بدن ما برای تأمین انرژی نیاز به مواد غذایی گوناگونی دارد. این مواد در بدن تبدیل به قند یا گلوکز می شوند که انرژی مورد نیاز ما را تأمین می کنند. اگر به هر دلیلی گلوکز از طریق خون وارد سلول ها نشود و در جریان خون فرد باقی بماند، میزان قند خون بالا رفته و فرد مبتلا به دیابت می شود. آنچه که باعث این عدم جذب قند می شود، کمبود هورمون انسولین است. انسولین از لوزالمعده ترشح می شود و باعث ورود قند به سلول ها می شود. مقادیر بالای قند خون باعث می شود که کار کلیه ها برای فیلتر کردن سخت تر شود، اتفاقی که با گذشت زمان می تواند به کلیه ها آسیب برساند به طوری که مقادیر کمی پروتئین (آلبومین) شروع به نشت به درون ادرار کند. به همین دلیل است که تشخیص آلبومین در آزمایش ادرار یعنی آسیب کلیوی.

عواملی که می توانند در ایجاد بیماری کلیوی تأثیر بگذارند شامل عوامل ژنتیکی، قند خون و فشار خون است. هرچه فرد دیابت و فشار خونش را بهتر کنترل کند، احتمال ابتلای او به بیماری کلیوی کاهش می یابد. در صورتی که مبتلا به دیابت باشید مهم است که از نظر بیماری کلیوی مورد آزمایش قرار بگیرید تا بتوان آن را به موقع تشخیص داد و پیشرفت آن را کند نمود و آسیب های ناشی از آن را با درمانهای موجود تخفیف داد. بهترین روش برای کاهش و جلوگیری از بیماری های کلیوی مربوط به دیابت، هدف قراردادن و به تعادل رساندن قند خون و فشار خون است. عادت های زندگی سالم و مصرف به موقع داروهای تجویزی توسط پزشک از این طریق به راحتی بهبود پیدا کرده و در مسیر سلامتی قرار می گیرید.

علل بروز دیابت

به طور کلی بیماری دیابت هنگام بروز مشکلات متابولیکی بدن در استفاده از هورمون انسولین به وجود می آید. در حالت عادی پانکراس (لوزالمعده) که در پشت معده واقع شده است، هورمون انسولین را برای ذخیره سازی و مصرف قند و چربی در بدن از طریق خوردن غذا و تبدیل آن به انرژی مورد نیاز سلول ها، ترشح می کند. این بیماری در صورتیکه پانکراس به میزان کم یا اصلاً انسولین تولید نکند و یا بدن بنا به دلایل مختلف به انسولین تولید شده پاسخ ندهد، ایجاد می شود. مهم ترین و عمومی ترین این دلایل بروز دیابت از هر نوعی در افراد، موارد زیر می باشند:

• عوامل ژنتیکی
• چاقی
• عدم تحرک
• سبک زندگی و تغذیه

بیماری کلیوی و دیابت

یکی از شایع ترین عوارض بلند مدت دیابت، آسیب کلیوی است. این بیماری که تحت عنوان نفروپاتی دیابتی یا بیماری کلیوی دیابتی (DKD) نیز شناخته می شود، نتیجه ناهنجاری های عروقی ناشی از دیابت است و خطر مرگ و میر را افزایش می دهد. علاوه بر این، دیابت شیرین عامل اصلی خطر ابتلا به بیماری کلیوی مرحله نهایی (ESRD) است که پیشرفته ترین مرحله بیماری کلیوی محسوب میگردد.
سطح بالای قند خون (گلوکز) که در افراد مبتلا به دیابت اتفاق می افتد، می تواند موجب افزایش برخی از مواد شیمیایی درون کلیه شود. این مواد شیمیایی باعث می شود که گلومرول ها نشتی داشته باشند که در نتیجه آلبومین را به ادرار نشت می دهد. علاوه بر این، سطح قند خون بالا ممکن است برخی از پروتئین های گلومرول را به هم پیوند دهد. پروتئین های پیوند یافته می تواند باعث ایجاد زخم محلی شود. این روند باعث می شود گلومرول ها به اصلاح اسکلروز شوند.

