استرس با چه مکانیسمی بر روی پوست اثر میگذارد؟

دکتر گیتا فقیهی [ متخصص پوست و مو ]آدرس وب سایت : www.drgitafaghihi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، مجتمع آژند،بلوک آ،طبقه سوم،کلینیک صدف تلفن مطب : 32240828 - 031

استرس روحی و بیماریهای پوستی
استرس های روحی -روانی گاهی باعث عود بیماری پوستی شده و گاهی باعث وقوع رفتارهایی می شوند که باعث تشدید ظاهر بیماری پوستی خواهند شد مثلا فرد مبتلا به جوش صورت در اثر استرس روحی جوشهای خود را دستکاری می کند یا ضایعات پوستی خارش دار با استرس روانی فرد و خاراندن بیشتر آنها ، باعث وقوع جوشگاه و گسترش بیشتر مشکل خواهد گردید.هر گاه به طور توام بیماری پوستی و استرس زمینه ای بیمار را درمان کنیم پوست اغلب سریعتر و کاملتر درمان می شود، زیرا اثرات سوء استرس روحی برداشته می شود و این امر باعث کاهش سطح اضطراب عمومی بیمار و ایجاد احساس بهتری نسبت به خود است.
در ادامه این مقاله به بررسی عوامل استرس و بیماریهای پوستی ناشی از وقوع آن را در افراد مختلف از نقطه نظر خانم دکتر گیتا فقیهی متخصص پوست و مو و استاد گروه پوست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خواهیم پرداخت.
استرس با چه مکانیسمی بر پوست اثر می کند؟
1- استرس بر ظاهر فرد از جنبه های مختلف اثر می کند. در قدم اول پوست را حساستر و دارای واکنش پذیری بیشتر می کند. استرس باعث ایجاد جوشهای مقاوم تر و التهابی می شود.ناخن ها را شکننده و نامنظم میکند. باعث ریزش مو، بدتر شدن کهیر و تعریق بیش از حد است.
2-بیماران دچار استرس به پوست خود اغلب بی توجهی می کنند و گاهی پوست خود را مورد آزار قرار میدهند، در بهداشت و مراقبت موها کوتاهی میکنند و با خراش دادن یا مالش بیش از حد و خاراندن پوست آن را تخریب و زخمی می نمایند. در واقع استرس میتواند باعث ایجاد سیکل معیوب تشدید خارش و خاراندن و خراشیدن مکرر پوست شود.
3- در اثر استرس هورمونهایی مانند کورتیزول در بدن ترشح می شود که باعث افزایش ترشح چربی پوست یا عود جوشهای صورت و بدن شود.
4-پوست اولین سد دفاعی بدن است و به عنوان یک سد فیزیکی و نیز به عنوان اولین محل حضور سلولهای دفاعی برای مبارزه با باکتریها و ویروسها و عوامل عفونت زا عمل میکند. استرس میتواند باعث افزایش تعداد سلولهای دفاعی و نیز فعال شدن نابجای آنها در پوست شده و در نتیجه باعث وقوع واکنش های خود ایمنی مثل حساسیت سرشتی پوست و بیماری پسوریازیس(صدف) گردد و بیماریهای التهابی پوست را عود دهد.
5-استرس می تواند در وقوع لک و پیس و طاسی سکه ای که بیماریهای خود ایمنی هستند موثر باشد. استرس می تواند باتخریب سد دفاعی پوست باعث کاهش مقاومت پوست نسبت به عفونتها شود. به علاوه با تخریب لایه محافظ پوست باعث تشدید از دست رفتن آب از پوست و افزایش نفوذ عوامل محرک و حساسیت زا به پوست شود.
6-استرس می تواند رشد، تقسیم و تمایز سلولهای جدید را در پوست کاهش دهد به علاوه مانع خونرسانی مناسب به پوست شود. در نتیجه بازسازی سلولها و پاکسازی رادیکالهای آزاد از سطح آنها دچار اختلال شده و باعث تسریع فرآیند پیری و رنگ پریدگی پوست گردد.
7- هرگاه بدن؛ تحت استرس است با تولید هورمونهای خاص باعث تولید چربی بیش از حد در سطح پوست و ایجاد اختلال در سیستم لنفاوی و جریان خون می شود در نتیجه بیماریهای پوستی مانند آکنه (جوش صورت) را عود می دهد و حلقه های تیره اطراف چشم و پف آلودگی اطراف چشم ایجاد می کند.

