B12یاکوبال آمین یک ویتامین حساس و مهم است . این ویتامین موجب درمان یک نوع کم خونی خطرناک به نامپرنشیز می شود . ویتامینB12 که شاید تا به حال آمپولهای تقویتی آنرا تزریق کرده باشید، آخرین ویتامینی بود که کشف شد . این ویتامین رابطه نزدیکی با اسید فولیک دارد .

این ویتامین بسیار حساس است و به سرعت تخریب می شود . تحمل نور ، حرارت و مواد اسیدی و قلیایی را ندارد . حتی دربدن هم به سرعت تخریب می شود . در حقیقت اگر وسیله خاصی برای انتقال آن به خون وجود نداشت ما اصلاً B12 دریافت نمی کردیم .

اما این وسیله خاص چیست؟

با خوردن غذای حاوی اینویتامین و ورود آن به دهان همزمان یک عامل پروتئینی ترشح می شود که به B12 متصل می شود و محافظت از آن را تا ابتدای روده بر عهده می گیرد . در مرحله بعد باز هم محافظ دیگری ، به نام فاکتور داخلی وجود دارد که یک عاملی پروتئینی ، برای محافظت از B12 در برابر محیط های اسیدی و قلیایی به شمار می رود . فاکتور داخلی مثل گاردی محکم ،B12 را صحیح و سالم تا دیواره روده رسانده و آنرا به خون منتقل می کند . در خون نیز 2 عامل دیگر موجود است که دست B12 را گرفته به کبد ، استخوانها و سایر اندامها می برد.

اما نقش این ویتامین مهم در بدن چیست؟

B12 در تولید سلولهای بدن نقش دارد و نقش آن مانند اسید فولیک،شرکت در همانند سازی ژن های هسته سلول است . تکثیر سلولی در دستگاه گوارش، مغز استخوان و بافت عصب با کمکB12 صورت می گیرد . اگرB12 دریافت نکنیم ظرف حدود یکسال ذخیره موجود در کبد تمام شده و تولید سلولی در اندامهای یاد شده دچار اختلال می شود .

B12 در دستگاه گوارش به تولید سلولهای مخاطی دیواره کمک می کند . اگرB12 نباشد زبان متورم وسرخ رنگ می شود واختلالات گوارشی مثل اسهال بروز می کند .

B12 در مغز استخوان موجب تولید سلولهای خونی می گردد ، در صورت کمبودB12، ژنهای موجود در گلبولهای قرمز بزرگتر از حد طبیعی شده ، زود از بین می روند و فرد مبتلا بهکم خونی مگالوبلاستیک می شود .

B12 در بافت عصبی نقش تولید سلولهای رشته های عصبی را عهده دار است . کمبودB12 اختلالات عصبی را به همراه دارد که کرختی و لرزش بدن است و سوزش در پاها نیزاحساس می شود .

در صورتیکه تعدادی ازعلائم کمبودB12، در شما بروز کرد به پزشک مراجعه کرده و با آزمایش خون میزانB12 و اسید فولیک خونتان را کنترل کنید .

کمبودB12 در چه کسانی بروز می کند ؟

کمبودB12 در افرادی که رژیم گیاهی صرف دارند و شیر و تخم مرغ نمی خورند ، بروز می کند زیرا B12 فقط درمنابع غذایی حیوانی موجود است . در افراد کهنسال که ترشح اسید معده و فاکتور داخلی کاهش می یابد ، کمبودB12 عارض می شود ، در واقع رنگ زرد چهره، زبان سرخ و ناتوانیهای عصبی را در نتیجه این کمبود می دانند . میزان مورد نیاز بدن یک فرد بزرگسال2 میکرو گرم است که در زمان بارداری و شیر دهی نیازفرد بیشتر می شود . افرادی که جراحی معده انجام داده اند و بخشی از معده ، تمام معده یا قسمت انتهای روده آنها ( ایلئوم) برداشته شده است ، و کسانی که از قرصهای درمان کننده زخم دستگاه گوارش استفاده می کنند بیشتر در معرض کمبودB12هستند .