معمولاً این روند چندین سال طول می کشد و فقط در برخی افراد مبتلا به دیابت اتفاق می افتد. با گذشت زمان، بافت زخم شده به تدریج جایگزین بافت کلیه سالم می شود. در نتیجه، کلیه ها کمتر و کمتر قادر به انجام کار خود برای فیلتر کردن خون می شوند. کاهش تدریجی عملکرد کلیه ممکن است به از کار افتادن دائمی کلیه منجر شود. میکروآلبومینوری نشانه ای است بر این که دیابت بر کلیه شما تأثیر گذاشته است و در صورت درمان ممکن است به طور کلی از بین برود و یا در همان مرحله میکروآلبومینوری باقی بماند و یا به پروتئینوری تبدیل می شود، به خصوص اگر بیماران مبتلا به میکروآلبومینوری تحت نظر پزشک قرار نگیرند. اگر چه بیماری کلیوی دیابتی در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ شایع تر است؛ اما افراد بیشتری مبتلا به دیابت نوع ۲ و بیماری کلیوی دیابتی هستند، به این دلیل که تعداد افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ خیلی بیشتر از افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ است.

علائم آسیب کلیه در دیابتی ها

بیماری کلیوی دیابتی در مراحل اولیه علائم خاصی ندارد به خصوص اگر شما فقط میکروآلبومینوری داشته باشید. علائم بیماری هنگامی که بیماری کلیه گسترش می یابد، بروز می کند. علائم در ابتدا مبهم و غیراختصاصی هستند مانند احساس خستگی و یا داشتن انرژی کمتر از حد معمول. اگر بیماری کلیوی بدتر شود، علائم زیر بروز خواهد کرد:

• بروز مشکل در تفکر
• اشتهای کم
• کاهش وزن
• خشکی پوست و خارش
• گرفتگی عضلات
• تورم در پا و یا مچ پا
• پف دور چشم
• نیاز به دفع ادرار بیش از حد معمول
• رنگ پریدگی ناشی از کم خونی
• احساس تهوع

همانطور که عملکرد کلیه کاهش می یابد، ممکن است مشکلات دیگری نظیر کم خونی و عدم تعادل کلسیم، فسفات و دیگر مواد شیمیایی موجود در جریان خون ایجاد شود. این موضوع می تواند علائم مختلفی نظیر خستگی ناشی از کم خونی و نازک شدن استخوان یا شکستگی ناشی از عدم تعادل کلسیم و فسفات را ایجاد کند.

چه مواردی خطر ابتلا به بیماری کلیوی دیابتی را افزایش می دهد؟

ابتلا به دیابت برای مدت زمانی طولانی، احتمال آسیب به کلیه را افزایش خواهد داد. اگر به دیابت مبتلا هستید، احتمال بروز بیماری کلیوی در شما در صورت وجود موارد زیر، زیادتر خواهد بود:

1. بالابودن قند خون
2. بالابودن فشار خون
3. استعمال دخانیات
4. عدم پیروی از رژیم غذایی دیابتی خود
5. عدم فعالیت
6. اضافه وزن
7. ابتلا به بیماری قلبی
8. سابقه نارسایی کلیوی در خانواده

شایع ترین انواع دیابت

1. دیابت نوع 1: معمولاً در کودکان رخ می دهد. از آن تحت عناوینی چون دیابت خردسالی یا دیابت وابسته به انسولین نیز یاد می شود. در این حالت غده پانکراس آن مقدار کافی از انسولین را تولید ننموده و باید از انسولین تزریقی برای بقیه عمرتان استفاده نمایید.
2. دیابت نوع 2: که شایع تر است و معمولاً در افراد بیش از 40 سال ظهور نموده و به آن دیابت بزرگسالان نیز گفته می شود. به آن دیابت بی نیاز به انسولین نیز گفته می شود. غده پانکراس در این حالت انسولین تولید می نماید؛ اما بدنتان قادر به استفاده درست از آن نخواهد بود. سطح بالای قند خون را معمولاً می توان با استفاده از رژیم غذایی مناسب و یا با مصرف دارو کنترل نمود و البته در این میان برخی بیماران نیز به تزریق انسولین نیاز پیدا می کنند.

