درمان پوکی استخوان با رعایت اصول تغذیه و تغییر سبک زندگی

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

پوکی استخوان

پوکی استخوان یکی از بیماریهای شایع دوران سالمندی می باشد که شیوع آن در زنان از سن 65 سالگی و مردان 70 سالگی می باشد که متاسفانه به دلیل عدم رعایت نکات تغذیع ای سن شیوع آن تا حدود 45 سالگی کاهش پیدا کرده است .میزان شیوع این بیماری در زنان 4 برابر مردان می باشد . متاسفانه این بیماری درمان ندارد و تنها با رعایت اصول تغذیه و تغییر سبک زندگی می توان انرا به تاخیر انداخت یا از عوارض آن پیشگیری کرد . لذا رعایت اصول تغذیه برای کاهش علائم و عوارض این بیماری بسیار حائز اهمیت می باشد . متاسفانه در صورت ایجاد شکستگی در استخوانهای لگن ، ران و مهرها که بیشترین شکستگیها در این مناطق اتفاق می افتد به دلیل پوک شدن استخوانها چاره ای به جز استفاده از پروتزهای مصنوعی نمی باشد که هزینه گزافی را به بیمار تحمیل می کند.

پوکی استخوان یک بیماری خاموش می باشد و علائمی ندارد . توصیه می گردد که خصوصا زنان بعد از یائسگی دانسیته استخوان خود را چک کرده تا اگر در معرض خطر می باشند هرچه زودتر تحت کنترل برای کاهش علائم خطر بیماری قرار گیرند.

در جدول بالا میزان شیوع پوکی استخوان در میان مردان و زنان ایرانی در سنین مختلف نشان داده شده است .

پوکی استخوان می تواند عوارضی مثل کوتاهی قد ،قوز،کاهش خود مراقبتی ،افسردگی ،درهای مزمن شکمی و یبوست را ایجاد کند.

زنانی که زود تر یائسه می شوند ،تعداد زایمان بیش از 5 و فاصله زایمان کمتر از 2 سال دارند بیشتر در معرض خطر می باشند.

کم تحرکی یکی دیگر از مواردی می باشد که می تواند در افزایش ریسک این بیماری موثر باشد .

عوامل تغذیه ای

مهمترین عامل در پیشگیری و کاهش عوارض این بیماری تغذیه صحیح می باشد و مواد مغذی می تواند در این راستا نقش موثری داشته باشد .

کاسیم

دريافت كلسيم افراد مسنتر به طور مشخص پايين است و اين افراد كمتر از فرآوردههاي لبني مصرف ميكنند. ارتباط ميان دريافت كلسيم و تراكم مواد معدني استخوان وجود دارد . البته با وجود آنكه جهت تامين نيازهاي كلسيمي استفاده از شير و فرآوردههاي آن ترجيح داده ميشود، ولي ممكنست بسياري از سالمندان نتوانند بدون مصرف مكمل به چنين ميزاني دست يابند. میزان توصیه شده برای سالمندان 1000 میلی گرم کلسیم در روز است که با مصرف 3 لیوان لبنیات کم چرب تامین می گردد. علاوه بر لبنیات ، سبزیجات برگ سبز تیره و مغزها نیز حاوی کلسیم می باشد.

ویتامین D

اين ويتامين با فعالي كردن استئوبلاستها و افزايش جذب رودهاي كلسيم در پيشگيري از استئوپروز موثر است. اين ويتامين فراوانترين داروئي است كه جهت درمان استئوپروز به كار ميرود. با توجه به آنكه با افزايش سن، ميزان جذب و تعداد گيرندههاي ويتامين Dدر كليه كاهش مييابد و سالمندان نيز اكثراٌ خانه نشين هستند توجه به مقدار دريافت اين ويتامين ضروري مي باشد. مصرف ويتامين D نميتواند تحليل استخوان را متوقف سازد، بلكه تنها سرعت آن را تقليل ميدهد. مهمترین منبع این ویتامین نور خورشید می باشد که لازم است 15 دقیقه حداقل تا بازوها در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرد . البته مواد غنی شده با این ویتامین مثل شیرهای غنی شده و زرده تخم مرغ هم تا حدودی این ویتامین را تامین می کند.

