انسان دارای دو کلیه یعنی اندام هایی لوبیایی شکل است که اندازه هر یک تقریباً به بزرگی یک مشت است. هر کلیه تقریباً در وسط پشت بدن و دقیقاً زیر قفسه سینه در کنار ستون فقرات قرار دارد. کلیه اکتوپیک یا نابجا (لگنی) یک نقص مادرزادی محسوب می شود (در هنگام تولد ملاحظه می شود). در این حالت کلیه یا در قسمت پائین یا در سمت مقابل و یا در قسمت بالاتر از محل معمول خود قرار می گیرد. این نقص به این دلیل ایجاد می شود که کلیه جنین در دوره رشد جنینی نتوانسته است به محل مشخص خود برسد. گاهی اوقات یکی از کلیه ها در نزدیکی لگن و مثانه باقی می ماند و به سمت بالا حرکت نمی کند تا در محل صحیح خود قرار بگیرد. در برخی مقاطع دیگر، کلیه ها بیش از حد به سمت بالا حرکت کرده یا به سمت مقابل جابجا می شوند و به کلیه دوم جوش می خورند. با آزمایش، تشخیص و درمان صحیح، بیماری کلیه نابجای لگنی باعث ابتلا به مشکلات و بیماری های بلندمدت جدی نمی شود. کلیه اکتوپیک معمولاً در طی سونوگرافی، یک آزمایش تصویر برداری که از امواج صدا برای تهیه تصویری از چگونگی رشد جنین در شکم مادر استفاده می کند یا در طی آزمایش های پزشکی کشف می شود. در سونوگرافی از دستگاهی به نام ترانسدیوسر استفاده می شود که امواج صوتی را به روشی ایمن و بدون درد به سمت اندام ها می فرستد تا تصویری از ساختار را ارائه دهد.

علل کلیه نابجا یا کلیه اکتوپیک

کلیه های نابجا در دوره رشد جنینی ایجاد می شوند. کلیه ها در مجموع به صورت جوانه زنی یا رشد رو به خارج داخل لگن، رشد می کنند و سپس در جهت بالا به سمت موقعیت های معمول خود در انتهای عقبی قفسه دنده حرکت می کنند. حرکت رو به بالای کلیه ها از هفته های ششم تا نهم رشد رویانی آغاز می شود. معمولاً نابجایی یا اکتوپی، به اندامی اشاره دارد که در محل خود قرار ندارد.

برخی علل این نقص در حرکت عبارتند از:

1. نقایص ژنتیکی
2. نقایص در بافت کلیه که باعث می شود پیامی برای حرکت رو به بالا از ناحیه لگن ایجاد شود.
3. تماس مادر باردار با دارو، مواد شیمیائی یا ابتلای وی به بیماری هایی که باعث به وجود آمدن نقص رشد کلیه در نوزاد می شود.
4. جوانه کلیه که به درستی رشد نکرده باشد.

علائم کلیه نابجا یا کلیه اکتوپیک

کلیه های نابجا معمولاً علائمی ندارند و کشف نمی شوند و ممکن است در بزرگسالان زمانی کشف شوند که معاینه برای علل نامرتبط انجام شود. بیمارانی که کلیه های نابجا دارند گاهی اوقات مستعد ابتلا به شرایطی مانند عفونت مجرای ادراری و سنگ های کلیوی می شوند و ممکن است با علائمی مانند تب و درد در ناحیه شکم مراجعه کنند. برخی از بیماران دچار برگشت ادرار می شوند. در اینجا ادرار از مثانه به سمت کلیه برمی گردد که می تواند باعث عفونت های مکرر شود. سایر نقایص مرتبط با کلیه نابجا، عبارتند از اختلالات مجرای ادراری، اختلالات دستگاه تولیدمثلی و تغییرات نابجای اسکلتی.

تشخیص کلیه نابجا یا کلیه اکتوپیک با سونوگرافی

• تکنسینی که سونوگرافی را انجام می دهد، ژلی را روی پوست شما در ناحیه کلیه ها پخش می کند. این ژل به هدایت بهتر امواج صوتی تولید شده توسط مبدل کمک می کند.
• سپس مبدل را به شکم شما می مالد. در نقاط خاصی در طول سونوگرافی، ممکن است از شما بخواهند نفس خود را حبس کنید یا به پهلو بخوابید.
• امواج صوتی تولید شده توسط مبدل از اندام های شما باز می گردد یا به اصطلاحی، پژواک می شوند. یک کامپیوتر این پژواک ها را می گیرد و تصاویری از کلیه شما ایجاد می کند.

