برطبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، پوکی استخوان اختلال عمومی اسکلتی است که در آن استحکام استخوان کاهش پیدا کرده و تحلیل می رود و فرد در معرض خطر شکستگی قرار می گیرد.

انواع پوکی استخوان

1. پوکی استخوان نوع 1 ( پوکی استخوان بعد از یائسگی): این نوع پوکی استخوان عموما در بین زنان و پس از یائسگی در زمانی که میزان استروژن بدن به شدت کاهش پیدا می کند، بوجود می آید. در این وضعیت استخوان مواد خود را از دست میدهد.
2. پوکی استخوان نوع 2 ( پوکی استخوان سالخوردگی): عموما پس از 70 سالگی بوجود می آید و در زنان دو برابر مردان اتفاق می افتد. پوکی استخوان نوع 2 شامل نازک شدن استخوان ترابکولار ( استخوان اسفنجی شکل داخل استخوان سخت کوریتکال) و استخوان سخت کورتیکال سفت می شود. عموما این فرآیند منجر به شکستگی استخوان های مهره و کفل می شود.

شایان ذکر است که بیماری پوکی استخوان می تواند هم یک مشکل اصلی (پوکی استخوان نوع 1 یا 2) و هم مشکل ثانویه برای مشکلی دیگر باشد. تقریبا 20 درصد از زنان و 40 درصد از مردان دارای پوکی استخوان، علت ثانویه ایی مثل پرکاری تیروئید یا لنفوم را دارند. در موارد پیشرفته پوکی استخوان، انحنای کمر افزایش یافته و بیمار قوز میکند. قوز کمر که به سن ارتباط دارد اغلب پس از پوکی استخوان ایجاد می شود و منجر به ضعف استخوان های ستون فقرات شده، تا حدی که استخوان ها یا ترک برمی دارند و یا فشرده می شوند. از هر دو خانم با سن بالای ۶۵ سال یکی دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می شود. این نسبت در مردان با همین سن یک به پنج است. شکستگی های ناشی از پوکی استخوان بیشتر در ستون مهره، شکستگی لگن، مچ دست و معمولاٌ بدنبال زمین خوردن ایجاد میشوند. از آنجا که پوکی استخوان یک بیماری تراکم استخوان است که ممکن است موجب شود مهره برای جبران یکپارچگی ساختاري ستون فقرات، ضعیف شود و منجر به گودی کمر گردد .

علت پوکی استخوان

از علایم پوکی استخوان میتوان گفت که باعث می شود که استخوان ها تراکم خود را از دست بدهند و شکننده تر شوند. بعضی از افراد بیشتر از افراد دیگر در معرض خطر هستند. استخوان در اوایل دوران بزرگ سالی در ضخیم ترین و قوی ترین وضعیت خود هستند و تراکم آنها تا انتهای دهه ی سوم زندگی افزایش پیدا می کند. اما از سن 35 سالگی به بعد تراکم استخوان ها به تدریج از بین می رود. این اتفاق برای همه افراد پیش می آید، اما بعضی از افراد زودتر از زمان نرمال دچار علائم پوکی استخوان می شوند و تراکم استخوان آنها کم می شود. این مساله به این معناست که این افراد بیشتر در معرض شکستگی استخوان قرار دارند. زنان بیشتر از مردان به پوکی استخوان دچار می شود. این بیماری در بین افراد مسن شایع تر است، اما ممکن است افراد جوان تر را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

مهمترین عواملی که زمینه ساز بروز استئوپروز یا پوکی استخوان هستند عبارتند از :

پیری

استخوان یک بافت زنده است و در درون آن سلول های مختلفی فعالیت میکنند. دسته ای از این سلولها بنام استئوبلاست Osteoblast مرتباً در حال استخوان سازی هستند و دسته ای دیگر بنام استئوکلاست Osteoclast وظیفه جذب استخوان را دارند. پس استخوان های بدن ما دائماٌ در حال جذب شدن و جایگزین شدن با مواد نو است.در سنین جوانی استخوان بیشتر ساخته میشود تا جذب شود ولی حدوداً بعد از ۳۵ سالگی به ازای موادی که از استخوان برداشته میشوند مواد کمتری جایگزین میشوند و این فرایند موجب میشود که بتدریج مقدار ماده تشکیل دهنده استخوان و در نتیجه تراکم و استحکام آن کاهش یابد. بعد از سنین جوانی با افزایش سن، کل توده استخوانی بدن کاهش یافته و خطر شکستگی افزایش میابد. در سنین یائسگی شدت پیشرفت روند از دست دادن تراکم استخوان، به ناگهان زیاد میشود بطوریکه خانمها در ده سال اول یائسگی ممکن است نیمی از تراکم استخوان های بدنشان را از دست بدهند. عکس پایین پوکی استخوان را در سمت راست و استخوان سالم را در سمت چپ نشان می دهد.

