بیماری زونا یا هرپس زوستر به آبله مرغان بالغین شهرت دارد. این بیماری معمولا در افرادی رخ می دهد كه سابقه این بیماری را در سال های گذشته داشته اند و یا این كه ویروس زونا را به صورت نهفته در خود جای داده اند كه عامل مولد آن شبیه ویروس آبله مرغان است.

شکل 1 زونا یا هرپس زوستر

علائم بیماری زونا

معمولا علائم و نشانه های بروز بیماری زونا، در فرد معمولا یک نیمه از بدن فرد را درگیر می کند. بیماری ابتدا با سوزش، خارش و گز گز ناحیه خاصی از بدن شروع شده و بعد از چند روز در محل خارش و سوزش ضایعات تاول گونه نواری تشکیل خواهد شد. ضایعات پوستی، لکه های قرمز رنگی هستند که رفته رفته تبدیل به تاول های گروهی در کنار یکدیگر می شوند. تاول ها در منطقه یک عصب محیطی و در امتداد مسیر آن پدید می آید.

علائم فوق ممکن است همراه با موارد زیر شود:

• حساسیت به لمس در محل عارضه
• تب و لرز خفیف
• سردرد
• بدن درد
• حساسیت نسبت به نور
• احساس كسالت
• تهوع، دل پیچه یا اسهال خفیف
• درد روی قفسه سینه، صورت، یا درد سوزشی در پوست شكم برحسب ناحیه ای كه گرفتار شده است.

درد در بدن معمولا اولین نشانه ای است که به سراغ فرد می آید. این درد ممکن است در بعضی از افراد بسیار شدید و آزار دهنده باشد و میزان شدت آن بستگی به محل زونا داشته و ممکن است به خاطر علائم مشابه با مشکلات قلبی، تنفسی یا کلیوی اشتباه گرفته شود. در برخی، فرد مبتلا به زونا فقط دچار درد شده و ممکن است هیچ ضایعه دیگری بر روی پوست ظاهر نشود.
در شایع ترین حالت، ضایعات به صورت تاول های نواری شکل بروز پیدا کرده و یک نیمه از بالا تنه یا صورت فرد را درگیر می کند. گاهی اوقات ممکن است ضایعات تاولی در اطراف چشم ها، یک سمت گردن یا صورت فرد بوجود بیاید.

علت بیماری زونا

زونا در نتیجه فعال شدن دوباره ویروس واریسلا زوستر (VZV) یا همان ویروس آبله مرغان است که در دوران کودکی سبب بیماری آبله مرغان شده. زونا می تواند در هر سنی رخ دهد، این بیماری بیشتر در سالمندان دارای سیستم ایمنی ضعیف به وجود آمده و بعد از درمان باز هم امکان برگشت آن وجود دارد.
این ویروس در سیستم عصبی (نخاع) بدن پنهان می ماند و هنگامی كه سیستم ایمنی به هر دلیلی ضعیف می شود، به شكل بیماری زونا نمایان می شود.
ویروس واریسلا زوستر (آبله مرغان) جزء خانواده ویروس های هرپس است كه سبب تبخال می شود، لغت زوستر به معنی تسمه یا كمربند است. در بیماری زونا درد شدید و سوزنده ای به صورت ثابت در طول یک مسیر عصبی حس می شود و تاول های قرمزی چند روز بعد در محل درد ظاهر می شود كه رنگ تاول ها كم كم به تیرگی می گراید.

شکل 2 ویروس واریسلا زوستر (VZV)

عوامل افزایش دهنده خطر

* سن بالای 50 سال
* استرس
* وجود یک بیماری كه باعث كاهش مقاومت بدن شده باشد.
* استفاده از داروهای سركوب كننده ایمنی یا ضد سرطان
* جراحی یا تاباندن اشعه به نخاع
* لوسمی یا لنفوم

عوارض زونا

بیماری زونا ممکن است عوارضی با خود به همراه داشته باشد که عبارتند از:

1. درد پس از زونا

در بعضی از افراد مسن، درد ناشی از ابتلا به زونا بعد از بهبود تاول ها بهتر نشده و تا مدت ها (ماه ها تا سال ها) به قوت خود باقی خواهد ماند. این مشکل را با نام درد پس از زونا یا درد بعد از درمان شناخته شده و در نتیجه آسیب فیبرهای عصبی و ارسال بیش از حد پیام های درد از پوست به مغز اتفاق می افتد. برخی از این افراد، به خارش مزمن در ناحیه مبتلا به زونا، دچار می شوند. در وضعیت های حاد و شدید، خارش و درد ممکن است سبب اختلال در خواب، کاهش وزن یا افسردگی شود.

2. زخم قرنیه

بروز بیماری زونا در اطراف چشم (زونا چشمی) می تواند باعث عفونت های چشمی دردناک شده و در نتیجه کدورت قرنیه، کاهش قدرت بینایی شود. بنابرین در صورت ایجاد زونا در اطراف چشم حتما نیاز به معاینه مرتب چشم پزشک ضروری است.