اقدامات قبل از سونوگرافی کلیه

به مدت ۱ تا ۲ ساعت پیش از سونوگرافی باید خوردن مایعات را آغاز کنید. پر شدن مثانه در افراد مختلف، متفاوت می باشد و شاید بعضی از افراد نیاز به آب بیشتری داشته باشند.

عوارض جانبی سونوگرافی کلیه

سونوگرافی کلیه روش ایمن برای بررسی بیمار و دریافت تصاویر حیاتی بدون خطر ابتلا به اشعه است.

اقدامات درمانی کلیه نابجا یا کلیه اکتوپیک

اگر عملکرد ادراری شما طبیعی است و پزشک انسدادی تشخیص نداده است نیازی به درمان کلیه نابجای لگنی نیست. پزشک باید در صورتی که تغییراتی در وضعیت شما ایجاد شود آن را تحت نظر قرار دهد. اگر آزمایش های انجام شده نشان دهنده وجود انسداد باشد ممکن است برای تغییر محل کلیه و امکان تخلیه بهتر آن نیاز به انجام برخی عمل های جراحی داشته باشید. جراح برای اصلاح بیماری برگشت ادراری به کلیه حالب را دوباره به مثانه متصل می کند ادرار نتواند برگشت داشته باشد.

در صورتی که کلیه به شدت آسیب دیده باشد، جراح ممکن است کلیه را بردارد. تا زمانی که کلیه دیگر به درستی کار می کند، برداشتن یک کلیه مشکلی برای بیمار ایجاد نمی کند. بسیاری از بیماران پس از دریافت یک کلیه پیوندی به طور عادی به زندگی خود ادامه می دهند برخی از افراد نیز با وجود یک کلیه متولد می شوند که بدون بیماری و بدون داشتن مشکل به زندگی خود ادامه می دهند.

عوارض کلیه نابجا یا کلیه اکتوپیک

از عوارض احتمالی عدم درمان کلیه نابجای لگنی یا کلیه اکتوپیک می توان به مشکل در تخلیه ادرار اشاره کرد. ادرار گاهی از مثانه به عقب به سمت کلیه ها برمی گردد و عارضه ای به نام برگشت ادراری به وجود می آید. از دیگر مشکلاتی که این عارضه می تواند به وجود آورد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت: تکرر ادرار یا درد و سوزش در هنگام ادرار، شکم درد، تب و لرز، تغییر رنگ و عدم شفافیت ادرار یا بوی بد ادرار از علائم عفونت مجرای ادراری محسوب می شود.
• سنگ: زمانی که ادرار مدتی طولانی در مجاری ادراری باقی بماند، احتمال تشکیل شدن سنگ افزایش پیدا می کند. درد شدید کمر، پهلو یا لگن، وجود خون در ادرار، درد و سوزش هنگام ادرار از علائم سنگ ادراری محسوب می شود.
• آسیب کلیه: اگر ادرار تا کلیه به عقب برگردد، کلیه آسیب می بیند. در نتیجه کلیه نمی تواند مواد زائد و آب اضافی را از خون تصفیه کند. اگر مشکل نابجایی کلیه یک طرفه باشد و فقط یک کلیه در محل نامناسب باشد، حتی اگر کلیه ی درگیر هیچ عملکردی نداشته باشد، مشکل نارسایی کلیه پیش نمی آید.
• صدمه دیدن کلیه: اگر کلیه نابجای لگنی در پایین شکم یا لگن باشد، در برابر صدمه و ضربه دیدن آسیب پذیرتر خواهد بود. بیماران دچار مشکل کلیه نابجای لگنی باید در شرکت ورزش های تماسی پربرخورد از محافظ استفاده کنند و مراقب باشند.

نسخه اصلی مطلب دانستنیهایی درباره کلیه نابجا یا کلیه اکتوپیک را در سایت دکتر غلامرضا سیف بخوانید.

---