عوارض بیماری کلیوی دیابتی

بیماری پروتئینوری بعد از تقریباً ۱۰ سال برای یک دوازدهم بیماران منجر به از کارافتگی کلیه می شود. این بیماران نیاز به پیوند کلیه و یا دیالیز دارند. بیماری کلیوی منجر به افزایش فشار خون می شود. این افزایش فشار خون وضعیت کلیه را بدتر می کند. درمان فشار خون از درمان های اصلی بیماری کلیوی دیابتی است. بیماری کلیوی دیابتی ریسک سکته قلبی و مغزی را افزایش می دهد.

تشخیص بیماری کلیوی دیابتی

برای تشخیص بیماری کلیوی دیابتی، پزشک، نیاز به معاینه و نتایج آزمایش ادرار و خون دارد. بیماری کلیوی دیابتی زمانی تشخیص داده می شود که سطح آلبومین در ادرار بالا می رود و علت دیگری برای آن وجود ندارد. تست های ادرار بخشی از چک های معمول است که به طور مداوم برای افراد مبتلا به دیابت ارائه می شود. آزمایشات ادرار می تواند میزان آلبومین (پروتئین) را مشخص کند. آزمایش معمول مقایسه میزان آلبومین با مقدار کراتینین در یک نمونه ادرار مقایسه می شود که به نسبت آلبومین به کراتینین (ACR) معروف است. آزمایش خون می تواند نشان دهد که کلیه ها چگونه کار می کنند. آزمایش خون سطح کراتینین را اندازه گیری می کند که معمولاً توسط کلیه ها از خون تسویه می شود. اگر کلیه های شما درست کار نکنند، سطح کراتینین در خون افزایش می یابد. با توجه به میزان کراتینین خون، سن و جنسیت شما، برآوردی از میزان کارکرد کلیه شما به دست می آید.

بیماری کلیوی ناشی از دیابت چگونه درمان می شود؟

اگر دیابت خود را به خوبی کنترل کنید، شانس ابتلا به بیماری مزمن کلیوی را کاهش می دهید (و اگر به آن مبتلا شوید، احتمال پیشرفت آن به مراحل بعدی بسیار کمتر است). این معمولاً شامل یک رویکرد چند وجهی است:

• سطح گلوکز خون خود را کنترل کنید: این امر با بررسی A1C شروع می شود، آزمایش خونی که میانگین سطح گلوکز خون شما را در سه ماه گذشته نشان می دهد. بر خلاف آزمایش های قند خون که ممکن است بتوانید در خانه و با استفاده از دستگاه های سنجش قند خون انجام دهید، این آزمایش در آزمایشگاه انجام می شود. پزشک شما می تواند در کنترل قند خون از طریق ترکیبی از رژیم غذایی، ورزش و داروها کمک کند. او همچنین به شما اطلاع می دهند که هر چند وقت یکبار باید گلوکز A1C خون خود را چک کنید.
• فشار خون خود را کنترل کنید: اگر دیابت دارید، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا هستید که دومین علت اصلی نارسایی کلیه است. فشار خون مناسب برای اکثر افراد مبتلا به دیابت زیر ۹۰ / ۱۴۰ میلیمتر جیوه یا ۸۰ / ۱۳۰ میلیمتر جیوه برای افراد خاص در معرض خطر است.
• برخی از داروهای مشابهی که پزشکان برای کاهش فشار خون استفاده می کنند، به کند کردن آسیب کلیه نیز کمک می کنند. دو نوع مهارکننده های ACE و ARB (داروهای کاهش فشار خون)، در واقع نشان داده اند که آسیب کلیه را در افراد دیابتی که فشار خون بالا دارند، کند می کنند. این داروها عبارتند از لیزینوپریل، انالاپریل، لوزارتان و کاندسارتان.
• رژیم غذایی سالم داشته باشید: رژیم غذایی سالم برای دیابت همانند رژیم غذایی سالم برای هر کسی دیگری است؛ به غذاهایی مانند میوه ها، سبزیجات، چربی های سالم و پروتئین بدون چربی فکر کنید؛ اما اگر به بیماری مزمن کلیه (CKD) هم مبتلا باشید، کمی متفاوت است. با تمرکز بر غذاهای تازه و فرآوری نشده اشتباه نکنید و اگر محصول بسته بندی شده یا کنسرو شده ای خریداری می کنید، مطمئن شوید که حاوی کمتر از ۵ درصد از ارزش روزانه سدیم است. همچنین ممکن است لازم باشد به پتاسیم، فسفر و پروتئین در رژیم غذایی خود توجه کنید. این ممکن است به معنای محدود کردن غذاهای به ظاهر سالم مانند گوشت، لبنیات، لوبیا، آجیل، نان سبوس دار و برخی میوه ها مانند پرتقال و گوجه فرنگی باشد. بهتر است که با یک متخصص تغذیه کار کنید که هم در زمینۀ دیابت و هم در مورد بیماری مزمن کلیوی آموزش دیده است.

