هیدروسل یکی از مشکلات شایع در بین نوزادان و بزرگسالان است که می تواند به دلیل تجمع مایع در اطراف بیضه ها ایجاد شود. در حالت طبیعی، در اطراف بیضه، پوششی به نام کیسه بیضه وجود دارد که بدون اینکه فرد احساس کند، میزان کمی مایع لغزنده جهت حرکت آزادنه بیضه، درون آن تولید می شود و مقدار اضافی این مایع توسط سیاهرگ های کیسه بیضه تخلیه می گردد. در برخی موارد، تعادل بین مایع تولیدشده و تخلیه شده در کیسه بیضه تغییر می کند و این امر سبب تجمع مایعات در کیسه و تورم بیضه می شود که این عارضه، هیدروسل بیضه (hydrocele) یا «آب اوردن بیضه» نام دارد. این وضعیت می تواند باعث تورم و ناراحتی شود و در صورت عدم درمان به موقع، به مشکلات جدی تری منجر گردد. شناخت دقیق هیدروسل، علل و عوامل مؤثر بر آن، علائم و نشانه ها، و روش های تشخیصی و درمانی می تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند. در این مقاله، به بررسی همه جانبه هیدروسل، از تعریف و علل تا روش های مدرن درمانی و مراقبت های پس از آن، می پردازیم. با ما همراه باشید تا با اطلاعاتی جامع و علمی، به درک بهتری از این مشکل و راهکارهای مؤثر برای مقابله با آن دست یابید.

هیدروسل چیست؟

بیضه های نرمال توسط لایه های نرمی احاطه می شوند که این لایه ها به صورت نرمال لمس نمی شوند، این لایه ها مقداری مایع تولید می کنند که باعث می شود بیضه ها به راحتی درون آن کیسه ها حرکت کنند. مایع اضافی معمولا از طریق سیاهرگ ها داخل بیضه جذب می شوند اگر تعادل بین مایع تولید شده و مایعی که تخلیه می شود به هم بخورد ممکن است مقداری مایع داخل کیسه های بیضه جمع شود که هیدروسل نامیده می شود.

انواع هیدروسل

هیدروسل اولیه (مادرزادی)

بیضه های جنین در اواخر دوران بارداری از سمت شکم به داخل کیسه بیضه وارد می شوند. کیسه ی بیضه لایه ای از پوست دارد که بیضه ها را نگه می دارد. در طول تکامل اندام تناسلی جنین هر بیضه یک کیسه در اطراف خود دارد که حاوی مقداری مایع می باشد. این کیسه به صورت خود به خود بسته خواهد شد و مایعات داخل آن در سال اول تولد نوزاد جذب بدن خواهد شد؛ اما در برخی از نوزادان این اتفاق نمی افتد و منجر به ایجاد هیدروسل می شود. نوزادانی که نارس به دنیا می آیند بیشتر در معرض ابتلا به هیدروسل می باشند.

هیدروسل ثانویه (اکتسابی)

با اینکه هیدروسل اغلب در نوزادان پسر دیده می شود؛ اما ممکن است در آقایان بالای 40 سال نیز بنا به دلایلی مانند فتق، التهاب (به دلیل عفونت) و یا عدم جذب مایع در کیسه ایجاد شوند. سلول های اپیتلیال در کیسه بیضه به طور مداوم مایع را تولید و بازجذب می نمایند، هرگونه اختلال در عملکرد این سلول ها می تواند منجر به ایجاد مایع اضافی و بیماری هیدروسل شود.

هیدروسل در نوزادان، اغلب به دلیل عدم بسته شدن صحیح کانالی است که در دوران جنینی بیضه ها را از شکم به کیسه بیضه منتقل می کند. در حالی که در بزرگسالان، ممکن است به دلیل آسیب، عفونت، یا بیماری های خاصی مانند بیماری قلبی ایجاد شود.

علل و عوامل مؤثر بر هیدروسل

علل مادرزادی

• در طول رشد جنین، یک غشای نازک بین برخی از بافت های پوشش معده جنین (کانال اینگوینال) و کیسه بیضه تشکیل می شود. به طور معمول، بیضه ها از طریق فرآیند واژینالیس به داخل کیسه بیضه پایین می آیند. سپس بافت برای مهر و موم کردن ارتباط تشکیل می شود. اگر مهر و موم تشکیل نشود، مایعات از حفره شکمی می توانند به کیسه بیضه سرازیر شوند و باعث هیدروسل شوند.

