اکثر افراد با عملکرد کامل تمام اعضای بدن خود به دنیا می آیند و بزرگ می شوند. بدن را می توان ماشین های بیولوژیکی شگفت انگیزی دانست که می توانند کارهای پیچیده ای مانند نواختن پیانو و راه رفتن را انجام دهند.

افراد ممکن است در اثر تصادف، آسیب یا بیماری عضوی از دست بدهند. اگر قسمتی از بدن قطع شود، خواه یک دست کامل باشد یا یک انگشت کوچک، آن شخص توانایی خود را برای انجام مهارت ها یا فعالیت های عادی در زندگی روزمره از دست می دهد. این زمانی است که اهمیت پروتز به تصویر کشیده می شود.

پروتز چیست؟

اصطلاح پروتز در پزشکی برای نشان دادن یک وسیله مصنوعی استفاده می شود که می تواند برای جایگزینی قسمت از دست رفته بدن استفاده شود. اگرچه اندام مصنوعی اغلب اولین تصویری است که در مورد اصطلاح پروتز به ذهن می رسد اما در واقع می تواند به جایگزینی مصنوعی هر قسمتی از بدن اشاره داشته باشد. به عنوان مثال، دندان های مصنوعی به پروتزهای دندانی معروف هستند و جایگزینی مصنوعی استخوان فک را پروتز فک و صورت می نامند.

اندام های مصنوعی برای افراد مبتلا به قطع عضو بسیار ارزشمند است زیرا می تواند به فرد در بازیابی برخی از قابلیت های از دست رفته در پاها یا دست ها کمک کند. در حالی که دستگاه های مصنوعی نمی توانند عملکردهای مشابه اندام های بیولوژیکی را مطابقت دهند اما قابلیت های آن ها در سال های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است. تحقیقات هر روز در زمینه توسعه و فناوری پروتز پیشرفت می کند و اندام های مصنوعی به طور فزاینده ای شبیه اندام های واقعی می شوند.

اهداف:

اهداف از تحرک ساده گرفته تا توانایی انجام فعالیت های با تأثیر زیاد، مانند دویدن و پریدن. اجزای پروتز به گونه ای سفارشی شده است که به افراد در دستیابی به اهداف مختلف کمک می کند. پیشرفت در متریال، طراحی سوکت پروتز و فناوری اجزای پا، مچ پا، زانو، دست، مچ دست و آرنج، راحتی و عملکرد را به میزان قابل توجهی بهبود بخشیده است. استفاده موفقیت آمیز از پروتز به موارد زیر بستگی دارد:

• سایر شرایط پزشکی فرد
• توانایی های جسمی و شناختی فرد
• ویژگی های عضو قطع شده
• سوکت پروتز در اتصال به بدن تا چه اندازه متناسب است

نصب پروتز یک مهارت تخصصی است. همچنین ممکن است برای افراد سخت باشد که تنظیمات جسمی و روحی لازم برای عملکرد پروتز را انجام دهند. بنابراین کل فرایند انتخاب و تنظیم اجزاء و ارزیابی کلی عملکرد پروتز چالش برانگیز است و زمان قابل توجهی را می طلبد. همه بیماران کاندید انواع پروتز نیستند.

انواع پروتز:

پروتزها را می توان به سه دسته عمده برای بیماران طبقه بندی کرد:

• پروتزهای زیبایی:

پروتزهای زیبایی می توانند ارزان باشند اما حرکات محدودی را ارائه می دهند و فقط می توانند اجسام سبک را منفعلانه بگیرند. این نوع پروتز برای افرادی طراحی شده است که می خواهند از اندام دیگر خود برای اکثر عملکردهای اصلی استفاده کنند.

• پروتزهای مکانیکی:

پروتزهای مکانیکی به عضلات مربوط به ناحیه اجازه می دهد تا پروتز را با کابل کنترل کنند. در حالی که این امر به میزان بیشتری آزادی می دهد و بیماران را قادر می سازد تا نیرو را احساس کنند، یک پروتز مکانیکی می تواند هر بار فقط یک حرکت را کنترل کند و به سرعت باعث خستگی کاربر شود.

• پروتزهای مایوالکتریک:

نوع سوم پروتز که یک پروتز میوالکتریک با نیروی خارجی است، پتانسیل عمل الکتریکی در ماهیچه های باقی مانده در اندام قطع شده را افزایش می دهد. به محض دریافت پتانسیل های عمل، پروتز با استفاده از باتری قابل شارژ سیگنال را تقویت می کند و از سیگنال های الکتریکی برای تغذیه موتورهایی که در قسمت مربوطه بازو کار می کنند، استفاده می کند. این باعث آزادی بیشتر می شود و نیازی نیست که بیمار انقباضات مکرر و شدید عضلات را انجام دهد. با این حال، این ها سنگین تر و گران تر از دو دسته دیگر هستند اما از پیشرفته ترین و موثرترین پروتزهای موجود برای اندام فوقانی هستند.

پروتز اندام تحتانی:

• پیچیدگی دستگاه های پروتزی بر اساس عملکردهای مورد نیاز زانو و پا متفاوت است. بسیاری از آن ها از فیبر کربن یا فایبر گلاس ساخته شده اند که به فرد اجازه می دهد هنگام بلند کردن پای خود، زیر وزن او خم شود و به عقب برگردد. این واکنش داینامیک نامیده می شود و کمک می کند تا فرد به جلو حرکت کند.

انتخاب مناسب اجزای سازنده برای هر یک از بیماران براساس نظر پزشک، متخصص پروتز و از همه مهمتر، بر اساس نیازهای بیمار است.