درمان نارسایی کلیوی در بیماران دیابتی

گاهی اوقات، بیماری کلیوی خیلی دیر تشخیص داده می شود، یا به دلیل کنترل ضعیف دیابت شما پیشرفت می کند. این به عنوان نارسایی کلیه شناخته می شود و به این معنی است که کلیه های شما کمتر از ۱۵ درصد ظرفیت طبیعی خود کار می کنند. حدود ۳۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و تا ۴۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در نهایت به نارسایی کلیه مبتلا می شوند. متأسفانه، در این مرحله تنها دو گزینه وجود دارد: دیالیز یا پیوند کلیه. پیوند کلیه برای افراد مبتلا به دیابت بی خطر است.

• دیالیز

دو نوع اصلی دیالیز وجود دارد: همودیالیز (خون تراکافت) و دیالیز صفاقی

همودیالیز

همودیالیز شایع ترین نوع دیالیز است. در این فرایند، لوله ای از طریق سوزن به بازویتان متصل است و خون از طریق آن به دستگاهی در بیرون قرار دارد وارد می شود؛ این دستگاه خون را تصفیه خواهد نمود و از طریق لوله دیگری که به دست متصل است وارد بدن خواهد شد. این کار معمولاً سه مرتبه در هفته رخ خواهد داد و هر کدام 4 ساعت به طول خواهد انجامید.

دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی از پوشش درونی شکم (صفاق یا برون شامه روده ها) به عنوان صافی خون و در عوض دستگاه خارجی استفاده می نماید. صفاق نیز به مانند کلیه شامل هزاران رگ خونی ریز است و آن را به ابزار تصفیه بسیار خوبی مبدل می سازد. پیش از آغاز درمان، برشی در نزدیکی نافتان زده خواهد شد و لوله باریکی به نام سوند از طریق آن وارد فضای درنوی شکم (حفره صفاقی) خواهد شد. این لوله به صورت دائمی در آن باقی خواهد ماند. مایعات از طریق این لوله به فضای سفاقی وارد می شود. با گذر جریان خون از پوشش صفاقی، مواد و مایعات زائد موجود در خون گرفته شده و وارد مایع دیالیزی خواهد شد. این مایع چند ساعت بعد وارد کیسه ای خواهد شد و با مایع تمیز جایگزین خواهد شد. جایگزینی این مایع معمولاً 30 تا 40 دقیقه به طول خواهد انجامید و معمولاً باید 4 مرتبه در روز رخ دهد. اگر بخواهید این کار می تواند توسط یک دستگاه به صورت شبانه که خوابیده اید، انجام شود.

روشهای کاهش خطر دیابت و نارسایی کلیه

فرد مبتلا به دیابت می تواند خطر ابتلا به نفروپاتی دیابتی را کاهش داده و یا حداقل به چندین طریق از جمله موارد زیر شروع آن را به تأخیر بیاندازد:

• کنترل شدید سطح قند خون
• اطمینان از کنترل مناسب فشار خون
• خودداری از مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
• درمان سریع عفونت های دستگاه ادراری با آنتی بیوتیک
• نوشیدن مایعات غیر الکلی، ترجیحاً آب
• پرهیز از درمان های پزشکی که بر کلیه ها فشار می آورند، مانند پرتونگاری ایکس که نیاز به تزریق رنگ های کنتراست دارد.
• انجام آزمایشات منظم برای اطمینان از سلامت کلیه ها

نسخه اصلی مطلب ارتباط دیابت با بیماری کلیه را در سایت دکتر پیمان صالحی بخوانید.

---