زمانی باید به روانپزشک مراجعه کنند که مبتلا به بیماری خاصی باشند در حالی که امروزه افرادی که از نظر هوشی و پختگی اجتماعی و مدیریتی سطح بالاتری دارند، میدانند که باید بیشتر به متخصصین مراجعه کنند تا کارآیی آنها بالاتر رود و شرایط طبیعی را یاد بگیرند و مدیریت احساسات خود را به خوبی در دست داشته باشند.