کبد یکی از بزرگ ترین و مهم ترین ارگان های بدن است. این عضو بدن، از پروتئین ها و کلسیم ها در هضم و دستگاه گوارش استفاده می کند. کبد کمک می کند غذایی که خورده می شود، به انرژی تبدیل شود و به کمک طحال، مانند یک فیلتر عمل می کند که زباله های مضر را فیلتر و دفع می کند. اگر کبد شما صدمه ببیند و بیمار شود، ممکن است عملکرد آن دچار اختلال شود. اگر علائم اختلال کبدی را تجربه می کنید، ممکن است پزشک برای بررسی بیشتر بیوپسی انجام دهد. پس از تشخیص وجود مشکل کبدی توسط تست های اولیه، پزشک ممکن است یک بافت غیر عادی در کبد تشخیص دهد که آن را ضایعه، تومور و یا توده می نامند. در این موارد از کبد بیوپسی گرفته می شود تا نمونه ها به پاتولوژیست فرستاده شده و بافت غیر عادی، جزئی تر بررسی شود.

دلایل انجام بیوپسی کبد

• یافتن علت زردی
• یافتن علت نتایج تست های خونی غیر طبیعی کبدی مثل تست های آسپارتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز
• مشاهده ی میزان التهاب کبدی و یا اسکار ناشی از هپاتیت و یا سایر بیماری های کبدی
• مشاهده ی وضعیت هایی مثل هموکروماتوز و بیماری ویلسون
• بررسی پاسخ به درمان برای بیماری کبدی
• تعیین میزان سمیت داروهایی مثل متوتروکسات بر روی کبد
• بررسی عملکرد کبد پیوند زده شده
• یافتن علت تب مداوم و توجیه نشده
• بررسی توده ی کبدی یافت شده در تصویر برداری با پرتوی ایکس، سونوگرافی و یا سی تی اسکن
• فیبروز کبد
• نقص های خاص در تصویربرداری کبد
• هپاتیت ویروسی مزمن
• تست های کبدی غیر طبیعی که توجیهی ندارد.
• بزرگ بودن کبد یا طحال بدون علت

روش هاي نمونه برداري از كبد

روش هاي مختلفي جهت انجام نمونه برداري كبد وجود دارد كه انتخاب آنها بر اساس در دسترس بودن، ترجيح بيمار و نيز شرايط باليني بيمار صورت مي گيرد.

• روش نمونه برداري كبد از طريق پوست (Percutaneous liver biopsy):

شايعترين روش نمونه برداري از كبد مي باشد كه در آن سوزن از طريق پوست وارد كبد شده و نمونه برداري انجام مي شود.اين روش بسيار آسان است و در صورت همكاري بيمار و دقت پزشك در نشانه گذاري صحيح محل ورود سوزن به كبد و نيز نبودن اختلال انعقادي بدون عوارض مي باشد. جهت انجام نمونه برداري ابتدا بيمار در حال خوابيده قرار گرفته و مراحل انجام نمونه برداري براي وي توضيح داده مي شود. سپس قسمت بالا و راست شكم و قسمت تحتاني و راست قفسه سينه برهنه شده و پزشك با انجام مانور دق (Percussion) محدوده بالا و پايين كبد را مشخص مي كند.
پس از تعيين محل مناسب جهت نمونه برداري، ميتوان به وسيله ماژيك روي محل مذبور علامت گذاري كرده و سپس به ضد عفوني کردن محل مشخص شده و اطراف آن پرداخت. جهت بيحس كردن پوست كه محل ورود سوزن نمونه برداري است از ليدوكائين استفاده شده و با يك سرنگ به خوبي بيحس مي شود. پس از بررسي بيحسي توسط پزشك سوزن نمونه برداری كبدی از پوست و زير پوست گذشته و روي كپسول كبد قرار مي گيرد. سپس بيمار چند ثانيه نفس خود را حبس كرده و سوزن وارد كبد شده و پس از خروج، نمونه گيري از كبد صورت مي گيرد. سوزن هاي مختلفي جهت انجام نمونه برداري كبد وجود دارند. انتخاب سوزن بستگي به آشنایی پزشك با نحوه كاركرد سوزن، درخواست بيمار و در دسترس بودن آن دارد. در سوزن هاي خودکار ابتدا سوزن مسلح شده، به اين معني كه غلاف بيروني سوزن به عقب كشيده شده و ثابت مي شود. پس از قرار گرفتن سوزن بر روي كپسول كبد و با شليك سوزن غلاف بيروني رها شده و نمونه گيري از كبد در عرض ثانيه اي انجام مي شود. جهت پيشگيري از خونريزي احتمالي از محل نمونه برداري، بيمار تا چند ساعت به سمتي كه نمونه برداري كبد انجام شده بروي كيسه شني مي خوابد.