ویتامینB12 در کدام مواد غذایی موجود است؟

B12 فقط در مواد غذایی حیوانی یعنی گوشت و فرآورده های حیوانی مثل شیر و تخم مرغ موجود است .

جگرغنی ترین منبعB12است .

گوشت گاو،ماهی تن وقلوه دارای میزان زیادیB12 هستند .

شیر ،پنیر وتخم مرغ نیز میزان قابل توجهیB12 دارند .

البته معمولا در پروسه پخت مواد غذایی 70 درصد از ویتامین از دست می رود ؛ به کار گیری روش مناسب پخت بسیار مهم است ، برای پخت هرگز نباید از جوش شیرین استفاده کرد .

در صورت ابتلا به کم خونی ناشی از کمبودB12

مصرف مکمل یا تزریقB12 طبق دستور پزشک ضروری است .

در رژیم غذایی خود موادحاویB12 فراوان تغذیه کنید .

مصرف دیگر مکمل های ویتامینی بیش از نیاز ( ویتامینC,B)نیز می تواند موجب کاهشB12 در بدن شود .

با خوردن چه میزان مواد غذایی نیازB12ما تأمین می شود ؟

با خوردن غذایی که ، دارای 100 گرم گوشت قرمز یا 200 تا 300 گرم گوشت مرغ است و مصرف 2 لیوان شیر یا ماست در روز،B12 مورد نیاز ما تأمین می شود .

ویتامین ب12 وگیاهخواران

هرگاه فردي اعلام میکند که رژیم غذای گیاهخواری ( وگن) را انتخاب کرده و از هیچگونه مواد حیوانی استفاده نمی کند بلافاصله نتیجه گیري میشود که سرنوشت محتومش دچارشدن به کمبود ویتامین ب 12 می باشد. شاید بتوان گفت در این ادعا حقیقتی هر چند بسیار ناچیز نهفته است ولی چنانکه در ادامه مقاله خواهیم دید این حقیقت بیشتر به دلیل روشهاي مدرن کشاورزي، سترون کردن و فرسودن خاك و تهی نمودن آن از بسیاري مواد و همچنین باکتريهاي مفید است تا در اثر رژیم گیاهخواري.

خطر ایجاد کمبود بیماريزاي ویتامین ب 12 در افرادي که رژیم درست و اصولی گیاهخواري را دنبال کرده به مقدار فراوان از ریشه ها و غدد گیاهی، سبزیجات و میوه جات، مغزهاي و دانه هاي خام استفاده می کنند بسیار بسیار اندك بوده، به یک در میلیون هم نمی رسد. حال آنکه جالب است بدانیم که کمبود ویتامین ب 12 در گوشتخواران می تواند بیش از گیاهخواران باشد . در ادامه مقاله به این مسئله اشاره بیشتري خواهد شد.

ویتامین ب12 (گروه کوبالامین داراي هسته کوبالت کبالت) ویتامینی است که بصورت کوآنزیم در اعمال حیاتی بدن از جمله رشد و تقسیم سلولی و تشکیل گلبولهاي قرمز خون به همراه ویتامین مهم دیگري به نام اسید فولیک نقش دارد. کمبود یک یا هر دوي این ویتامینها منجر (Pernicious Anemia) و کم خونی مهلک (megaloblstic Anemia) میتواند به کم خونی موسوم به کم خونی مگالوبلاستیک شود.

کمبود ویتامین ب 12 علاوه بر ایجاد کم خونی می تواند عوارض و ضایعاتی در سیستم اعصاب محیطی بدن ایجاد کند که با نشانه هایی نظیر بیحسی و به اصطلاح گزگز کردن در دستها و پاها و عوارض مشابه دیگر همراه است. هردوي این بیماريها قابل درمان و برگشت به حالت عادي بوده هر چند عوارض عصبی در اثر کمبود مداوم و طولانی مدت این ویتامین می تواند به مرحله غیر قابل برگشت برسد. ویتامین ب 12 در حقیقت نه توسط گیاهان و نه حیوانات بلکه توسط باکتريها و میکرو ارگانیسمها ساخته شده و گاهاً در ریشه هاي گیاهی نیزبه مقدار اندك ذخیره می گردد

میزان نیاز بدن به این ماده بسیار اندك بوده و مقدار مصرف روزانه نیم یا یک میکروگرم(. هر میکروگرم یکهزارم میلیگرم است) کافی است تا از عوارض کمبود آن جلوگیري کند. چون این ویتامین در بدن ذخیره شده و میزان ذخیره آن بین

2-3 میلیگرم می باشد در صورت نرسیدن این ویتامین به بدن سالها طول می کشد تا عوارض کمبود آن بروز کند. مقدار اندك نیاز روزمره بدن به این ویتامین نشان می دهد که قرار نیست بطور طبیعی این ویتامین به مقدار زیاد وارد بدن گردد.