علل اکتسابی

• التهاب بیضه: در اسکروتوم (کیسه بیضه) همیشه مقداری مایع ترشح می شود. گاهی به علت عفونت میزان ترشح این مایع از میزان جذب بیشتر شده، در نتیجه مایع بیشتری در اطراف بیضه جمع می شود، کیسه بیضه بزرگ تر شده و هیدروسل به وجود می آید.
• ضربه به بیضه: گاهی ضرباتی که خواسته یا ناخواسته به بیضه وارد می شود، باعث التهاب شده و آب میان بافتی در آن ناحیه بیشتر می شود و هیدروسل رخ می دهد.
• سرطان و تومورهای بیضه: سرطان بیضه ممکن است باعث ایجاد هیدروسل شود.
• عمل جراحی: گاهی در عمل های جراحی که روی دستگاه تناسلی مرد یا روی بیضه ها انجام می شود، ممکن است عروق لنفاوی آسیب ببیند و در اثر تجمع لنف، هیدروسل به وجود آید.

علائم و نشانه های هیدروسل

معمولاً هیچ دردی همراه با این بیماری ایجاد نمی شود و شایعترین علامت تورم کیسه بیضه می باشد. سایر علائم عبارت است از:

• احساس سنگینی بیضه در بزرگسالان
• بزرگ شدن کیسه بیضه
• افزایش تورم در صبح
• فتق (به دلیل حرکت مایع به داخل و خارج کیسه بیضه در هیدروسل ارتباطی)

روش های تشخیص هیدروسل

• بررسی حساسیت به درد در کیسه بیضه بزرگ شده
• اعمال فشار بر شکم و کیسه بیضه برای بررسی فتق کشاله ران (بیرون زدگی قسمتی از روده از کشاله ران به علت ضعف دیواره شکمی). سرفه کردن و زور زدن نیز برای بررسی این وضعیت از بیمار درخواست می شود. در صورت وجود فتق کشاله ران، پزشک انجام جراحی را برای رفع آن توصیه می کند.
• تاباندن نوری بر روی کیسه بیضه (ترانس لومیناسیون). در صورت ابتلا به بیماری هیدروسل (کودک یا بزرگسال) مایع شفافی در اطراف بیضه دیده می شود. در صورت وجود مایع پزشک به خوبی نمی تواند بیضه را لمس کند و همچنین نور از کیسه بیضه عبور کرده و فضای داخل را روشن میکند. در صورتی که تورم کیسه بیضه در اثر تومور جامد ایجاد شده باشد، نور نمیتواند تصویر واضحی از داخل ایجاد کند.
• تصویربرداری: استفاده از اولتراسونوگرافی و دیگر روش های تصویربرداری برای تأیید تشخیص.
• یکی از روش های تشخیص این بیماری سونوگرافی است، با استفاده از سونوگرافی بیضه، هیدروسل به راحتی تشخیص داده می شود. همچنین با استفاده از این روش سایر موارد مثل فتق و سرطان بیضه قابل تشخیص است.
• توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن: سی تی اسکن نوعی اشعه ایکس است که تصاویری از بدن می گیرد تا تصاویر سه بعدی از بیضه ها ایجاد کند.
• آزمایش های ادرار و خون برای تعیین وجود عفونت برای مثال اپیدیدیمیت.

درمان های غیر جراحی هیدروسل

• در مواردی که هیدروسیل کوچک باشد و نتایج معاینه و سونوگرافی خوب باشد، پزشک معمولاً بیمار را تحت نظر قرار می دهد تا ببینند که آیا هیدروسل، خود به خود برطرف می شود یا خیر.
• درمان دارویی: استفاده از داروها در برخی موارد خاص.
• در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان هیدروسل وجود ندارد. جهت تسکین درد و احساس راحتی، در برخی موارد به بیمار داروی مسکن می دهند.

درمان با جراحی هیدروسل

هیدروسلکتومی:

اولین اقدامی که در طی جراحی انجام می شود، اعمال بیهوشی بر روی بیمار است. پس از بیهوشی، جراح یک برش کوچک در کیسه بیضه یا کشاله ران در نزدیکی کیسه بیضه ایجاد می کند. بعد از ایجاد برش، عمل جراحی انجام می شود و در نهایت، جراح کیسه هیدروسل را خارج می کند. جراح ممکن است لوله های سیلیکونی کوچکی را در ناحیه آسیب دیده قرار دهد تا خون یا مایعات را تخلیه کند. در نهایت، برش را بخیه می زنند.