• روش نمونه برداري كبد از طريق وريد ژوگولر (Transjugular liver biopsy:

در اين روش لوله بسيار نازكي از طريق وريد ژوگولر (وريد گردني) به سمت وريد فوق كبدي و كبد رسيده و سپس سوزني از داخل لوله فوق به كبد وارد شده و نمونه برداري كبد صورت مي گيرد. اين روش در بيماران مبتلا به اختلالات انعقادي، مايع فراوان در شكم و يا در بيماران چاق مورد استفاده قرار مي گيرد. نمونه به دست آمده از اين روش معمولاً بسيار كوچك است و ارزيابي نمونه كبدي را مشكل مي كند.

• روش نمونه برداري از طريق لاپاروسكوپ (Laparoscopic liver biopsy):

در اين روش لوله اي از طريق پوست شكم وارده شده و مجهز به دوربين است. سوزن نمونه برداري از طريق لوله، زير ديد مستقيم به سمت كبد رفته و نمونه برداري كبد انجام مي شود. اين روش، روش تهاجمي تري نسبت به روش هاي قبلي بوده و در مواردي كه عمل جراحي با لاپاروسكوپ در حوالي كبد انجام ميشود، ميتوان به بررسي كبد و نمونه برداري از آن پرداخت.

• روش نمونه برداري از طريق جراحي:

اين روش فقط در مواردي كه نياز به جراحي باز در اطراف كبد مي باشد، انجام پذير خواهد بود. در صورتی که این کار توسط پزشک متخصص انجام شود ریسک عارضه بعدی بسیار کاهش پیدا می کند.

آمادگی برای نمونه برداری از کبد

1. قبل از بیوپسی کبد آزمایش خون انجام می شود. این کار برای آگاهی از وضعیت انعقادی خون انجام می شود تا برای جلوگیری از خونریزی حین نمونه برداری، در صورت نیاز تزریق پلاکت (Platelet)، پلاسمای تازه منجمد (Fresh Frozen Plasma) و ویتامین K صورت گیرد. این تزریق برای افرادی انجام می شود که خون آنها رقیق بوده و یا مشکلات انعقادی داشته باشند. البته در صورت وجود میزان بالای بیماری، از انجام بیوپسی از طریق پوست جلوگیری خواهد شد.
2. فرد باید ۶-۸ ساعت قبل از نمونه برداری ناشتا باشد. همچنین پس از انجام بیوپسی بهتر است تا ۲ ساعت چیزی نخورد.
3. قبل از عمل سونوگرافی به منظور تشخیص اندازه کبد، بررسی توده احتمالی کبدی و وضعیت مایع در شکم انجام می شود.
4. با توجه به اینکه برای بی حسی پوست شکم معمولاً از لیدوکائین استفاده می شود، تست حساسیت مورد نیاز است.
5. در صورتی که بیمار آسپرین، بروفن و یا وارفارین مصرف کند باید یک هفته قبل از نمونه برداری با نظر پزشک مصرف داروها را متوقف کند؛ چراکه این داروها احتمال خونریزی حین نمونه برداری را افزایش می دهند.