پروسه جذب ویتامین ب12 موجوددرموادغذاییدر بدن شامل چندین مرحله متفاوت بوده نیاز به مادهاي به نام فاکتور داخلی که توسط برخی سلولهاي معدي ترشح می شوند دارد. در این پروسه همچنین وجود آنزیمهاي خاص که توسط پانکراس (Inrinsic Factor) ترشح میشوند نیز ضروري است. ویتامین ب 12 بعد از عبور از این مراحل به قسمت انتهایی روده کوچک (ایلیوم) رفته در آنجا جذب گردیده توسط سیستم پورتال کبد به آنجا رفته و در کبد براي استفاده هاي بعدي ذخیره می گردد.
چنانکه ذکر شد میزان ذخیره ویتامین ب 12 در کبد 2 میلیگرم و در برخی منابع دیگر تا 5-3 میلیگرم هم تخمین زده شده است. به غیر از این سیستم که سیستم جذب فعال نامیده می شود یک سیستم جذب ثانوي وجود دارد که به نام غیر فعال یا بی واسطه نامیده می شود. زیرا به فاکتور داخلی ترشح شده از معده نیاز نداشته و اگر چه کارایی آن یک هزارم کارآیی سیستم فعال میباشد بازهم در جذب وتأمین ویتامین ب 12 بدن نقش دارد.

و بالاخره باید متذکر شد که قسمت اعظم این ویتامین پس از آزاد شدن از کبد همراه صفرا به روده کوچک رفته و در قسمت انتهایی روده نام دارد یک پروسه بازیافت و استفاده دوباره enterohepatic arculation کوچک بازیافت و دوباره جذب بدن میگردد. این سیستم که مواد مختلف ترشح شده در صفرا از جمله ویتامین ب 12 میباشد. بنابراین می بینیم که بدن هوشمند ما با چه دقت و ظرافتی و به چه طرز معجزه آسایی و با روشی بسیار صرفه جویانه چگونه از حدر رفتن و تلف کردن مواد در بدن ما جلوگیري می کند بدن به راستی معجزه طبیعت است.

مجموعه این مکانیسم ها از جمله سیستم بازیافت ذکر شده در بالا به همراه نیاز اندك به این ویتامین باعث می شود که عوارض ناشی از کمبود این ویتامین در یک گیاهخوار کامل بسیار نادر بوده و سالیان دراز طول بکشد. در حقیقت بیشتر موارد کمبود ویتامین ب 12 امروزه به دلیل بیماري معدي و روده اي متفاوت و اختلالات هضم و جذبی می باشند. و نه رژیم گیاهخواري به این موضوع باز هم بیشتر اشاره خواهم کرد.

چنانکه ذکر شد سنتز ویتامین ب 12 در حقیقت نه توسط گیاهان و نه حیوانات بلکه توسط باکتريها انجام شده سپس در بدن حیوانات ذخیره می گردد. در نشخوارکنندگان سنتز ویتامین ب 12 توسط باکتريهاي معده (شکنبه) صورت گرفته سپس از طریق روده کوچک آنها جذب و در بافتهایشان از جمله در کبد ذخیره می شود. این ماده سپس با خوردن بافتهاي حیوانی به بدن حیوانات دیگر از جمله انسان منتقل میگردد.

باکتريهاي تولید کننده ب 12 در دستگاه گوارش انسان نیز از دهان و لثه و حلق گرفته تا روده بزرگ زندگی می کنند به دلیل وجود همین باکتريها نیز هست که بیماري کمبود ویتامین ب 12 چنانکه ذکر شد در گیاهخواران بسیار نادر است.

