یکی از روش های سریع و دقیق تشخیص آبسه دندان، پوسیدگی دندان، نقایص فک و دندان و انواع ناهنجاری ها و آسیب های دیگر استفاده از دستگاه ها و دوربین های رادیوگرافی می باشد. دستگاه های رادیوگرافی در حیطه دندانپزشکی انواع مختلفی دارند و بطور کلی رادیوگرافی ها به دو دسته اصلی داخل دهانی و خارج دهانی تقسیم می شوند. در رادیوگرافی داخل دهانی، نوار اشعه X درون دهان قرار دارد و در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار اشعه ایکس در خارج از دهان قرار دارد.

رادیوگرافی داخل دهانی

رادیوگرافی های داخل دهانی رایج ترین نوع هستند و سطح بالایی از جزئیات را نمایش می دهند.
کاربردها:
- تشخیص پوسیدگی
- مشاهده ریشه دندان
- بررسی سلامت قسمت استخوانی اطراف دندان
- مشاهده وضعیت دندان در حال رشد

انواع مختلف رادیوگرافی های داخل دهانی، جهات متفاوتی از دندان را نشان می دهند که عبارتند از :

۱- رادیوگرافی بایت وینگ (Bitewing) نشان دهنده سمت راست دندان

این رادیوگرافی کرون دندان های عقب را نشان می دهد. دندانپزشک ها از هر طرف صورت، یک یا دو رادیوگرافی بایت وینگ می گیرند. هر رادیوگرافی دندان های مولر (دندان های عقب) و دندان های دوپایه (دندان هایی که در مقابل مولر ها قرار دارند) در بالا و پائین و در واقع جزئیات دندان های بالا و پائین یک سمت دندان را نشان می دهد. این رادیوگرافی به این دلیل بایت وینگ نامیده شده است که فرد در هنگام گرفتن رادیوگرافی، وسیله بال مانندی را گاز می گیرد که نوار اشعه X را در طول روند رادیوگرافی در جای خود ثابت نگاه می دارد. این رادیوگرافی ها به دندانپزشکان کمک می کنند که پوسیدگی بین دندان های عقب و تغییر ضخامت استخوان ها به علت بیماری های لثه را تشخیص دهند.

همچنین رادیوگرافی بایت وینگ می تواند برای تعیین میزان مناسب تاج (کلاهک پوشاننده دندان) و یا ترمیم های دیگر به عنوان مثال بریج ها کمک کند. همچنین می تواند هر گونه سایش و یا فروپاشی در پرکردگی دندان را نمایش دهد.

2- رادیوگرافی پری اپیکال (Periapical) نشان دهنده سمت چپ دندان

این رادیوگرافی دندانی تنها یک یا دو دندان را در آن واحد نشان می دهد. رادیوگرافی پری اپیکال شبیه به رادیوگرافی بایت وینگ است، با این تفاوت که این رادیوگرافی ارتفاع کامل هر دندان از تاج تا ریشه و قسمتی پایه ای که به فک متصل می شود را نشان می دهد. بسته به شرایط سلامت دهانی و مشکلات دندانی که در گذشته داشته اید دندانپزشک ممکن است برای فرد یک بررسی کامل رادیوگرافی و یا FMX تجویز کند. این روند شامل نمایش هر دندان از تاج تا ریشه و قسمت بنیادی دندان است. این رادیوگرافی تغییرات غیرطبیعی در ریشه ها و استخوان محیطی آنها را نشان می دهد.

۳- رادیوگرافی اکلوزال (Occlusal) نشان دهنده سطح اکلوزال دندان ها

این رادیوگرافی از رادیوگرافی های معمول دیگر بزرگتر است و رشد و جایگاه دندان های کودکان را نشان می دهد. هر رادیوگرافی تقریباً تمام طاق فک بالا و یا پائین را نشان می دهد.