اقدامات قبل از نمونه برداری کبد

• قبل از انجام بیوپسی باید آزمایشات انعقادی خون انجام شود که در صورت وجود اختلالات انعقادی نمونه برداری بعد از اصلاح آن، انجام خواهد شد
• مصرف دارو هایی مثل آسپرین، وافارین، پلاویکس و داروهای ضد انعقاد باید یک هفته قبل از نمونه برداری با نظر پزشک معالج قطع شود؛ زیرا این دارو ها احتمال خونریزی حین نمونه برداری را افزایش می دهند.
• حداقل هشت ساعت قبل از انجام نمونه برداری از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید.
• در هنگام مراجعه به کلینیک، نتایج آزمایشات و سونوگرافی شکم را به همراه داشته باشید.

اقدامات بعد از نمونه برداری کبد

• باید روی پهلوی راست خود دراز بکشید.
• تا یک ساعت بعد از نمونه برداری همچنان از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
• بعد از انجام نمونه برداری، به مدت شش ساعت در بخش تحت نظر خواهید بود و پرستار نبض و فشار خون شما را اندازه گیری خواهد نمود. در صورت عدم خونریزی مرخص خواهید شد.
• در صورت مشاهده خون ریزی از ناحیه نمونه برداری شده و یا درد غیرقابل تحمل که به مسکن خوراکی نیز پاسخ نمی دهد، سریعاً اطلاع دهید.
• بعد از ترخیص در صورت بروز تب، درد شدید و یا هرگونه ترشح غیر معمولی (مثل ترشح خونی) از محل نمونه برداری پزشک یا پرستار را مطلع کنید.
• ۲۴ ساعت بعد از نمونه برداری می توانید پانسمان را باز کنید و ۴۸ ساعت بعد می توانید حمام کنید.
• از بلند کردن اجسام سنگین و فعالیت شدید تا یک هفته پرهیز نمایید.

موارد منع نمونه برداری از کبد

در مواردی که بیمار از وضعیت عمومی نامناسبی برخوردار باشد یا بیماری زمینه ای داشته باشد، نمی توان نمونه برداری کبدی را انجام داد. دیگر موارد منع نمونه برداری کبدی شامل موارد زیر است:

• تجمع مایعات در حفره شکمی (آسیت متوسط و شدید)
• اختلال عروقی کبد (همانژیوم کبدی)
• اختلال انعقادی که ریسک خونریزی بعد بیوپسی کبد را بیشتر می کند.

تفسیر جواب نمونه برداری از کبد

پس از مشاهده نمونه کبدی در آزمایشگاه پاتوبیولوژی، نتایج آزمایش به شکل زیر تفسیر می شود:

1. نتایج نرمال: اگر نشانه ای از التهاب، عفونت، سیروز کبد یا سرطان کبد نباشد، بافت کبد سالم است و نتیجه نمونه برداری از کبد طبیعی خواهد بود.
2. نتایج غیر نرمال: وجود هپاتیت، بیماری های کبدی و سرطان کبد در نتیجه بیوپسی کبدی باعث شده که نتیجه آزمایش غیرنرمال باشد و نوع بیماری و شدت پیشرفت و درجه سرطان تعیین می شود.

عوارض بیوپسی کبد

در صورتی که پزشک از تجربه کافی برخوردار باشد، این عمل ایمن خواهد بود. مخاطرات احتمالی عبارتند از:

درد:

درد در محل سوزن که با بیحسی کمتر احساس می شود همچنین ممکن است درد به شانه ی راست یا در بالای شکم زیر جناق نیز حس شود .

خونریزی:

در موارد نادر احتمال بروز خونریزی پس از بیوپسی وجود دارد. گاهی در موارد خونریزی شدید، بستری برای دریافت خون یا جراحی متوقف کردن خونریزی لازم است.

آسیب ناخواسته به سایر اندام های مجاور:

در خلال نمونه برداری از کبد فرو رفتن سوزن نمونه برداری در سایر اندام های داخل بدن مانند کیسه صفرا یا ریه روی داده اند هرچند به واسطه استفاده از روش های تحت هدایت تصویربرداری چنین رویدادهایی به ندرت اتفاق می افتند.

نسخه اصلی مطلب نکات مراقبتی قبل و بعد از نمونه برداری کبد را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---