روده بزرگ انسان بیشترین مقدار این باکتریها را خود دارد ولی تنها بخش کوچکی از ب 12 سنتز شده در روده بزرگ توسط ایلیوم جذب میگردد. بنابراین باید دانست که مدفوع انسان و در حقیقت سایر حیوانات گیاهخوار دیگر مانند گاو و گوسفند و مرغ مقدار فراوانی ویتامین ب 12 در خود دارد. نباید فراموش کرد که تا همین چندي پیش انسان در مجاورت و تماس مستقیم با حیوانات خانگی خود بطور طبیعی از ویتامین ب 12 موجود در مدفوع آنان که در تماس با گیاهان قرار می گرفت استفاده می کرد. این پروسه طبیعی متاسفانه به دلیل شیفتگی بیمارگونه بشر امروز با ضد عفونی کردن همه چیز و کشتن باکتریها به هر قیمت و هر روش فلج گشته و از کاربرد افتاده است.

در حقیقت می توان گفت بزرگترین دلیل عدم وجود ویتامین ب 12 در منابع گیاهی ما وسواس امروز بشر با شستن، ضد عفونی کردن، به کاربردن آنتی سپتیکهاي قوي و پاك کننده هاي پرقدرت، آنتی بیوتیکهاي بی حساب و همچنین پروسه کشاورزي مدرن می باشد. باید دانست که اکثر باکتريها نه تنها بیماريزا نبوده بلکه در بسیاري پروسه هاي مفید براي بشر و براي طبیعت سهیم و دستاندرکار میباشند. متاسفانه با از بین بردن این باکتريهاي نافع در خاك و در محیط زیست ما همراه با سایر اشکال دخالت، تهاجم و تغییر پروسه هاي طبیعی، با نام کشاورزي مدرنیزه و به هدف سوددهی هاي مالی، شاهد گسترش کمبودهاي مختلف ویتامینها و مواد حیاتی دیگر در منابع غذایی خود میباشیم.

عوامل کمبود ویتامین ب12

دلیل معمولی و قالب کمبود ویتامین ب 12 در حقیقت نه کمبود آن در غذا بلکه اختلال در سنتزفاکتور داخلی توسط معده میباشد. گایتون همچنین اضافه می کند که ترکیب این فاکتور با ویتامین ب 12 آنرا قابل جذب در ایلیوم (قسمتی از روده کوچک) کرده و در نتیجه کمبود این فاکتور که در نتیجه اختلالات مختلف معدي بوجود می آید از جذب این ویتامین جلوگیري میکند.

در حقیقت اولین مورد ذکر شده بیماري کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین در تاریخ مدون پزشکی در سال 1842 میلادي در بیماري با آتروفی معده گزارش و ثبت شده است. بطور کلی امروزه تمام مواد دیده شده در کمبود ویتامین ب 12 در اثر اختلالات معدي روده اي و نه در اثر کمبود ب 12 در غذا بوجود آمده اند.

بیماريهاي مختلف معدي مانند گاستریت هاي مزمن (تورم مزمن معده) و آتروفیک، اعمال جراحی برداشتن کامل یا بخشی از معده، پروسه هاي باعث کمبود یا عدم ترشح فاکتور داخلی گشته کمبود ویتامین ب 12 را نیز بدنبال دارند.

بیماريهاي رودهاي نظیر التهابات و تورمهاي روده کوچک بخصوص ایلیوم، کولیت هاي مختلفی که روده کوچک را نیز مبتلا می سازد و اختلال جذب ب 12 و در نتیجه کمبود آنرا بوجود می آورند. عملکرد سالم غده پانکراس (Sprue) اختلالات جذب رودهاي مانند بیماري اسپرو هم براي جذب ب 12 مهم بوده بنابراین بیماريهاي مختلف پانکراس که باعث کاهش یا حذف آنزیمهاي ترشحی این غده می گردند میتوانند عامل کمبود ویتامین ب 12 باشند.

