التهاب لوزالمعده یا پانکرآتیت و توجهات تغذیه ای

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

بیماری های متعددی از قبیل بیماری های مجاری و صفراوی و یا اعمال جراحی معده یا کیسه صفرا و برخی بیماری های ویروسی به ویژه ابتلا به اریون میتوانند باعث التهاب پانکرآس ( لوزالمعده ) شوند.در التهاب پانکراس ، به علت خوب جذب نشدن غذا ، عوارض گوارشی ایجاد می شود. ترشحات پانکرآس حاوی بسیاری از آنزیم های ضروری برای هضم پروتئین ، چربی و کربوهیدرات است.ترشحات لوزالمعده سرشاراز بیکربنات هستند که حداکثر PHضروری برای فعال کردن این آنزیم ها را فرآهم می کنند. اختلالات پانکراس باعث اختلال در جذب و هضم مواد غذایی می شوند.

درمان التهاب پانکراس
اولین هدف درمان ، جلوگیری از ترشح شیره های پانکراس است.در موارد شدید مصرف غذا منع می شود زیرا غذا منجی به افزایش فعالیت پانکراس می شود.در التهاب های خفیف تا متوسط که اغلب کمتراز یک هفته به طول می انجامد؛هیچ حمایت تغذیه ای خاصی جز محدود کردن چربی رژیم غذایی لازم نیست.رژیم غذایی از مایعات رقیق به رژیم غذایی کم چربی و سرانجام به رژیم غذایی معمولی مطابق با تحمل فرد تغییر می یابد. اگر مصرف غذا باعث ایجاد دل درد یا بالا رفتن آمیلاز سرم شود.مصرف غذا منع می شود؛پس از رفع این علائم و نشانه ها،مصرف غذا می تواند بار دیگر به حالت قبل برگردد.برای التهاب مزمن پانکراس رژیم غذایی با چربی محدود در حد متوسط پیشنهاد می شود.جایگزین های انزیم به غذا اضافه می شوند و در هضم و جذب پروتئین و چربی به شخص کمک می کنند.گاهی التهاب پانکراس باعث آسیب سلول های تولید کننده انسولین و هرمون مخالفش یعنی گلوکاگون، می شود.در این موارد، مانند دیابت،بیمار نمی تواند گلوکز را تحمل کند و باید علاوه بر محدودیت های غذایی که قبلاً ذکر شد،از الگوهای غذایی افراد دیابتی نیز استفاده کند.

بیماری فیبروکیستیک
یکی ازرایج ترین اختلالات شدید ژنتیکی درکشورهای غربی است.این بیماری بسیاری از اعضاء بدن از جمله لوزالمعده،ریه،کبد،قلب،کیسۀ صفرا و روده را مبتلا می کند.مبتلایان به این بیماری در بیشتر موارد سه نشانۀ اصلی دارند:
1. بیماری مزمن ریوی.
2. کارآمد نبودن لوزالمعده ( سوء جذب غذا ).
3. غلظت زیاد و غیر طبیعی الکترولیت ها درعرق ( و در نتیجه شور شدن بیش از حد عرق ).
در این بیماری غدد موجود در سراسر بدن مادۀ مخاطی غلیظ،مجاری کوچک پانکراس را مسدود کرده و باعث اختلال در ترشح آنزیم های گوارشی و شیره های پانکراس می شود.همچنین ممکن است سلول های تولید کنندۀ انسولین را نابود کرده و باعث بروز دیابت شود عدم جذب بسیاری از مواد مغذی از جمله چربی ، پروتئین ، ویتامین ها و مواد معدنی در بیشتر موارد منجر به سوء تغذیه می شود.
انرژی و نیاز های غذایی
عفونت های مکرر ، سوخت و ساز سریع پروتئین و اسیدهای چرب ضروری،مصرف شدید پروتئین در بافت ها،مصرف مقادیر زیاد انرژی،همچنین از دست دادن مواد مغذی از طریق سوء جذب و خارج شدن الکترولیت ها از راه عرق،همگی باعث می شوند نیاز به مواد غذایی و انرژی در مبتلایان به این بیماری بالا باشد.از بین رفتن اشتها با کاهش مصرف غذا امری عادی است که با عفونت های مزمن و فشارهای هیجانی تشدید می شود.سرفه های شدید بیمار ممکن است باعث استفراغ و برگشت غذا از معده شود.مکمل های ویتامینی برای رفع نیاز شدید به ویتامین ناشی از مصرف زیاد انرژی و پروتئین تجویز می شوند.در بسیاری موارد،تغذیه با شیر مادر به همراه درمان های لازم مانندجایگزین های آنزیمی می تواند باعث رشد طبیعی شود.برای جبران الکترولیت از دست رفته از راه تعرق این بیماران،گاهی لازم می شود روزانه یک چهارم تا یک هشتم قاشق چای خوری نمک سفره در آب حل شده و به ایشان داده شود،در زمان مصرف غذای کمکی،می توان با اضافه کردن مواد نشاسته ای و چربی از جمله روغن های با زنجیره متوسط(MCT)به غذای کودک ،انرژی آن را اضافه کرد. کودک مبتلا به این بیماری،به رژیم غذایی پرکالری نیاز دارد،غذای او باید حاوی مواد مغذی و براساس تحمل او تنظیم شود.ارزیابی های غذایی در فواصل منظم تکرار می تواند مشخص کنندۀ کفایت غذا باشد.در مورد بزرگسالان،باید نلاش شود وزن مناسب برای قد حفظ شود.

