كبد یک عضو حیاتی در سمت راست بالای شکم است و عملکرد های متعددی از جمله سم زدايی و دفع محصولات زائد، تولید پروتئین ها و آنزیم ها، حفظ تعادل هورمون و ذخیره برخی از ویتامین ها و جداسازی باکتری ها از خون، تولید صفرا برای هضم غذا دارد و همچنین باعث ایجاد عواملی است که به سیستم ایمنی بدن انسان کمک می کند تا عفونت را از بین ببرد. هر بیماری که موجب التهاب و یا آسیب به کبد شود و یا بر عملکرد کبد تأثیر بگذارد، بیماری کبدی گفته می شود. امروزه بررسی سفتی بافت های اعضای بدن که یکی از راه های تشخیص بیماری است، مورد استقبال بسیاری قرار گرفته است. بیماری های بسیاری سبب این سفتی ها می شوند که قابل توجه ترین آنها، سرطان ها هستند. الاستیستی یا سفتی (Stiffness ) خصوصیت بیولوژیک و مکانیک یک بافت نرم است که بستگی به اجزای مولکولی و ساختمان داخلی آن دارد. سفتی بافتی (Tissue Stiffness) ارگان های بدن انسان با پروسه های فیزیولوژیک و پاتولوژیک آنها ارتباط دارد. از گذشته های بسیار دور برای تعیین میزان سفتی بافت از روش لمس دستی در معاینه فیزیکی استفاده می شده است که اولین ابزار تشخیص برخی بیماری ها است. امروزه روشی به نام الاستوگرافی که برای تصویر برداری از اعضای عمقی و داخلی بدن همچون کبد از آن استفاده می شود، به وجود آمده است. الاستوگرافی کبد یک آزمایش غیر تهاجمی و غیر آسیب زننده است که پزشک می تواند از آن برای درک بهتر سلامت کبد و ارزیابی وضعیت آن استفاده کند. بسته به نتایج به دست آمده از الاستوگرافی، پزشک ممکن است آزمایش های بیشتری برای تشخیص بیماری کبدی و یا اصلاح شیوه زندگی را به بیماران توصیه کند.

الاستوگرافی کبد چیست؟

سفتی کبد با میزان فیبروز (اسکار) در بافت کبد که در نتیجه التهاب و آسیب ناشی از طیف وسیعی از علل مانند هپاتیت ویروسی، الکل، کبد چرب یا رسوب آهن رخ می دهد، ارتباط دارد. الاستوگرافی کبد یک آزمایش تصویربرداری است که پزشکان از آن برای تشخیص اسکار کبد، به نام فیبروز استفاده می کنند. بافت اسکار کبد ضخیم تر و کمتر از بافت کبد سالم انعطاف پذیر است و از عملکرد صحیح اندام جلوگیری می کند. الاستوگرافی شامل عبور دادن ارتعاشات با فرکانس پایین از بدن در طول اسکن اولتراسوند یا اسکن MRI است.

ارتعاشات از طریق بافت سالم و بیمار با سرعت های مختلف حرکت می کنند. یک برنامه کامپیوتری سرعت این ارتعاشات را ثبت می کند و از داده ها برای ایجاد تصویری از کبد استفاده می کند. این به پزشکان کمک می کند تا وجود و شدت بیماری کبد را تعیین کنند. الاستوگرافی کبد (LA) آزمایشی است که پزشک می تواند از آن برای اطلاع از سلامت کبد استفاده کند. این روش کاملاً سریع و غیر تهاجمی است. نتایج LA به پزشک در تشخیص اینکه آیا زخمی روی کبد وجود دارد یا نه کمک می کند. حتی می تواند علت اصلی بروز زخم کبدی را تشخیص دهد.