3. عفونت دستگاه عصبی مركزی

با توجه به این که کدام عصب ها تحت تأثیر قرار گرفته باشند، زونا می تواند باعث بروز التهابات مغزی (encephalitis)، فلج صورت یا مشکلات تعادلی و شنوایی در فرد شود.

4. عفونت های پوستی

در صورتی که روند درمانی تاول ها به درستی صورت نگیرد، ممکن است پوست فرد دچار عفونت های باکتریایی و نهایتا اسکار شود.

تشخیص زونا

تشخیص زونا معمولا تا زمان بروز بثورات پوستی امكان پذیر نیست. قبل از آن، علائم ممكن است شبیه آپاندیسیت، سکته قلبی، جمع شدن مایع دور ریه یا سایر بیماری ها باشند و اشتباه تشخیص داده شود. زمانی که بثورات پوستی ظاهر شد غالبا تشخیص زونا بر اساس ظاهر متمایز و مشخصات ظاهری ضایعات پوستی به وجود آمده صورت می گیرد. ضایعه پوستی تاولی شکل که با احساس درد همراه باشد، نشانه ای از ابتلای فرد به بیماری زونا خواهد بود. معمولا برای تشخیص نیازی به انجام آزمایش ها یا تست خون نیست. ندرتا آزمایش خون، كشت مایع تاول ها و نمونه برداری از پوست انجام می گیرد.

شکل 3 تشخیص زونا

درمان

هدف اصلی درمان عبارت است از تسکین خارش و درد تا حد امكان، كه برای این كار معمولا از داروهای مالیدنی و خوراكی استفاده می شود. دردی كه پس از پاک شدن تاول ها باقی می ماند را خیلی مشكل می توان درمان كرد و متاسفانه هیچ راه قطعی برای درمان آن وجود ندارد.

1. در وان آبی بخوابید كه به آن نشاسته ذرت یا پودر جو دوسر اضافه شده باشد.
2. سایر روش های كاهش درد نیز مطرح هستند، اما تاثیر هیچ كدام به طور قطعی اثبات نشده است. این روش ها عبارت هستند از: تحریک یا مالش متناوب، استفاده از جریان الكتریكی در پوست، اسپری سرد و قطع رشته های عصبی یا جراحی.

_ برای بهبودی سریع تر می توانید این كارها را انجام دهید:

1. مسكن مصرف كنید.
2. به عنوان مسكن به جای آسپیرین از استامینوفن استفاده كنید به این صورت كه هر 4 ساعت 2 عدد قرص استامینوفن را میل كنید.
3. با مصرف ویتامین ها بدن را تقویت كنید.
4. چنانچه مقدار بالای ویتامین ث و ب كمپلكس مصرف شود، سیستم ایمنی بدن تقویت خواهد شد. مصرف روزانه 2000 میلی گرم ویتامین ث كفایت می كند.
5. همچنین خوردن روزانه 2 عدد قرص ویتامین ب كمپلكس یا یک عدد كپسول مولتی ویتامین مینرال كافی است. البته در این موارد حتما باید نظر پزشک معالج تان را جویا شوید.

با تاول ها چه كار باید كرد؟

پس از بروز تاول ها برای تسكین درد بهتر است به نكات زیر توجه كرد:

• تاول ها را دستكاری نكنید.
• چنانچه مقدار زیادی كرم و پماد روی پوست بمالید با تحریک پوست سبب تاخیر در بهبودی خواهید شد بنابراین بهتر است تاول ها را دستكاری نكنید.
• از پوشش مرطوب استفاده كنید. حوله ای را در آب سرد فرو برده و بعد از آبكشی روی ناحیه صدمه دیده قرار دهید. هر چه آب خنک تر باشد احساس بهتری خواهید داشت. تاثیر این عمل مانند قرار دادن یخ روی پوست سوخته شده است. به این دلیل بهتر است از رسیدن گرما به پوست آسیب دیده نیز جلوگیری كنید.
• عفونت روی تاول را با آب اكسیژنه بشویید.
• اگر تاول ها عفونی شده اند بهتر است روی آن ها را با محلول آب اكسیژنه 6 درصد ضدعفونی كنید یا آن كه از پمادهای آنتی بیوتیک نظیر جنتامایسین استفاده كنید.

بیماری زونا چند روز طول می کشد؟

مدت زمان بهبود بیماری زونا دقیقا مشخص نبوده و ممکن است در هر فردی متفاوت باشد. اما به طور کلی روند درمان و از بین رفتن تاول ها به طور میانگین 2 تا 4 هفته به طول خواهد انجامید. در بعضی از موارد ممکن است درمان طولانی تر شده و از یک ماه نیز بیشتر شود. در بسیاری، اثری از این تاول ها نمی ماند اما در بعضی جای آن ها همچنان به صورت گودی یا اسکار باقی می ماند.