بیماریهایی که در اثر تداخل ذهن و پوست ایجاد می شوند :
این بیماریها را می توان به 3 دسته تقسیم کرد:
دسته اول:
بیماریهایی که در واقع پوستی هستند و تظاهرات جلدی دارند اما به وضعیت های روحی فرد نیز وابسته هستند. بیماریهای پوستی که در اثر استرس بدتر میشوند شامل اگزما(حساسیت های پوستی) و بیماری پسوریازیس (بیماری صدف که لکه های قرمز برجسته پوستی همراه با پوسته ریزی های شدید به خصوص در سر و زانو و آرنج مشخص می شود) از این گروه اند. استرس در 50% موارد باعث عود بیماری پسوریازیس و اگزماست جوش صورت، طاسی سکه ای، پسوریازیس، حساسیت پوستی سرشتی، کهیر، روزاسه و درماتیت سبوره (شوره سر) همگی با استرس بدتر می شوند.

دسته دوم:
بیماریهای روحی روانی که فرد را وادار به ایجاد آسیب خواسته یا ناخواسته در پوست خود می­کند در واقع این افراد مشکل پوستی اولیه ندارند. مثل کسانی که مرتب عادت به خارش دادن و خراشیدن قسمت هایی از پوست خود دارند یا افرادی که به طور عادتی موهای ابرو، سر یا مژه خود را می کنند. افسردگی، اضطراب با وسواس می تواند علت ایجاد این نوع آسیبهای فرد به پوست خود باشد،که در واقع نوعی خود آزاری محسوب میشوند.

دسته سوم:
بیماریهای اولیه پوستی که با ایجاد بد شکلی و عدم تناسب در ظاهر افراد باعث وقوع اختلالات روحی مثل کاهش اعتماد به نفس، افسردگی و ترس از حضور در مکانهای اجتماعی در فرد می شود. مثل افراد با جوشهای غرور کیستی (آکنه شدید)، افراد دارای خالهای رنگی مادر زادی بزرگ، افراد دچار ویتیلیگو (لک وپیس) و طاسی های پیشرونده.
این تقسیم بندی به درمان بیماران بسیارنیز کمک می کند. در واقع اگر پزشک عوارض اجتماعی ، شغلی ، مشکلات اجتماعی و خانوادگی ناشی از ظاهر یک بیماری پوستی را در نظر نگیرد، پاسخ درمانی مناسبی از داروها در بیمار خود مشاهده نخواهد کرد.
بیماران عمدتا از توضیح راجع به جنبه های روان شناحتی بیماری خود اجتناب می کنند بیماریهای پوستی اغلب تهدید کننده حیات نیستند اما زندگی طبیعی فرد را مختل می کنند. بیماران دچار بد شکلی های پوستی اغلب از اجتماع فرار می کنند و در در مشاغلی که چهره ظاهری فرد، درآنها بسیارمهم است ،قطعا موفق نخواهند بود.

آیا کودکان و نوجوانان هم در اثر استرس دچار بیماریهای پوستی می شوند؟
استرس در جامعه امروز یک پدید ه ی همه گیر است و اثرات منفی آن بر کودکان یا نوجوانان می تواند بسیار بارز باشد. استرس روانی شدید می تواند باعث افت عملکرد تحصیلی در بچه ها، اختلال در تمرکز و یادگیری، اختلال در برقراری ارتباط، ترس از حضور در اجتماع، اختلال تغذیه ،چاقی یا لاغری بیش از حد، افزایش رفتارهای پر خطر، اضطراب، خشونت، افسردگی و .... گردد.
در بسیاری مواقع کودک یا نوجوان در بیان احساس خود ناتوان است و والدین متوجه تعارضات درونی آنها نمی شوند و لذا هر گاه کودکان نتوانند مشکل روحی خود را خوب توضیح دهند استرس برای آنها می تواند علائم جسمانی ایجاد کند.
در اینجا 10 بیماری پوستی که متاثر از استرس در کودکان یا نوجوانان بوده را ذکر می کنیم اما توجه نمائید که حضور این بیماریها در کودک یا نوجوان شما لزوما به معنی پر استرس بودن طفل نیست زیرا علل متعدد دیگری نیز می تواند توجیه کننده این نشانه ها باشد.
مثلا آنچه به نظر شما روزاسه می آید می تواند یک عرق سوز ساده باشد و یا آنچه به نظر شما کهیر است می تواند یک حشره گزیدگی یا حساسیت به گیاه باشد پس هرگز سعی نکنید برای تظاهرات پوستی فرزندتان خودتان تشخیصی را مطرح کنید بلکه حتما به متخصص پوست مراجعه نمایید و مطمئن باشید که متخصص پوست در صورتی که پس از بررسی های گسترده علت فیزیکی یا جسمانی برای بیماری فرزندتان نیابد او را به روانپزشک حاذق در زمینه کودکان و نوجوانان ارجاع خواهد داد.