کاربردهای الاستوگرافی کبد در تشخیص بیماریها

با کاهش جریان خون به کبد، تولید کلاژن افزایش پیدا می‎کند و در اثر ایجاد اسکارهای متعدد بافت کبد سفت می‎شود و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‎دهد. در این شرایط، الاستوگرافی کبد با تشخیص به‎موقع می‎تواند اثرات فیبروز را کاهش دهد یا حتی رفع کند، به ‎همین ‎دلیل، متخصصان در درجه اول از الاستوگرافی کبد برای تشخیص بیماری کبد استفاده می‎کنند. البته پزشک شما ممکن است از این آزمایش به‎جای بیوپسی کبد استفاده کند که شامل برداشتن نمونه‎ای از بافت کبد است. الاستوگرافی نسبت به بیوپسی کبد روشی کم‎خطرتر است. الاستوگرافی کبد همچنین می‎تواند:

1. میزان خطر بروز مشکلات کبدی را پیش‎بینی کند.
2. شدت بیماری کبدی را بررسی کند.
3. به تعیین بهترین روش درمان بیماری‎های کبدی کمک کند.
4. میزان بهبودی بافت کبد پس از درمان را بررسی کند.

انواع الاستوگرافی کبد

الاستوگرافی سونوگرافی(فیبرواسکن)، با استفاده از دستگاه سونوگرافی و امواج صوت برای اندازه گیری سختی بافت استفاده می کند. MRE ( الاستوگرافی رزونانس مغناطیس Magnetic Resonance Elastography ) نامی است که برای تکنیک الاستوگرافی در نظر گرفته شده است که در MRI با استفاده از مغناطیس بسیار قدرتمند امواج رادیویی مقدار سفتی بافت را نمايش مي دهد.

الاستوگرافی کبد چگونه انجام می شود؟

مراحل الاستوگرافی سونوگرافی کبد (فیبرواسکن):

1. بیمار بر روی تخت معاینه دراز می‎كشد.
2. مقداری ژل در محل مشخص برروی پوست بیمار ریخته می شود.
3. پزشك پروب فیبرواسکن را بین دنده ها در گوشه راست و دیواره پایینی قفسه سینه قرار می دهد.
4. چندين بار پالس بدون درد به کبد فرستاده می شود و ممکن است بیمار از طریق پروب لرزش های ملایمی را احساس نماید که آسیب جدی ندارد.
5. امواج صوت، ضبط و اندازه گیری و نتایج روی دستگاه ثبت می شود.
6. با استفاده از نتایج به دست آمده، پزشک احتمال مبتلا بودن به فیبروز یا سیروز را تشخیص می دهد.
7. زمان اسکن حدود 10 الي 15 دقیقه می باشد.

مراحل MRE (الاستوگرافی از رزونانس مغناطیس):

1. MRE با همان دستگاه MRI انجام می شود.
2. فرد بر روی تخت مخصوص این دستگاه دراز می‎کشد و رادیولوژیست یک پد کوچک بر روی شکم فرد قرارمی دهد. این پد امواج صوت را به کبد انتقال می دهد.
3. زمانی که بیمار وارد تونل MRI می شود، پدی که روی بدن بیمار قرار گرفته بود فعال شده و اندازه گیری هایی که از کبد دریافت نموده است را ارسال می نماید.
4. اندازه گیری و نتایج روی دستگاه ثبت می شود و به یک نقشه تبدیل شود که نشان دهنده میزان سفتی کبد بیمار است.
5. این تست ممکن است که حدود 30-60 دقیقه طول بکشد.

آمادگی برای انجام الاستوگرافی کبد

معمولاً ۶ تا ۸ ساعت قبل از الاستوگرافی کبد باید ناشتا باشید. برخی غذاها و نوشیدنی‎های شیرین می‎توانند بر سفتی کبد تأثیر بگذارند. به‎همین‎دلیل، پزشک ممکن است خوردن یک وعده غذایی سبک و بدون چربی را در شب قبل از آزمایش توصیه کند و از شما بخواهد که نوشیدنی‎های شیرین مصرف نکنید. لیستی از داروهای مصرفی خود را به پزشک ارائه دهید و سایر توصیه‎های خاص پزشک را دنبال کنید.

