استخوان دنبالچه پایین ترین قسمت از ستون فقرات است که از سه مهره ی کوچک تشکیل شده است. این استخوان شبیه به آثار باقی مانده از یک دم یا دنباله در بدن انسان است و به همین دلیل قسمت قدامی این استخوان (به سمت جلوی بدن)، کمی فرورفته و گود است و قسمت خلفی آن (از سمت عقب بدن) کمی محدب و برجسته است. استخوان دنبالچه از طریق شیارهایی که در سمت خلفی استخوان ساکروم قرار دارد، به این استخوان متصل است. دامنه حرکتی بین استخوان دنبالچه و استخوان ساکروم بسیار محدود است. استخوان دنبالچه برخلاف اندازه ی کوچکی که دارد، عملکرد های بسیار زیادی را در بدن ما دارد، از جمله کمک به حفظ حالت قرارگیری صحیح ستون فقرات، برقراری ثبات در کمر و ساختار های مرتبط با آن، تقویت تاندون ها و لیگامنت ها، توزیع فشار در لگن و غیره. آسیب دیدن این استخوان موجب درد در این ناحیه می شود که به آن درد دنبالچه یا اصطلاحاً کوکسیدنی گفته می شود. درد استخوان دنبالچه حین بارداری متداول ترین درد است. پس از گذشت چند هفته از بارداری، جنین هم رشد می کند و میزان فشار از ناحیه اندام های تحتانی بدن و بدنبال آن احساس درد هم افزایش می یابد. احساس ناراحتی از ناحیه نشیمنگاه در دوران بارداری کاملاً طبیعی است، واضح است که با گذشت چند ماه از حاملگی جنین از نظر اندازه بزرگتر می شود و این شرایط به استخوان دنبالچه واقع در انتهای ستون فقرات و درست زیر رحم مادر فشار وارد می کند. این فشار ناشی از رشد نوزاد منجر به ناراحتی و درد می شود و انتظار می رود شدت آن در هفته های آخر زایمان بیشتر هم شود. لازم به یادآوری است که هیچ درمانی برای درد استخوان دنبالچه در بارداری وجود ندارد. با این وجود راه های زیادی برای تسکین آن وجود دارد که در ادامه ذکر می گردد.

علل درد دنبالچه در بارداری

۱- هورمون های بارداری

در سه ماهه اول بارداری، بدن زنان هورمون های آرام بخش و استروژن را آزاد نموده و رباط های منطقه لگنی را برای تغییرات بدن در ماه های بعدی حاملگی آماده می کند. همچنین، ماهیچه های موجود در اطراف منطقه شکم مادر باردار حرکت کرده و مکان مناسبی را برای بهبود روند رشد نوزاد درون رحم خود ایجاد می کنند. در این فرایند، دنبالچه مادر نیز حرکت نموده و منجر به بروز درد شدید در این ناحیه از بدن زنان حامله خواهد شد.

۲- رشد جنین

در طول سه ماهه دوم بارداری و سه ماهه سوم بارداری، جنین در حال رشد نیاز به فضای بیشتر در داخل رحم مادر خود دارد. این شرایط، مادر باردار را به درد دنبالچه که عضو بسیار باریکی است، دچار می کند؛ زیرا این اندام زنان درست در ناحیه پشت رحم قرار دارد. این فشار باعث بروز درد و بدتر شدن روند بارداری زنان می شود.

۳- علل دیگر

در مراحل بعدی دوران بارداری، وقتی مادر حامله دچار سرفه یا عطسه می شود، فشار زیادی روی دنبالچه او ایجاد شده و باعث بروز درد در این ناحیه از بدن می شود. البته انجام ورزش هایی مانند پیاده روی کردن، دوچرخه سواری، نشستن یا ایستادن برای ساعت های طولانی در یک موقعیت ثابت نیز ممکن است موجب بروز درد کمر ، به ویژه درد دنبالچه در دوران بارداری زنان شود.

عوامل خطر درد دنبالچه در بارداری

• حرکت بیش از حد: اگر خانمی در دوران بارداری بدون استراحت بیش از حد حرکت کند، احتمال ایجاد استرس در دنبالچه و در نتیجه ایجاد درد وجود دارد.
• تحرک محدود: اگر خانمی برای مدت طولانی در همان وضعیت بماند، فشار روی دنبالچه افزایش می یابد و باعث ایجاد درد در ناحیه می شود.
• استرس مکرر: اگر استخوان دنبالچه قبلاً آسیب دیده باشد و به طور مکرر به آن فشار وارد شود، این احتمال وجود دارد که درد به میزان قابل توجهی افزایش یابد.
• عفونت: هر عفونتی که استخوان دنبالچه را تحت تأثیر قرار دهد می تواند باعث درد بیشتر شود.
• چاقی: زنانی که از چاقی رنج می برند، شانس بیشتری برای ابتلا به یک مورد جدی درد دنبالچه دارند؛ زیرا بار روی استخوان ها به دلیل چربی افزایش می یابد که ممکن است منجر به افزایش درد شود.

علائم درد دنبالچه در بارداری

1. تشدید درد هنگام نشستن
2. درد بر اثر لمس یا فشار دنبالچه
3. دردی نشستن یا ایستادن
4. درد در مواقع یبوست

روشهای کاهش درد دنبالچه در بارداری

مادران باردار با اتخاذ برخی اقدامات احتیاطی و منظم می توانند به شیوه ای مؤثر و آسان از مواجهه با درد دنبالچه جلوگیری کنند. طی دوران بارداری، حتی جزئی ترین تغییرات در شیوه زندگی ممکن است تأثیر طولانی مدتی بر مادر بگذارد. ازآنجا که درد دنبالچه به مرور زمان تشدید می گردد، زنان باردار مؤظف اند به انجام برخی اقدامات معمول در زندگی روزمره توجه داشته باشند تا از این طریق بتوانند در بهترین حالت ممکن از درد استخوان نشیمنگاه پیشگیری کنند.