4- سی تی اسکن استاندارد (CT)

این نوع رادیوگرافی معمولاً باید در مرکز رادیولوژی و یا بیمارستان انجام شود. فرد در حالت خوابیده قرار می گیرد و دستگاه لایه های مسطح تصویر را با چند گردش در اطراف سر بیمار ثبت می نماید. قرار گرفتن در معرض اشعه در این روش بسیار بیشتر از رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری است. سی تی اسکن استاندارد ممکن است به منظور بررسی اندازه و جایگاه قرارگیری ایمپلنت ها مورد استفاده قرار گیرد. این روش به جراح کمک می کند تا از پیچیدگی های محتمل قبل و بعد از عمل جراحی جلوگیری کند.

۵- رادیوگرافی توموگرافی (Tomography)

توموگرافی یک لایه و یا برش خاص از دهان را نشان می دهد و باقی لایه ها را تار می کند. این رادیوگرافی برای بررسی قسمت هایی است که به سختی قابل مشاهده هستند و یا توسط قسمت های دیگر بسته شده اند.

۶- سیالوگرافی (Sialography)

روش دیگری که از اشعه X استفاده می کند، سیالوگرافی نام دارد. در این روش از نوعی رنگ استفاده می شود که درون غدد بزاقی تزریق می شوند تا در نوار رادیوگرافی دیده شوند (غدد بزاقی بافت های نرمی هستند که توسط اشعه X دیده نمیشوند). دندانپزشک می تواند از این روش برای بررسی مشکلات غدد بزاقی مانند انسداد، یا سندرم شوگرن (اختلالی همراه با علائم از جمله خشکی دهان و چشم؛ این اختلال می تواند نقش مهمی در پوسیدگی دندان بازی کند) استفاده کند.

7- رادیوگرافی دیجیتالی (Digital radiography)

رادیوگرافی های دیجیتالی یکی از جدید ترین متدهای اشعه X هستند. در این روش به جای گرفتن نوار در یک اتاق تاریک، نوار استاندارد اشعه X با یک صفحه الکترونیکی صاف و یا سنسور جایگزین می شود. تصاویر دو بعدی بلافاصله و بدون نیاز به صبر کردن وارد کامپیوتر می شود تا بتوان آنها را بر روی صفحه دید، ذخیره کرد و یا چاپ نمود. تصویر گرفته شده از دندان را می توان چند برابر اندازه واقعی بزرگنمایی کرد که به دندانپزشک کمک می کند تا کوچکترین تغییرات را که ممکن است حتی در معاینه حضوری هم مشاهده نشوند، بررسی کند و حتی در صورت لزوم، برای پزشک دیگری فرستاده شوند.

رادیوگرافی های دیجیتالی که در زمان های مختلف گرفته شدند را می توان با روشی که تفاوت بین عکس ها را برجسته میکند، مقایسه کرد. به همین دلیل کوچک ترین تغییرات که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، مشاهده خواهند شد. در صورت استفاده درست از این روش، میزان اشعه نسبت به روش های معمول تقریباً نصف خواهد بود.

8 - MRI - Magnetic Resonance Imaging

این متد، روشی است که در آن تصاویر سه بعدی از حفره دهان که شامل فک و دندان است گرفته می شود. این روش بهترین راه بررسی بافت های نرم است. با اینکه در معرض قرار گرفتن اشعه ها در متدهایی مانند رادیوگرافی دیجیتالی کم است، با این حال هیچ کس نباید بیش از مقداری که لازم است تحت الشعاع اشعه قرار بگیرد. باید از پیش بند محافظ سربی و حلقه های تیروئید، علی الخصوص برای زنان باردار، کودکان و یا زنانی که در سنین آمادگی برای بارداری هستند، استفاده کرد.