ژنتیک

• در کسانی که سابقه خانوادگی شکستگی دارند، افراد لاغر اندام و افراد با پوست خیلی روشن احتمال استئوپروز یا پوکی استخوان بیشتر است.

تغذیه

• کاهش دریافت کلسیم از طریق مواد غذایی موجب پوکی استخوان میشود.

عادات

• کسانی که کار پشت میز نشینی دارند و ورزش و فعالیت بدنی کمی دارند و کسانی که عادت به مصرف سیگار یا الکل دارند بیشتر مبتلا به استئوپروز میشوند.

عکس بالا رادیوگرافی یک ستون مهره در فرد با پوکی استخوان را نشان می دهد.

پوکی استخوان در زنان

زنان نسبت به مردان بیشتر به پوکی استخوان دچار می شوند، زیرا تغییرات هورمونی که در یائسگی بوجود می آید مستقیما بر تراکم استخوان تاثیرگذار است. هورمون زنانه استروژن برای استخوان های سالم بسیار ضروری است. پس از یائسگی ( وقتی دوره قاعدگی متوقف می شود)، سطح استروژن کاهش پیدا می کند. این مساله منجر به کاهش سریع تراکم استخوان می شود.

زنان در صورت داشتن موارد زیر بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند:

• یائسگی زودتر از موعد ( قبل از 45 سالگی)
• عمل برداشتن رحم قبل از 45 سالگی، مخصوصا وقتی تخمدان ها نیز برداشته شوند
• نداشتن قاعدگی برای بیش از شش ماه در نتیجه ورزش بیش از حد یا غذا خوردن بیش از حد

پوکی استخوان در مردان

در اغلب موارد، علت پوکی استخوان در مردان ناشناخته است. با این حال، بین هورمون مردانه تستسترون (تستوسترون) که به سالم نگه داشته شدن استخوان ها کمک می کند و پوکی استخوان رابطه وجود دارد. مردان در دوران پیری نیز تستسترون تولید می کنند، اما احتمال پوکی استخوان در مردانی که سطح تستسترون کمی دارند بیشتر است.

در بیش از نیمی از مردان، علت دقیق سطوح تستسترون کم مشخص نیست، اما علت های مشخص آن شامل موارد زیر می شود:

1. مصرف بعضی از داروها
2. مصرف زیاد مواد الکلی
3. کم کاری غدد جنسی ( بیماری که باعث می شود سطح تستسترون بدن به شکل غیرعادی کاهش پیدا کند)

بیماری های هورمونی که باعث پوکی استخوان می شوند از قرار زیر هستند:

• پرکاری غده تیروئید
• اختلالات غدد فوق کلیوی مثل سندروم کوشینگ
• کاهش میزان هورمون های جنسی ( استروژن و تستسترون)
• اختلالات غده هیپوفیز
• پرکاری غدد پاراتیروئید

عوارض پوکی استخوان

شکستگی استخوان، مخصوصا در ستون فقرات یا لگن، جدی ترین عوارض بیماری پوکی استخوان هستند. شکستگی لگن ناشی اغلب ناشی از زمین خوردگی است و عوارض جانبی پس از عمل این نوع شکستگی می تواند منجر به ناتوانی جسمی و حتی مرگ فرد شود. در بعضی از موارد، شکستگی ستون فقرات حتی در صورتی که زمین نخورده باشید، اتفاق می افتد و استخوان های ستون فقرات (مهره ها) می توانند تا حدی ضعیف شوند که مچاله می شوند و منجر به کمردرد، کاهش قد و قوز می شوند.