• استفاده از بالشتک های مخصوص

زنان باردار باید مواظب باشند استخوان نشیمنگاه آنها به واسطه جسم سخت تحت فشار قرار نگیرد. خانم ها می توانند از نوعی بالش مخصوص که برای همین منظور در بازار قابل دسترس است، استفاده کنند؛ زیرا این بالش ها از اعمال فشار زیاد بر استخوان دنبالچه حین حاملگی جلوگیری می کند.

• بستن کمربند طبی در طی مراحل پایانی زایمان

کمربند طبی مانع از وارد شدن فشار به استخوان دنبالچه مادر توسط نوزاد می گردد. این کمربندها قادرند فشار ایجاد شده در اثر وزن نوزاد و شکم مادر را به حداقل میزان برسانند. تمایل به خوردن غذای بیشتر به منظور حفظ سلامتی نوزاد حین بارداری بیشتر است و این شرایط موجب افزایش وزن مادر می شود که خود فشار بیشتر بر استخوان نشیمنگاه را در پی دارد.

از نشستن در یک وضعیت ثابت برای مدت طولانی پرهیز کنید.

خانم های باردار باید از بی تحرکی پرهیز کنند و از نشستن در یک وضعیت ثابت برای مدت طولانی خودداری کنند. کمی راه رفتن یا انجام برخی نرمش های سبک بسیار مؤثر است.

• استفاده از پدهای حرارتی

علیرغم اینکه تحقیقات علمی زیادی در خصوص مزایای استفاده از پدهای حرارتی صورت نگرفته است؛ اما معلوم شده این پدها بسیار مفید هستند. این پدهای حرارتی جریان خون در ناحیه تحت فشار را تنظیم می کنند تا از این طریق از لخته بستن خون و به دنبال آن افزایش درد جلوگیری شود.

• وضعیت خوابیدن

وضعیت خوابیدن حین حاملگی تفاوت زیادی ایجاد می کند و خانم های باردار بایستی به این موضوع توجه داشته باشند. خانم هایی که حین خوابیدن عادت دارند روی کمر غلت بزنند و تغییر وضعیت دهند، بیشتر استخوان دنبالچه را در معرض ناراحتی قرار خواهند داد. توصیه می کنیم به پهلوی چپ بدن بخوابید؛ زیرا این حالت از احساس درد جلوگیری کرده و گردش خون در ناحیه مورد نظر را بهبود می بخشد.

• اجتناب از خم شدن

افراد مؤظف اند از خم شدن زیاد برای بلند کردن اشیاء خودداری کنند؛ زیرا در این حالت استخوان دنبالچه متحمل فشار بیشتری قرار می گیرد. این نوع دردها ممکن است خفیف و ناگهانی باشند و فرد را شوکه کنند.

از پوشیدن کفش های پاشنه دار پرهیز کنید.

خانم های باردار بایستی در دوران حاملگی بیشتر کفش هایی با کفی تخت به پا کنند و از این طریق درد استخوان دنبالچه را تسکین دهند.

• قرص های مسکن خفیف

در مواردی مشاهده شده تحمل درد ناشی از این عارضه برای برخی خانم های باردار بسیار دشوار می شود. خانم ها می توانند در این خصوص و تجویز داروهای مسکن از قبل با پزشک مشورت کنند.

• جلوگیری از یبوست

همین روش ساده می تواند تحول بزرگی ایجاد کند. خلاص شدن از یبوست می تواند تفاوت عظیمی ایجاد کند.

• پرهیز از حرکات ناگهانی

از انجام هر گونه حرکت ناگهانی و سریع اجتناب ورزید؛ زیرا بدن را در معرض شوک قرار می دهد.

• ورزش های مناسب برای تسکین درد دنبالچه

خم کردن استخوان نشیمنگاه در حالت ایستاده: صاف در مقابل دیواری بایستید طوری که ران ها به سمت دیوار باشند. پاها بایستی تقریباً به اندازه عرض شانه باز شوند. به آرامی بالاتنه را خم کنید طوری که بخش تحتانی بدن به سمت دیوار فشار وارد کند. این تمرین را 10 تا 15 مرتبه تکرار کنید.

چرخاندن بالاتنه: به حالت چهار زانو روی تشک یا سطح صاف بنشینید و پای راست را با دست چپ تان بگیرید. سپس کف دست چپ را روی زمین قرار داده و بالاتنه را بچرخانید. به مدت 5 ثانیه در این وضعیت بمانید و بعد حرکت را با گرفتن پای مخالف اجرا کنید. این نرمش را 10 تا 15 مرتبه تکرار کنید.

شنا: شنا همواره یک ورزش پرطرفدار به حساب می آید و در دوران بارداری به عنوان روش درمانی مناسب در پیشگیری از درد استخوان دنبالچه به کار گرفته می شود. افراد می توانند در کنار شنا به ورزش یوگا هم بپردازند.

آیا درد دنبالچه در بارداری خطرناک است؟

اگر علت درد دنبالچه در بارداری فقط تغییرات هورمونی و بزرگ شدن جنین باشد، جایی برای نگرانی نیست و می توان آن را کنترل کرد. زمانی درد دنبالچه در بارداری می تواند خطرناک باشد که پای عفونت، شکستگی دنبالچه یا شکستگی استخوان میان باشد. در هر صورت وضعیت عادی یا وضعیت خطرناک را پزشک با توجه به شرایط مادر تشخیص می دهد.

نسخه اصلی مطلب علت و درمان درد دنبالچه در بارداری را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---