ويتامين C

ويتامين C در تشكيل ماتريكس استخواني نقش عمدهاي دارد؛ اين ويتامين در افزايش پيك استخواني در دوران رشد و در پيشگيري از كاهش دانسيته املاح استخواني مي تواند موثر باشد. مطالعات نشان داده است كه مصرف طولاني مدت ويتامين C به مقدار كافي از منابع غذايي و مكمل با افزايش توده استخوان همراه است. مهمترین منبع دریافت این ویتامین میوه ها و سبزی ها می باشد که خصوصا گروه مرکبان ، توت فرنگی و فلفل دلمه ای از منابع غنی آن می باشد.

ويتامين K

اين ويتامين به واسطه نقش متابوليكي که دارد اثرات پيشگيري كنندهاي بر كاهش توده استخواني دارد. به علاوه با مصرف اين ويتامين عملكرد استئوكلاستها نيز متوقف ميگردد که باعث کاهش تخریب استخوانها می گردد.

این ویتامین از طریق مصرف سبزیجات برگ سبز تیره مثل کاهو ،کلم و اسفناج تامین می گردد و حدود نیمی از آن از طریق باکتریهای روده ساخته می شود لذا در سالمندان بعلت عدم مصرف سبزیجات می توانند در معرض کمبود این ویتامین قرار گیرند و همچنین کسانیکه از آنتی بیوتیکها به مدت طولانی مصرف می کنند در معرض کمبود قرار دارند.

فلئور

دريافت فلوئور در خلال سالهاي رشد سبب افزايش توده استخواني ميگردد تحقيقات اخير كمبود دريافت فلوئور را از عوامل خطر بروز استئوپروز ميدانند. فلوئور در بلورهاي هيدروكسي آپاتيت استخواني به كار رفته و سبب تمايز استئوبلاستها ( سلولهای استخوان ساز) شده هم چنين موجب افزايش فشاري استخوان و كاهش قدرت خميدگي آن ميگردد.

مهمترین منبع فلئور دریافتی چای و آب می باشد البته توصیه می گردد که چای به صورت تازه دم و کم رنگ مصرف گردد.

سایر املاح

منگنز در بيوسنتر موكو پلي ساكاريدها در ماتريكس استخوان نقش دارد و لذا از پوکی استخوان پیشگیری می کند .

مس در سنتز كلاژن و الاستين که در ماتریکس استخوان می باشد نقش دارد .روي نیز در افزايش فعاليت استئوبلاستها و سنتز كلاژن نقش دارد.برم و سيليكون در تشكيل استخوان سالم نقش دارند.

پروتئين

پروتئين به عنوان جزء ساختماني ماتريكس استخوان تقويت كننده ماهيچهها، انتقال دهنده برخي از املاح نظير كلسيم، روي و نوع حيواني آن به عنوان افزايش دهنده جذب كلسيم ايفاي نقش ميكند. مطالعات به ميزان پائينتر شكستگي در رژيمهاي حاوي پروتئين كافي اشاره مي كنند. كم بودن مصرف پروتئين از يك سو و ازدياد مصرف پروتئين از سوي ديگر از جمله عوامل بروز استئوپروز ميباشد. دریافت زیاد پروتئين نیز می تواند به سبب دفع کلسیم از طریق سیستم ادراری در پوکی استخوان نقش داشته باشد لذا در مورد پروتئين مصرف به اندازه آن توصیه می گردد و بهتر است که نیمی از آن حیوانی و نیمی گیاهی باشد.

نمک

دریافت بیش از حد نمک می تواند باعث دفع کلسیم از ریق سیستم ادراری گردد لذا توصیه می شود که نمک دریافتی به میزان کمتر از 5 گرم در روز باشد.

نوشابه های کولا و کافئین دار

اسيد فسفريك موجود در نوشابه هاي گازدار ماده اي بسيار سمي ميباشد که سبب زدودن كلسيم و منيزيوم از استخوان می شود يعني يون كلسيم را از استخوانها بر داشته و پوكي استخوانها را سبب ميگردد.

كافئين موجود در نوشابه هاي گازدار با سرعت بيشتري نسبت به ديگر نوشيدنيهاي حاوي كافئين مانند قهوه و چاي جذب بدن ميگردد.

دکتر حسین حاجیان فر

دکتری تخصصی پژوهشی تغذیه بالبنی

دبیر انجمن تغذیه ایران شعبه اصفهان