تشخیص پوکی استخوان

پوکی استخوان بیماری است که میتواند نهفته بماند و تا زمانی که شکستگی استخوان به وجود نیاید هیچ علامت ظاهریی نداشته باشد.بیماری پوکی استخوان اغلب پس از اینکه ضعیف شدن استخوان ها به شکستگی انجامید، تشخیص داده می شود. در صورتی که در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستید، پزشک عمومی می توان برای شما آزمایش میزان تراکم ماده معدنی استخوان را برای شما تجویز کند که سنجش میزان جذ ب دو گانه انرژی اشعه ایکس نامیده می شود. عکس های اشعه ایکس معمولی برای تشخیص شکستگی مفید هستند، اما روش قابل اطمینانی برای سنجش تراکم استخوان نمی توانند باشند.

سنجش DEXA) DXA):

از سنجش DEXA برای تشخیص بیماری پوکی استخوان می توان استفاده کرد. این فرآیند سریع، ایمن و بدون درد است و بسته به قسمتی از بدن که باید آزمایش شود، در حدود پنج دقیقه طول می کشد. این آزمایش به سنجش تراکم ماده معدنی استخوان می پردازد و آن را با تراکم ماده معدنی استخوان جوانان و افرادی که هم سن شما هستیند و جنسیت شما را دارند، مقایسه می کند. اختلاف بین تراکم استخوان های شما و یک فرد جوان به عنوان انحراف معیار محاسبه می شود و امتیاز T نامیده می شود.

انحراف معیار سنجش تغییرپذیری بر اساس مقدار میانگین یا مورد است:

1. انحراف معیار بیشتر از 1- نرمال است
2. انحراف معیار بین 1- و 2.5- در مقایسه با جرم استخوان بیشینه تراکم ماده معدنی استخوان کاهش یافته تعریف می شود
3. انحراف معیار کمتر از 2.5- بیماری پوکی استخوان تعریف می شود

اگر چه آزمایش تراکم استخوان به تشخیص پوکی استخوان کمک می کند، نتیجه تراکم ماده معدنی استخوان شما تنها عامل تعیین کننده خطر شکستگی استخوان نیست. سن، جنیست و آسیب دیدگی های قبلی شما باید قبل از بررسی پوکی استخوان و درمان آن باید در نظر گرفته شوند.

درمان پوکی استخوان

روش درمان پوکی استخوان شامل موارد زیر میشود:

مصرف دارو

• در بعضی موارد قرص و دارو برای پوکی استخوان تجویز می شود، از جمله این موارد عبارتست از پوکی استخوان با بررسی تراکم استخوان تشخیص داده شده باشد، چه شکستگی داشته باشید چه نداشته باشید و یا شکستگی استخوان اتفاق افتاده است و آزمایشات تراکم استخوان نشان میدهند که استخوانهای کم تراکمی دارید، اما هنوز به بیماری مبتلا نشده اید.

داروهایی که برای درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار میگیرند از قرار زیر است:

• بیسفوسفونات (داروهای اصلی که برای جلوگیری و درمان پوکی استخوان در بین زنان پیش از یائسگی مصرف میشود)
• استروژن ها، تری پاراتید، رالوکسیفن و کلسی تونین

روش مگنت تراپی

• در بیماران مبتلا به پوکی استخوان (استئوپروز) به علت کاهش تراکم بافت استخوان در قسمت های مختلف بدن ممکن است شکستگی هایی ایجاد شود یکی از بهترین و موثر ترین روش برای درمان و رفع این مشکل مگنت تراپی می باشد.
• روش مگنت تراپی بر تحریک استخوان سازی و همچنین تجمع کلسیم در بافت استخوانی و درمان پوکی استخوان تاثیر بسیار زیادی دارد.
• مگنت تراپی با میدان مغناطیسی ناشی از آهن ربا (یا وسایلی که جریان الکترومغناطیسی ایجاد می کند) به درون بدن نفوذ کرده و بر روی تک تک سلول ها تاثیر گذاشته و عملکرد سایر ارگان ها را بهبود می بخشد.
• مگنت تراپی یکی دیگر از روش های درمانی ارائه شده در مرکز جامع توانبخشی و طب فیزیکی دکتر فرخانی است که برای درمان کلیه بیماران عزیز استفاده می شود.