مصرف داروهاي مختلف نیز در ایجاد کمبود ویتامین ب 12 نقش مهمی دارند. کلیه داروهایی که براي کاهش اسید معده (ترشی معده) به کار میروند و ، آنتی بیوتیکهاي مختلف و داروي فنی توئین وبسیاري داروهاي دیگر بصورتهاي مختلف در پروسه جذب ویتامین ب 12 ایجاد اختلال میکنند.

مصرف آنتی بیوتیکها باعث از بین رفتن باکتريهاي مفید موجود در روده گردیده و بالانس زندگی سمبوتیک باکتريهاي مختلف در روده را بهم زده با ایجاد عارضه رشد غیر عادي برخی باکتريها bacterial over growth. باعث اختلالات جذب روده اي و کمبود جذب ب 12 میگردند

همچنین کرم نواري که در اثر خوردن ماهی به انسان منتقل می شود در جذب این ویتامین اختلال بوجود میآورد. (Fish tope worm) برمبناي آنچه گذشت میتوان در حقیقت نتیجه گیري کرد که احتمال ایجاد کمبود ویتامین ب 12 در گوشتخواران می تواند بیشتر از گیاهخواران باشد.

مصرف مداوم آنتی بیوتیکها در غذاي دامها و طیور که توسط مصرف گوشت و لبنیات به انسان منتقل می شود باعث مختل کردن محیط طبیعی روده ها گشته بسیاري از باکتريهاي نافع را از بین می برد. عدم وجود این باکتريهاي مفید و رشد بیمار گونه گروهی دیگر با از بین بردن بالانس طبیعی روده باعث اختلالات جذبی متفاوت میگردند.

بیماريهاي اختلال هضم و جذب معدي، ترشی معده و انواع گاستریتها بطور عمده در گوشتخواران بیشتر از گیاهخواران بوده چنانکه گفته شد به دلیل کمبود ترشح فاکتور داخلی کمبود ویتامین ب 12 را بوجود میآورند.

در گوشتخواران به دلیل مصرف بالاجبار چربی بالاتر (پروتئینهاي حیوانی همه بطور طبیعی همراه چربی می آیند) بطور اعم بیماريهاي کیسه صفرا و تورم و التهاب غده پانکراس بیشتر است. این غده چنانکه گفتیم در پروسه جذب ب 12 نقش دارد. سنگهاي کیسه صفرا نیز که در گوشتخواران بیشتر دیده میشود در ایجاد تورم حاد پانکراسمیتواند نقش بازي کند.

اسید فولیک، ویتامین دیگري که همراه ویتامین ب 12 در پروسه رشد و ساختمان سلولی و از جمله گلبولهاي قرمز نقش دارد، بطور کلی در رژیم گوشتخواري بسیار فقیر میباشد. کمبود این ویتامین که در غذاهاي گیاهی بوفور یافت میشود در پروسه عملکرد ویتامین ب 12 اختلال ایجاد می کند.

و بطور کلی جذب ویتامین ب 12 در روده گیاهخواران به دلیل محیط مساعد ایجاد شده توسط رژیم درست و بالانس گیاهخواري، از کارآیی بالاتري برخودار است.

تشخیص کمبود ویتامین ب12

مستقیما توسط اندازه گیري میزان آن در خون صورت میگیرد. ویتامین ب 12 در متابولیسم بسیاري مواد و عملکرد بسیار از پروسه هاي حیاتی نقش دارد. کمبود این ویتامین باعث بالا رفتن موادي مانند اسید متیل مالونیک و اسید آمینه هوموسیستئین میگردد. بالا بودن این دو ماده در خون میتواند نشانه ابتدایی کمبود ویتامین در مراحل ابتدایی آن باشد. هرچند بالا بودن هوموسیستئین تنها به دلیل کمبود ویتامین ب 12 نبوده میزان آن در خون افرادي که بیماريهاي قلبی و برخی بیماريهاي التهابی دیگر می باشند نیز بالاست. مهم است که بدانیم که این ماده در خون افرادي که داراي رژیم غذایی گوشتخواري هستند بسیار بالاست.

خوردن گوشت، مرغ، ماهی و لبنیات باعث بالارفتن هوموسیستئین میگردند. در این مورد اضافه کردن مکمل هاي ب 12 یا اسید فولیک هیچ نوع اثري در پایین آوردن میزان بیماریهاي قلبی و سکته ندارد.