مزایا

• پیشگیری از فتق مغبنی در نوزادان
• افزایش عزت نفس
• هیدروسلکتومی یک روش نسبتاً ایمن با خطر و عوارض جانبی کم است.
• دوره نقاهت کوتاه

معایب

• خطرات بیهوشی
• عفونت
• توده خون لخته شده (هماتوم)
• تورم
• کبودی
• جای زخم نامطلوب

آسپیراسیون:

یکی دیگر از روش های درمانی هیدروسل تخلیه مایع درون آن با استفاده از یک سوزن بلند و مخصوص است. طی این عمل سوزن به درون کیسه وارد می شود و مایع را از درون آن به بیرون می کشد. در برخی مواقع از داروهایی استفاده می شود که از پر شدن مجدد کیسه بیضه از مایعات جلوگیری می کند. آسپیراسیون با سوزن یک روش درمانی بازگشت پذیر است و بنابراین تنها برای کسانی استفاده می شود که در معرض خطرات این جراحی قرار داشته باشد.

مزایا

• نیازی به عمل جراحی و بیهوشی ندارد و کافی است بیمار را بی حس کنند.
• نسبتاً ساده و سریع است و معمولاً فقط چند دقیقه طول می کشد.
• بدون هیچ آمادگی خاصی قابل انجام است.
• نتایج به سرعت در دسترس هستند.
• نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد و ایجاد اسکار مانند جراحی وجود ندارد.

معایب

• احساس یک درد موقت در ناحیه کیسه بیضه
• خطر ابتلا به عفونت موجب می شود از این روش درمانی کمتر استفاده شود.
• این روش ممکن است نیاز به تکرار داشته باشد؛ زیرا مایع می تواند مجدداً تجمع یابد.
• احتمال بالای عود آسپیراسیون با سوزن، این درمان برای افرادی که عمل جراحی برای آنها خطر دارد توصیه می شود.
• مدتی قبل از جراحی از بیمار آزمایشات استاندارد خون و ادرار قبل از عمل گرفته می شود.

مراقبت قبل از جراحی هیدروسل

• قبل از عمل، پزشک یا پرستار روش جراحی، نوع بیهوشی مورد استفاده و نیاز به درن موقت را توضیح می دهد. درن در حین جراحی قرار داده می شود تا احتمال عفونت بعد از عمل و تجمع مایعات کاهش یابد.
• قبل از انجام جراحی یک جلسه مشاوره با جراح مشخص می شود که در آن جلسه سلامت عمومی بیمار ارزیابی خواهد شد.
• باید هر گونه آسیب، عفونت یا جراحی قبلی که در ناحیه تناسلی یا کشاله ران وجود دارد به جراح اطلاع داده شود.
• همچنین، باید در مورد داروهای تجویزی یا بدون نسخه که بیمار مصرف می کند، از جمله مکمل های گیاهی، به جراح اطلاع داده شود. آسپرین، داروهای ضد التهاب و برخی مکمل های گیاهی می توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.
• قبل از انجام جراحی، باید موهای زائد محل جراحی تراشیده شوند.
• بهتر است برای کاهش خطر عفونت، کیسه بیضه و کشاله ران را یک روز قبل و یا در روز جراحی به طور کامل شسته شود.

مراقبت های پس از جراحی هیدروسل

• استفاده از بسته های یخ در 24 ساعت اول بعد از عمل
• مصرف مسکن ها یا داروهای ضددرد تجویزی جهت کاهش درد
• پرهیز از انجام فعالیت های تنش زا
• پرهیز از باز نشستن و دوچرخه سواری برای حداقل سه هفته
• پاک نگه داشتن محل بخیه (در صورت عدم استفاده از بخیه جذبی) جهت پیشگیری از عفونت
• استفاده از بیضه بند به مدت 2 الی 4 هفته، به منظور بالا نگه داشتن کیسه بیضه به طرف بیضه ها

پیشگیری از هیدروسل

در هیدروسل مادرزادی هیچ اقدام پیشگیرانه ای وجود ندارد که والدین بتوانند برای جلوگیری از ایجاد هیدروسل در کودک خود، از آن استفاده کنند. در ادامه، چندین راهکار برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری در نوع اکتسابی ذکر شده است:

• مراقبت از نوزادان: اگر نوزاد شما در معرض خطر هیدروسل قرار دارد (مانند نوزادان زودرس یا با وزن کم)، پیشنهاد می شود که به دقت نظارت و مراقبت از سلامت آنها را داشته باشید.
• احتیاط در برابر ضربه و صدمات: اجتناب از ضربه و صدمات به ناحیه بیضه می تواند به کاهش خطر هیدروسل کمک کند.
• پیشگیری از عفونت ها: حفظ بهداشت ناحیه بیضه و جلوگیری از عفونت های مرتبط می تواند از ابتلا به هیدروسل جلوگیری کند.
• مراقبت از سلامت عمومی: حفظ سلامت عمومی با توجه به فعالیت های ورزشی منظم، تغذیه سالم، و مراعات سایر مسائل بهداشتی نیز می تواند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کند.

نسخه اصلی مطلب همه چیز در مورد هیدروسل را در سایت دکتر مجید حقیقت بخوانید.

---