بازدید کنندگان گرامی جهت آشنایی بیشتر با روش مگنت تراپی پوکی استخوان می توانید فیلم آموزشی زیر را مشاهده کنید.

تغییر در سبک زندگی

• برای مثال در ورزش، تغذیه و رژیم غذایی مصرف کلسیم و ویتامین دی

ورزش

• ورزش و نرمش تحت نظر فیزیوتراپ نقش مهمی در حفظ تراکم استخوانی در بین افراد مسن دارد.

بعضی از ورزشهایی که برای کاهش احتمال شکستگی توصیه میشود از قرار زیر است:

1. ورزشهای استقامتی پیاده روی، جاگینگ، تنیس
2. وزنه، دستگاه وزنه، باندهای کشی
3. ورزشهای تعادلی مانند تای چی، یوگا
4. دستگاه زیر بغل نشسته (روئینگ نشسته)
5. از انجام هر گونه ورزشی که احتمال زمین خوردگی وجود دارد پرهیز کنید، سراغ ورزشهای پر برخورد که باعث شکستگی در بین افراد مسن میشود، نروید.

درمان خانگی

عادات بهداشتی که در جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان مفید هستند، در درمان آن نیز بکار می روند. غذایی سالم و سرشار ویتامین دی و کلسیم مصرف کنید. تمرینات ورزشی که دربرگیرنده وزنه برداری است را به صورت منظم انجام دهید. این دو کار باعث محافظت بیشتر از استخوان ها می شود. همیشه قبل از شروع یک برنامه ورزشی برای اطمینان حاصل پیدا کردن از ایمن بودن آن با پزشک خود مشورت کنید.

دارو: پزشک برای زنان درمان جایگزینی هورمون استروژن را تجویز می کند. زیرا کاهش تولید استروژن منجر به از بین رفتن استخوان و بیماری پوکی استخوان می شود. این مساله در بین زنان پس از یائسگی بوجود می آید.تعدیلکننده های انتخابی گیرنده استروژن ( SERM) روش درمانی مشابه دیگری هستند.داروهای دیگری که از پوسیدگی استخوان جلوگیری می کند شامل کالسی تونین و بیوفوسفونات هایی مثل الندرونات می شود. این داروها باعث محافظت بیشتر از استخوان می شوند.

ورزش و حرکات اصلاحی

ورزش منظم بسیار اهمیت دارد. بزرگسالان بین 19 تا 64 سال باید هر هفته حداقل 150 دقیقه ( دو ساعت و نیم) فعالیت های هوازی متوسط تا شدید مثل دوچرخه سواری یا پیاده روی سریع را انجام دهند. تمرینات ورزشی تحمل وزن و استقامتی برای بهبود تراکم استخوان و کمک به جلوگیری از پوکی استخوان اهمیت دارند. بزرگسالان 19 تا 64 ساله در کنار ورزش های هوازی باید کار کردن بر تمامی گروه های عضلانی اصلی خود که شامل پا، کفل، کمر، شکم، سینه، شانه و بازو می شود، هفته ای بین دو تا چند روز ورزش های استقامتی انجام دهند. اگر پزشک تشخیص دهد که به بیماری پوکی استخوان دچار شده اید، بهتر از قبل از انجام هر برنامه ورزشی با پزشک عمومی در مورد مفید بودن آن برای شما مشورت کنید.

ورزش های تحمل وزن

ورزش های تحمل وزن تمارینی هستند که در آنها پا و ساق پای شما وزن شما را تحمل می کند و در پیشگیری از پوکی استخوان موثر هستند. تمارین تحمل وزن پرفشاری مثل دویدن، پرش، رقص، ایروبیک و حتی بالا و پایین پریدن همگی برای استحکام عضلات، رباط ها و مفاصل مفید هستند. در حین انجام این تمارین، کفشی را بپوشید که از ساق پا و پای شما به خوبی محافظت می کنند. افرادی که بیش از 60 سال سن دارند نیز می توانند این نوع تمرینات ورزشی را انجام دهند. تمارین تحمل وزن مخصوص این افراد شامل پیاده روی تند، تناسب اندام یا تنیس می شوند. با این حال، شنا و دوچرخه سواری ورزش تحمل وزن به حساب نمی آیند.