غذاهاي حیوانی که از نظر اسید فولیک فقیر می باشند در حقیقت داراي میزان بالاي اسید آمینه میتونین میباشد که هوموسیستئین را میسازد. سبزیجات و میوه جات و انواع لوبیاها داراي میزان بالاي اسید فولیک و ویتامین ب 6 بوده از بیماريهاي قلبی جلوگیري میکنند.

منابع ویتامین ب12

علاوه بر میکروارگانیسمهاي موجود در خاك باکتریهاي موجود در آب دریاها و دریاچه ها نیز قادر به تولید کوبالامین گروه ویتامین ب 12 هستند. بنابراین گفته میشود که بسیاري از گیاهان دریایی بخصوص گیاهی دریایی بنام داراي ذخیره فراوان این ویتامین است . این مسئله اما از طرف دیگر محققان رد شده است. بنابراین اگر از این گیاهان براي منبع ب 12 خود استفاده میکنید بهتر است اندازهگیري ب 12 خون خود را دنبال کنید.

از آنچه که گذشت می توان نتیجه گرفت که کمبود ویتامین ب 12 در گیاهخواري داراي رژیم غذایی درست نادر بوده هرچند توصیه من این است که اگر براي مدت طولانی گیاهخوار کامل بوده اید و از محصولات گیاهی باغچه شخصی خود که از کود طبیعی قوت گرفته استفاده نمی کنید براي اینکه در سرتیتر اول اخبار جهانی قرار نگیرید ازمکمل ب 12 به مقدار کم استفاده کنید.

باید توجه داشت که در دوران بارداري و شیردهی بدن مادر و نوزاد بیشتر به این ویتامین وابسته بوده توصیه این است که اگر گیاهخوارید حتما از مکملها استفاده کنید

0.3 تا 6 میکروگرم از مکمل ب 12 براي نیازهاي بدن افراد عادي کافی است. هرچند متأسفانه مکملها همه داراي میزانهاي بالاي 500-5000 میکروگرم هستند. بنابراین احتمالا مصرف یک قرص در هفته براي یک گیاهخوار بدون سابقه کمبود ب 12 کافی است. مکملها به اشکال گوناگون و با نامهاي سیانوکوبالافیل عرضه میشوند. هرچند میزان جذب ترکیبات سیانوکوبالامین مورد سوال بوده بهتر است از فرمهاي متیل کوبالامین و هیدروکسی کوبالامین استفاده کرد

در خاتمه براي کسانی که رژیم گوشتخواري را به خاطر ویتامین ب 12 آن توصیه می کنند اضافه میکنم که امروزه شواهد و منابع و تحقیقات فراوان اثر رژیم غذایی مبتنی بر مواد حیوانی را در ایجاد یا توسعه بیماريهاي مختلف نشان داده اند. بیماريهایی مانند سکته هاي قلبی، گرفتگی رگها، دیابت ، یبوست، انواع سرطانها از جمله سرطان سینه ، پروستات و روده بزرگ، بیماریهاي کیسه صفرا، چاقی انواع آرتروزها ، بیماري التهابی و بسیاري دیگر با رژیم غذایی مبتنی بر مصرف مواد حیوانی پیوسته هستند و ما همه روزه افراد مبتلا به این بیماريها را دردور و اطراف خود می بینیم. اما از شما سوالی میکنم. چند نفر گیاهخوار مبتلا به کمبود ویتامین ب 12 در اطراف خود مشاهده کرده اید؟

انتخاب با شماست. خوردن مواد حیوانی و خطر بیماري قلبی از هر دو نفر یکنفر، سرطان سینه از هر هفت نفر یکنفر، سرطان پروستات از هر 6 نفر یکنفر در مقابل رژیم گیاهخواري و خطر احتمالی کمبود ویتامین ب 12 از هر یک میلیون نفر یکنفر بیماريهاي ناشی از رژیم مبتنی بر گوشتخواري را همه روزه در اطراف خود میبینیم چند نفر از ما بیماريهاي ناشی از کمبود ویتامین ب 12 بدلیل گیاهخواري را دیده ایم؟

---