بیماریهای تحت تاثیر استرس در کودکان و نوجوانان:
تب خال
خارش که می تواند به حدی شدید باشد که ایجادزخم های عفونی کند
شوره ی سر
اگزما یا حساسیت های جلدی
پسوریازیس ( بیماری صدف)
افزایش تعریق کف دست و پا که با دست هائی سرد و عرق کرده مشخص می شود.
طاسی سکه ای: به فرم نواحی سکه ای عاری از مو در سر یا سایر نواحی مودار بدن،مثل ابرو و مژه....
کهیر
زونا: تاولهای ریز در امتداد یک مسیر عصبی در سطح پوست که می تواند بسیار هم دردناک باشد.
روزاسه

چگونه با بیماریهای پوستی ناشی از استرس برخورد کنیم؟
از استرس باید به هر طریق جلوگیری کرد اضطراب و استرس زاییده زندگی مدرن امروزی است. اولین نکته آن است که باید زندگی را آسان گرفت.
برای دارا بودن پوستی سالم باید از وقایع و موقعیت های استرس زا احتراز کرد و رژیم غذایی را خوب کنترل کرد. بیماران عمدتا از توضیح راجعه به جنبه های روانی بیماری خود شرمگین می شوند و پس زمینه های اضطرابی خود را مخفی می کنند پس پزشک باید خیلی محتاطانه وارد مقوله های روان شناختی بیماری شود. بیماران از ورزش، موسیقی ملایم، تکنیک های آرامش بخش(Relaxation) و کلاسهای آموزش نحوه کنترل استرس همزمان با درمان بیماری پوستی خود سود می برند.

پزشکان متخصص پوست باید متوجه باشند که در صورتی که علی رغم درمان بیماریهای پوستی مرتبط با استرس باز هم بیمار مقاوم به درمان بود همیشه به احتمال دخالت استرس در مقاومت بیمار به درمان توجه نمایند.
در صورتی که پزشک متخصص پوست نیاز به ارجاع بیمار خود به روانپزشک دارد باید این کار را خیلی ماهرانه انجام دهد تا با مقاومت بیمار روبرو نشود.گاهی لازم می شود درمانهای خوراکی ضد اضطراب و استرس مثل فلوکستین یا داروهای بنزودیازپین با درمان بیماری پوستی توام شود.
اگر ظاهر یک بیماری پوستی باعث ناراحتی بیمار باشد می تواند باعث بروز افسردگی شود در این شرایط به خصوص در مورد بیماریهای مزمن پوستی، تکنیک های اعتماد به نفس بخشیدن به بیمار می تواند کمک کننده باشد رفتار درمانی شناختی هم می تواند باعث تغییر واکنش افراد نسبت به بیماریها شود.

در مطالعات ثابت شده که در کودکان مبتلا به اگزما و حساسیت سرشتی (درماتیت آتوپی) ماساژ درمانی ، علاوه بر آنکه عملکرد رفتاری و خلق کودک را بهتر می کند بر تمامی جنبه های بیماری پوستی او نظیر قرمزی و خارش هم اثرات بهبودی بخش دارد.

از روشهای تغییر رفتار هم می توان در درمان بیماران مبتلا به بیماریهای پوستی مرتبط با استرس کمک گرفت از این روش مثلا در افرادی که عادت به دستکاری مکرر جوشهای صورت خود و ایجاد زخم بر روی جوشها دارند می توان استفاده کرد.
مثلا به آنها آموخت که توجه داشته باشند که در هر لحظه دستهای آنها کجاست و چه می کند! و به محض آنکه دستهای آنها به سمت ناحیه بالای گردن سعی می کنند که مثلا مدادی را بردارند و روی کاغذ چیزی بنویسند.
نشان داده شده که درمانهایی مانند یوگا و مدیتیشن که باعث آرامش بخشی به بیمار می شود در بیمارانی که در معرض خطر بالای سرطان پوستی هستند موفق بوده است و دوره سلامت بیمار را طولانی تر میکند.
آنچه مسلم است برنامه مشخص درمانی برای کاهش استرس برای بسیاری بیماران پوستی می تواند مفید باشد به خصوص در بیمارانی که در ریسک بالای ابتلا به سرطانهای پوست هستند.
​اگر عامل مولد استرس کوتاه مدت باشد ممکن است بتوان بدون انجام درمان خاصی آن را رها کرد مثلا در دانش آموزی که در اثر امتحانات خود دچار عود جوش صورت می شود در صورتی که استرس حتی نادیده هم گرفته شود ممکن است مشکل عمده ای ایجاد نشود اما اگر عامل مولد استرس مزمن و مداوم باشد مثل بیماری پوستی که باعث اشکال در ازدواج بیمار یا استخدام او بشود در این صورت باید قطعا با مشاوره روانپزشکی در درمان استرس بیمار علاوه بر بیماری پوستی وی تمرکز نمود.