ورزش های مقاومتی

در ورزش های مقاومتی از استحکام عضله استفاده می شود.در این نوع تمارین تاندون ها باعث کشیده شدن استخوان ها و در نتیجه استحکام استخوان ها می شوند. از نمونه های ورزش های مقاومتی می توان به شنا، وزنه برداری یا استفاده از وزنه در باشگاه می توان اشاره کرد. در صورتی که اخیرا به یک باشگاه ورزشی رفته اید یا برای مدتی به باشگاه نرفته اید، باشگاه برای شما یک برنامه ورزشی ارائه می دهد.این برنامه به شما نشان می دهد که چگونه از تجهیزات استفاده کرد و چه ورزش هایی مناسب حال شما هستند. در صورتی که در مورد نحوه استفاده از تجهیزات باشگاه یا انجام یک نوع ورزش خاص مطمئن نیستید، از مربی سوال کنید. در صورتی که به پوکی استخوان مبتلا هستید قبل از انجام ورزش های مقاومتی با پزشک خود مشورت کنید.

تغذیه

داشتن رژیم غذایی متعادل و سالم برای هر کسی توصیه می شود. این کار باعث جلوگیری از بروز بسیاری از بیماری های شدید مثل بیماری های قلبی، دیابت و انواع مختلف سرطان و همچنین بیماری پوکی استخوان می شود. کلسیم برای داشتن استخوان های قدرتمند ضروری است. هر روز باید حداقل 700 میلی گرم کلسیم توسط بدن جذب می شود. این میزان تقریبا برابر با یک پیمانه شیر است. کلسیم همچنین در بعضی از غذاها مثل سبزیجات سبز، میوه خشک شده، سویا و ماست یافت می شود. ویتامین دی برای داشتن استخوان ها و دندان های سالم ضرورت دارد، زیرا به بدن در جذب کلسیم کمک می کند. ویتامین دی در تخم مرغ، شیر و ماهی روغنی یافت می شود. با این حال، ویتامین D بیشتر در پوست و در واکنش به نور خورشید ایجاد می شود. قرار گیری در معرض نور خورشید در مدت کوتاه بدون استفاده از کرم ضد آفتاب (ده دقیقه در روز) در سراسر تابستان ویتامین D کل سال شما را تامین می کند. در صورتی که احتمال نرسیدن میزان ویتامین دی کافی از طریق رژیم غذایی یا سبک زندگی وجود دارد، می توانید مکمل های ویتامین دی را مصرف کنید. توصیه می شود که بزرگسالان هر روز 10 میکروگرم ویتامین دی مصرف کنند تا از ابتلا به بیماری پوکی استخوان پیشگیری شود. میزان ویتامین دی برای کودکان عبارتست از: 7 میکروگرم گرم برای کودکان زیر شش ماه و 8.5 میکروگرم برای کودکان بین شش ماه تا سس سال.

پوکی استخوان یا استئوپروز بیماری است که در آن تراکم و قدرت استخوان های بدن کاهش یافته و بدنبال آن احتمال شکستگی استخوان ها افزایش میابد. پوکی استخوان معمولاٌ بتدریج پیشرفت میکند و هیچ علامتی از خود بروز نمیدهد تا وقتی که شکستگی بوجود میاید. از آنجا که درمان قطعی برای پوکی استخوان وجود ندارد، بنابراین پیشگیری از آن به منظور جلوگیری از عوارض ناشی از بیماری پوکی استخوان نظیر شکستگی لگن،کمر،زانو بهترین راه حل می باشد.

پیشگیری از پوکی استخوان

1. ژن های شما مسئول تعیین قد و استحکام استخوان های شما هستند، اما عوامل سبک زندگی مثل رژیم غذایی و ورزش بر سلامت استخوان ها تاثیرگذار هستند.
2. بانوانی که دچار پوکی استخوان هستند روازنه ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلیگرم کلسیم نیاز دارند.
3. جهت حفظ سلامتی خود به طور منظم به قدر کافی کلسیم و ویتامین D مصرف کنید.
4. یک برنامه غذایی متعادل سالم داشته باشید و سیگار نکشید.
5. از مصرف داروهایی که موجب خواب آلودگی یا گیجی شما میشوند، خودداری کنید.

نسخه اصلی مطلب هر آنچه باید در مورد پوکی استخوان بدانید را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---