عوارض اشعه ایکس در تصویربرداری

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

اشعه ایکس مانند نور و امواج رادیویی، فرمی از نیروی موجی است؛ اما برخلاف نور، اشعه ایکس می تواند به داخل بدن نفوذ کرده تصویری از ساختارهای درونی بدن ایجاد کند که رادیولوژیست ، تصاویر ایجاد شده را بر روی فیلم یا مانیتور مشاهده کند.تصاویر رادیولوژی اطلاعات ارزشمندی در رابطه با سلامت شما و ساختارهای آناتومیک بدن شما در اختیار پزشکان و دندان پزشکان قرار می دهد و او را در رسیدن به یک تشخیص دقیق و اجرای طرح درمان مناسب یاری می نماید. کشف اشعه ایکس یکی از مهم ترین دستاوردهای پزشکی بوده که منجر به تشخیص بسیاری از بیماری های بشر گردیده است. با وجود فواید اشعه، باید نسبت به خطرات اشعه نیز آگاه بود و از قرارگیری بیش از حد در برابر این پرتو و عوارض اشعه ایکس خودداری نمود. تشعشع بیش از حد مجاز می تواند سلول ها را نابود ساخته و در ساختار DNA انسان، تغییرات ایجاد کند.

کاربرد اشعه ایکس در تصویربرداری

گرافی های این اشعه تصاویری هستند که از قسمت های داخلی بدن گرفته می شود. از این گرافی ها برای مواردی مانند :

• تشخیص پوسیدگی دندان در دندان پزشکی ها
• سرطان
• درد در ناحیه شکم
• دررفتگی مفاصل
• شکستگی استخوان و …

اگر جسمی توسط افراد بلعیده شده باشد با کمک این تکنولوژی می توان آن را در بدن پیدا کرد. می توان به عامل ایجاد کننده تنگی تنفس و یا نارسایی قلبی نیز دست پیدا کرد. از دیگر کاربردهای آن در ماموگرافی ، سونوگرافی ، رادیوسکوپی است.

دستگاه اشعه ایکس چگونه کار میکند؟

اين دستگاه از دو الكترود (كاتد و آند) تشكيل شده كه داخل لوله خلاء شيشه اي قرار دارند. كاتد يك رشته بسيار داغي است (شبيه آنچه در لامپ هاي مهتابي يا فلورسنت ديده ايد.) با عبور جريان الكتريكي، كاتد به حدی ملتهب مي شود كه الكترونها از سطح آن به خارج پرتاب مي شوند. در آن سو يك صفحه مسطح به نام آند (قطب مثبت) از جنس فلز تنگستن وجود دارد. اختلاف ولتاژ بالاي بين كاتد و آند باعث مي شود تا الكترونها از سطح آند به طرف كاتد پرتاب شوند و با برخورد الكترونها به اتم هاي تنگستن (به دلیل انرژي زيادي كه دارند)، اتم تنگستن يكي از الكترونهاي سطح پايين خود (نزديك به هسته) را از دست مي دهد.

سپس هسته اتم مجبور مي شود تا يكي از الكترونهاي سطح بالا را به طرف خود جذب كند و اين الكترون با افتادن از سطح بالاتر به پايين تر مجبور مي شود تا انرژي اضافي خود را به صورت فوتون های نور آزاد كند. اين فوتون ها همان اشعه x هستند. كل دستگاه در يك محفظه ضخيم قرار دارند تا از خروج و پخش اشعه x به اطراف جلوگيري شود. يك سوراخ فيلتردار هم براي هدايت اشعه توليد شده به طرف بدن بيمار تعبيه شده است. در طرف ديگر يك صفحه مثل فيلم عكاسي، اشعه ها را ضبط مي كند (نحوه كار مثل دوربين هاي عكاسي است). پزشكان به اين صفحه نگاتيو مي گويند. روي نگاتيو، بافت هاي سخت مثل استخوان به رنگ سفيد و بافت هاي نرم به رنگ سياه ديده مي شوند و پزشكان با بررسي اين نگاتيو محل دقيق و نوع شکستگی استخوان را پيدا مي كنند.

عوارض جانبی اشعه ایکس در تصویربرداری

• خطر اندک ابتلا به سرطان. قرار گرفتن در معرض اشعه زیاد می تواند منجر به سرطان شود، اما به طور کلی میزان آن در اشعه ایکس کم است. بزرگسالان در برابر اشعه ایکس حساسیت کمتری نسبت به کودکان دارند.
• واکنش به ماده حاجب. احتمال بروز واکنش آلرژیک وجود دارد، اما این اتفاق نادر است. از پزشک خود در مورد علائم سؤال کنید. اگر در محل تزریق، درد، تورم یا قرمزی دارید، به وی اطلاع دهید.
• قرارگیری مداوم در برابر اشعه ایکس، جذب دوزهای بالاتر مانند CT و روشهای مداخله ای در بعضی موارد منجر به اثرات بیولوژیکی بر روی بدن می شود. دوز جذب شده بالاتر به معنی خطر بالاتر است. رابطه این اثرات تقریباً خطی است.

افراد در معرض عوارض اشعه ایکس

• کودکان
• قرار گیری مختصر در معرض تابش یون ساز برای بزرگسالان زیاد نگران کننده نیست؛ چون سلول های بالغ می توانند به سرعت خود را ترمیم کنند؛ اما استخوان ها و بافت های بدن نوزادان و کودکان بیشتر در معرض خطر قرار دارد. سلول های کودکان همگام با رشد آنها سریع تر تقسیم می شوند و امکان جهش و آسیب رسیدن به DNA را که قرار است همانند سازی شود بیشتر می شود.
• زنان باردار نیز قبل از رفتن زیر دستگاه رادیولوژی باید پزشک را در جریان بارداری خود قرار دهند.
• گرچه اکثر اسکن های پزشکی جنین را در معرض پرتو ها قرار نمی دهند؛ اما برای اطمینان بیشتر حتماً با یک پزشک در این زمینه صحبت کنید.

روش های کاهش عوارض اشعه ایکس

1. در مرحله اول اطمینان حاصل کنید که به محل هایی مراجعه کنید که از دستگاه های قدیمی استفاده نمی کنند.
2. اگر خانم باردار نیاز به تهیه رادیوگرافی داشته باشد، لازم است آن را به تهیه کننده رادیوگرافی اطلاع داده و حفاظت های موردنیاز را به عمل آورد.
3. بیماران برای گرفتن عکس حتماً باید از عینک مخصوص محافظ چشم، روپوش سربی و شیلد تیروئید استفاده کنند تا تحت تأثیر تشعشعات این دستگاه قرار نگیرند.