اگر پا زیر زانو قطع شود، اجزای پروتز شامل مکانیسم پا و مچ پا می شود. اگر قطع عضو بالای زانو اتفاق بیفتد، پروتز یک مفصل زانو را نیز نشان می دهد.

در میان دستگاه های مصنوعی با مکانیسم پا و مچ پا:

• ساده ترین مدل ها دارای موقعیت ثابت پا و مچ پا هستند
• سایر مدل های ساده دارای یک نقطه محوری (مفصل تک محور) هستند که امکان حرکت بالا و پایین را فراهم می کند
• مدل های پیچیده تر، حرکت چند محوری را برای راه رفتن روی زمین های ناهموار ارائه می دهند
• پاهای با کارایی بالا از الیاف کربن یا فایبر گلاس باعث راه رفتن سریع تر، دویدن یا پریدن می شود

در میان دستگاه های مصنوعی با مکانیسم زانو:

• یک مکانیسم ساده قفل-زانو که می تواند برای ایستادن یا راه رفتن قفل شود و سپس برای نشستن باز شود
• مکانیسم های قفل پیچیده تر وزن-فعال است. هنگامی که وزن روی پا باشد قفل شده و وقتی که وزن برداشته می شود، باز شود و اجازه می دهد پا هنگام راه رفتن به جلو نوسان کند
• مکانیزم حاوی پیستون های هیدرولیک امکان کنترل بیشتر حرکت پا را فراهم می آورد
• زانوهای هیدرولیک کنترل شده توسط کامپیوتر دارای حسگرهایی هستند که حرکت را کنترل کرده و طبیعی ترین راه رفتن را امکان پذیر می کنند

پروتز اندام فوقانی:

پروتزهای اندام فوقانی دارای دست و گاهی مفاصل آرنج هستند. اتصالات ویژه به پروتز به افراد امکان می دهد در ورزش و موارد دیگر شرکت کنند.

سه نوع اصلی دست مصنوعی وجود دارد:

• پروتزهای زیبایی دست که طبیعی به نظر می رسند و ممکن است انگشتان انعطاف پذیری داشته باشند که به فرد امکان می دهد وسایل را در دست بگیرید
• دست های کنترل شده با کابل که کابل ها و مهارهایی را به شانه ها متصل می کند و دست ها را کنترل می کند
• دست های تحت کنترل مایوالکتریک که به ماهیچه های موجود در بازو اجازه می دهد پروتز را کنترل کنند

سه نوع آرنج مصنوعی وجود دارد:

• آرنج های قفل کننده ساده را که می توان از قبل در موقعیت مناسب قرار داد، سپس در حین فعالیت قفل کرد
• آرنج های تحت کنترل کابل که توسط ماهیچه های شانه کنترل می شوند و ممکن است در جای خود قفل شوند
• آرنج های الکترونیکی که توسط سیگنال های مایوالکتریک عضلات اندام کنترل می شوند

پروتزهای زیبایی:

برخی از اندام های مصنوعی طوری طراحی شده اند که واقع بینانه به نظر برسند اما غیر کاربردی هستند یا عملکرد محدودی را ارائه می دهند. درواقع صرفا عملکرد زیبایی دارد که می تواند شامل چشم مصنوعی، انگشتان، بینی و موارد دیگر باشد.

دلایل قطع عضو:

اکثر افرادی که از پروتز استفاده می کنند، اندام خود را با عمل جراحی برداشته اند اما همیشه اینطور نیست. در بین افرادی که از وسایل پروتز استفاده می کنند:

• 60 درصد از اندام های تحتانی به دلیل عوارض ناشی از دیابت قطع شدند
• 30 درصد به دلیل تصادفات رانندگی، صدمات ناشی از کار یا سایر اتفاقات قطع عضو داشته اند
• 10 درصد از افراد پس از سرطان یا عفونت های غیر معمول قطع عضو شده اند یا بدون اندام متولد شده اند

برخلاف افرادی که معمولاً در اندام فوقانی به دلیل ضربه دچار قطع عضو می شوند، افراد مبتلا به قطع اندام تحتانی تمایل دارند که سن بیشتری داشته باشند و شرایط بهداشتی آن ها از قبل وجود داشته باشد.

انتخاب پروتز:

عوامل متعددی در انتخاب پروتز دخیل هستند که عبارتند از:

• محل و سطح قطع عضو
• وضعیت اندام باقی مانده
• سطح فعالیت فرد، به ویژه برای پای مصنوعی
• اهداف و نیازهای خاص فرد

پروتزها توسط متخصصی به نام پروتزیست طراحی و نصب می شوند. فرآیند پردازش ممکن است مدت کوتاهی پس از قطع عضو و پس از برطرف شدن و کاهش تورم و ترمیم برش آغاز شود که شامل:

• اندازه گیری قالب و اندام مخالف سالم
• روکش سیلیکونی مناسب
• ساخت قالب گچی
• مد کردن سوکت
• تشکیل قطعات پلاستیکی و سپس ایجاد قطعات فلزی اندام
• اتصال شفت
• تراز کردن پروتز

بسته به راحتی و میزان بهبودی زخم، ممکن است چند هفته پس از عمل، فرد تمرین با اندام مصنوعی خود را شروع کند. یک متخصص فیزیوتراپی یا کاردرمانی نحوه استفاده و مراقبت از آن را آموزش می دهد.

نسخه اصلی مطلب پروتز چیست و چه انواعی دارد؟ را در سایت دکتر بیژن فروغ بخوانید.

---