رادیوگرافی تا ۴ واحد در هر ویزیت برای زنان باردار ایمن است، هرچند بسیاری از بیماران و پزشکان به تعویق انداختن رادیوگرافی تا پایان بارداری را انتخاب می کنند. نباید نگرانی برای گرفتن رادیوگرافی زنان باردار در حالت اورژانسی وجود داشته باشد. پیشگیری هایی مانند استفاده از پیش بند های سربی دو لایه، میزان تشعشعات را تا حد کاملاً ایمن پایین می آورد. زنان که در دوره شیردهی خود هستند و یا برای بارداری تلاش می کنند نیازی برای به تعویق انداختن رادیوگرافی ندارند.

رادیوگرافی خارج دهانی

همانطور که از نامش نیز پیداست عکسبرداری از ناحیه بیرونی دهان انجام میشود. در رادیوگرافی خارج دهانی نوار بر قسمت بیرونی دهان قرار میگیرد. در این نوع رادیولوژی دندان علاوه بر اینکه عکسبرداری از دندان ها انجام میشود، اطلاعات بسیار خوبی از فک و همچنین جمجمه ها را در اختیار پزشک معالج قرار میدهد. البته مورد استفاده رادیوگرافی خارج دهانی بیشتر بمنظور عکسبرداری از فک و جمجمه میباشد و کاربردی در تشخیص بیماری قسمت های داخلی دهان ندارد.

از جمله کاربردهای رادیوگرافی خارج دهانی میتوان به بررسی رشد و پیشرفت دندان ها و همچنین بیماری های دندان و دهانی، بررسی دندان های تحت فشار، بررسی رابطه بین دندان ها و فک، بررسی استخوان های تمام صورت و همچنین تشخیص بیماری های احتمالی استخوان های صورت اشاره نمود. البته این نکته نیز برای دندانپزشکان حائز اهمیت است که در این نوع رادیولوژی دندان جزئیات بسیار کمتری به تصویر کشیده میشود و برای تشخیص مشکلات هر دندان به صورت مجزا مناسب نمیباشد.

رادیوگرافی خارج دهانی انواع مختلفی دارد که میتوان به رادیوگرافی پانورامیک، رادیوگرافی سفالومتری ، رادیوگرافی مخروطی، سی تی اسکن استاندارد، رادیوگرافی توموگرافی، سیالوگرافی، رادیوگرافی دیجیتالی و ام آر آی اشاره نمود. در رادیوگرافی OPG تمامی ناحیه دندانها به تصویر کشیده میشود که شامل مناطق فک پایینی و بالایی میشود. رادیوگرافی سفالومتری از یک طرف سر گرفته میشود و میتواند مشکلات بین دندان و فک را مشخص کند.
در رادیوگرافی مخروطی دستگاهی به صورت چرخشی بر دور تا دور سر به حرکت در می آید و میتواند از بافت های استخوانی، عصب و همچنین استخوانها عکسبرداری کند. سی تی اسکن استاندارد بمنظور بررسی جایگاه و همچنین اندازه ایمپلنت به کار میرود و دستگاه از اطراف سر بیمار که در حال خوابیده قرار داد تصویر برداری میکند.

رادیوگرافی توموگرافی از انواع رادیوگرافی خارج دهانی میباشد که میتواند نواحی کور و پوشیده شده با بافت های دهانی دیگر را به صورت خطی نشان دهد. برای اینکه پزشک بتواند به مشکلات غدد بزاقی در دهان پی ببرد از روش سیالوگرافی استفاده میکند. در این روش رادیوگرافی خارج دهانی ابتدا رنگ مخصوصی به دهان تزریق میشود و سپس دستگاه از طریق اشعه ایکس اقدام به تصویربرداری میکند. روش رادیوگرافی دندان به صورت دیجیتالی نیز به گونه ای عمل میکند که تصویر را به صورت مستقیم و بدون معطلی در همان لحظه به نمایش می دهد.

نسخه اصلی مطلب رادیولوژی دندان چیست و چگونه انجام می شود؟ را در سایت دکتر غلامرضا سیف بخوانید.

---