الاستوگرافی کبد برای چه کسانی مناسب نیست؟

تست های سونوگرافی جزء کم خطرترین تست هایی هستند که عوارض جانبی ندارند. آنها همچنین تهاجمی نیستند و بنابراین حتی خطر عفونت نیز در آنها وجود ندارد. با این حال، گروه هایی هستند که باید از انجام الاستوگرافی کبد خودداری کنند یا در صورت نیاز به انجام با پزشک متخصص مشورت داشته باشند. این گروه ها عبارتند از:

• افرادی که به دلیل بیماری یا شرایط خاص در شکم آنها تجمع مایعات وجود دارد.
• افرادی که به هپاتیت شدید مبتلا هستند.
• افرادی که اختلال قلب سمت راست دارند.
• افرادی که اضافه وزن بسیار زیادی دارند.
• افرادی که فضاهای بین دنده ای آنها کوچک تر از حد نرمال است.
• افرادی که نمی توانند به پشت دراز بکشند.
• لازم به ذکر است که MRE برای افرادی که ایمپلنت های فلزی در بدن آنها وجود دارد، مناسب نیست. این متد همچنین برای خانم های باردار یا افرادی که قصد بارداری دارند، توصیه نمی شود.

تفاوت الاستوگرافی و سونوگرافی

در سونوگرافی معمولی بافت و شکل ظاهری قسمت مورد تست مشخص می شود؛ ولیکن الاستوگرافی می تواند علاوه بر این اطلاعات، همان گونه که گفته شد سنجشی از سختی بافت سینه نیز مطرح نماید و یک مکمل تشخیصی در کنار سونو است.

تفسیر نتایج الاستوگرافی کبد

نتایج LA سلامت کبد شما را بسته به نحوه حرکت امواج اولتراسوند یا MRE در کبد نشان می دهد. LA اندازه گیری ها یا تصاویر مختلفی را می گیرد که یک تکنسین آموزش دیده برای کمک به تعیین وضعیت کبد شما استفاده می کند. نتایج LA بسته به سطح زخم کبد شما به یکی از پنج مرحله طبقه بندی می شود:

• بدون جای زخم: هیچ نشانه ای از زخم کبد وجود ندارد.
• جای زخم خفیف: این درجه ممکن است نشانه بیماری کبد چرب باشد که در آن کبد حاوی بیش از ۵ تا ۶ درصد چربی است.
• جای زخم متوسط که خارج از کبد انتشار پیدا کرده و می تواند نشان دهنده فیبروز باشد.
• اسکار که با سایر نواحی اسکار مرتبط بوده و می تواند نشان دهنده فیبروز شدید باشد.
• سیروز اسکار پیشرفته

اگر بیمار به فیبروز خفیف تا متوسط مبتلا باشد می تواند با انجام اقداماتی از جمله موارد زیر به بهبود جای زخم کمک نماید:

• عدم نوشیدن الکل
• عدم مصرف مواد مخدر
• رژیم غذایی سالم
• انجام ورزش
• مصرف یک سری از داروهایی که در درمان هپاتیت مؤثر است.

اگر در درمان، تأخیری ایجاد شود، بافت کبد اسکار(جای زخم بیشتری) خواهد داشت که باعث بروز سیروز می شود. بعضی اوقات، تنها درمان سیروز پیشرفته، پیوند کبد است.

عوارض الاستوگرافی کبد

1. در صورت رعایت نکات ایمنی، این روش خطری برای بیماران ندارد.
2. در صورت استفاده از داروهای آرام بخش، خطر دوز بالای آنها وجود دارد. اگرچه عوامل حیاتی بیماران همواره بررسی می شود.
3. وجود میدان های مغناطیسی در این روش به تنهایی مضر نیست؛ اما این میدان ها می تواند در عملکرد دستگاه های پزشکی کاشته شده اختلال ایجاد کنند.
4. در صورت استفاده از ماده حاجب، احتمال بروز واکنش آلرژیک بسیار ناچیز است. چنین واکنش هایی معمولاً خفیف بوده و با دارو کنترل می شوند.

هزینه الاستوگرافی کبد

هزینه الاستوگرافی به دستمزد پزشک، دستگاه و تجهیزات مورد استفاده، محل انجام اسکن و … بستگی دارد.

نسخه اصلی مطلب الاستوگرافی کبد چیست و به چه دلیل انجام می شود را در سایت دکتر غلامرضا سیف بخوانید.

---