چه کسانی در معرض ابتلا به زونا هستند؟

هر کسی که به آبله مبتلا شده باشد، ممکن است در معرض خطر ابتلا به زونا قرار دارد؛ احتمال این خطر با افزایش سن بیشتر می شود. این احتمال در افراد بالای 60 سال، ده برابر بیشتر از دیگران است، عوامل موثر دیگر عبارتند از :

1. بعضی از داروهای سرطان
2. داروهای استروئیدی
3. در معرض استرس و فشار بودن طولانی مدت
4. تضعیف سیستم ایمنی بدن در اثر ایدز یا سرطان و کلا به هر دلیلی که سیستم ایمنی بدن دچار ضعف گردد.

آیا بیماری زونا مسری است؟

بله. اما نه از راهی که شما فکر می کنید! زونا باعث بروز زونا در افراد دیگر نمی شود ولی ممکن است که باعث ابتلای یک کودک به آبله مرغان شود. همچنین اشخاصی که واکسینه شده اند و یا اصلا مبتلا به آبله مرغان نبوده اند، در اثر تماس مستقیم با تاول های بازشده یک بیمار، احتمال دارد بیماری به آن ها هم سرایت کند. بنابراین فرد بیمار همواره باید تاول ها را بپوشاند و تا بهبودی کامل از تماس با افراد دیگر بویژه نوزادان و زنان بارداری که قبلا واکسن نزده اند و یا دچار آبله مرغان نشده اند، همجنین بیمارانی که تحت شیمی درمانی هستند، پرهیز کند.
البته امکان انتقال از طریق سرفه و عطسه وجود نداشته و فقط از طریق تماس مستقیم فرد سالم با تاول ها این اتفاق می افتد. در نتیجه ویروس زونا تا زمان بهبود تاول ها واگیر دار بوده و بهتر است فرد از تماس افراد سالم با تاول های خود جلوگیری کند.

پیشگیری زونا

_ افرد با یک بار گرفتن زونا، تا آخر عمر در برابر آن ایمن خواهد بود؛ مگر در موارد نادر.
_ برای پیشگیری از بروز زونا می توان از واکسن های آبله مرغان (واریسلا) و واکسن زونا (واریسلا-زوستر) استفاده نمود.

واکسن آبله مرغان

واکسن واریسلا (واریواکس) برای محافظت کودک در برابر آبله مرغان تزریق می شود. در این واکسن از ویروس زنده استفاده شده است. همچنین استفاده از این واکسن برای بزرگسالانی که هرگز دچار آبله مرغان نشده اند نیز توصیه می شود. هیچ تضمینی بر عدم ابتلای فرد بعد از استفاده از این واکسن وجود ندارد با این حال تزریق آن می تواند احتمال ابتلا، عوارض جانبی و شدت بیماری در فرد را کاهش دهد.

افرادی که به دنبال دریافت واکسن زونا هستند، دو گزینه پیش رو خواهند داشت:

1. واکسن زوستاواکس Zostavax در سال 2006 توسط سازمان جهانی غذا و دارو (FDA) مورد تایید قرار گرفته و نشان می دهد تزریق این واکسن تا 5 سال فرد را در برابر ابتلا به زونا ایمن خواهد کرد.

شکل 5 واکسن زوستاواکس Zostavax

2. واکسن شینگریکس Shingrix در سال 2017 توسط سازمان جهانی غذا و دارو تایید و به عنوان واکسن جایگزین زوستاواکس معرفی گردید. در این واکسن برخلاف واکسن قبلی از ویروس غیرفعال شده، استفاده شده است. مطالعات نشان می دهد که واکسن جدید می تواند بیش از 5 سال از فرد در برابر زونا محافظت کند. استفاده از واکسن شینگریکس برای افراد بالای 50 سال یا بیشتر و افرادی که قبلا از زوستاواکس استفاده کرده بودند، مشکلی به وجود نخواهد آورد.

عوارض جانبی شایع واکسن زونا شامل قرمزی، درد، التهاب و خارش در محل تزریق و سردرد می شود. به خاطر داشته باشید که این واکسن هیچ ارتباطی با درمان نداشته و فقط جنبه پیشگیری خواهد داشت.

شکل 6 واکسن شینگریکس Shingrix

مزایای واکسن زونا چیست؟

این واکسن بهترین راه برای مراقبت از شما در برابر بیماری زونا می باشد. اثبات شده است که واکسن Zostavax II خطر ابتلا به زونا را تا 50% و واکسن Shingrix آن را تا 90% کاهش می دهد. حتی اگر فردی بعد از تزریق واکسن، باز هم به زونا مبتلا شود، این واکسن باعث می شود درد و شدت بیماری، همچنین دردی که پس از رفع شدن زونا همچنان تا مدتی دوام دارد، کاهش یابد.

بهتر است در مورد تزریق واکسن زونا حتما با پزشک مشورت کرده و با توجه به شرایط خود بهترین گزینه را انتخاب کنید.

---