بیماری کرون
دو اختلال التهابی روده ها،بیماری کرون و کولیت های دارای زخم می باشند.این دو اختلال در برخی علائم بالینی مشترک هستند اما به نظر می رسد دو وضعیت متفاوت باشند،علت اصلی بروز آنها ناشناخته مانده است.در بیماری کرون،در بیشتر موارد التهاب و زخم در روده باریک و بزرگ وجود دارد.این عوارض ممکن است ضرورت برداشتن بخش هایی از روده را از طریق جراحی ایجاب کنند.

وضعیت مواد مغذی
فرد مبتلا به بیماری کرون ممکن است دچار فشارهای هیجانی،بی اشتهایی،کاهش وزن،تب،اسهال،سوء جذب دل درد و در نتیجه کمبود مواد مغذی شود،به علاوه خون ریزی لز زخم ها می تواند باعث م خونی ،و التهاب باعث از دست رفتن پروتئین ها شود.در این بیماران مواردی مانند سوءتغذیه،کمبود کلسیم،منیزیم،روی،آهن،ویتامین 12B،فولات،ویتامین Cو ویتامین های محلول در چربی به طور شایع گزارش می شود.سطح پایین آلبومین سرم و کمبود مواد مغذی،عملکرد دستگاه ایمنی را تهدید و ممکن است تأثیر درمان دارویی را کاهش دهد.در بیشتر موارد،مبتلایان به بیماری کرون فعال از تغذیه های خاص خوراکی و یا وریدی سود می برند.پس از برطرف شدن مرحلۀ حاد بیماری،به تدریج رژیم غذایی با کالری و پروتئین زیاد از راه دهان شروع می شود.برای افرادی که نمی توانند چربی را خوب جذب کنند،رژیم غذایی با چربی محدود و برای افرادی که دچار انسداد جزئی روده هستند رژیم غذایی با فیبر کم توصیه می شود.بیماران ممکن است نتوانند بعضی از غذاها یا ترکیبات غذایی دارای لاکتوز(قند شیر)را تحمل کنند،این مواد باید از رژیم غذایی ایشان حذف شود.

کولیت دارای زخم یا کولیت اولسرو
برخلاف بیماری کرون که امکان دارد در هر قسمت روده رخ دهد،کولیت دارای زخم تنها در روده یزرگ ایجاد می شود.این بیماری می تواند باعث اسهال شدید،دفع خون از راه مدفوع،گرفتگی ماهیچه ها، درد شکم،بی اشتهایی و کاهش وزن شود.اسهال ممکن است مداوم باشد که باعث کاهش جذب مواد مغذی در قسمت بالایی رودۀ کوچک و از دست دادن مقادیر زیادی مایعات و الکترولیت شود.به دلیل خون ریزی و از دادن مواد مغذی ممکن است کم خونی ایجاد شود.برای افرادی که دارای زخم فعال هستند وبه درمان های دارویی پاسخ نمی دهند،توصیه می شود از عمل جراحی برای برداشتن رودۀ بزرگ و راست روده استفاده شود.بر خلاف بیماری کرون،جراحی روده در این بیماری به درمان کمک می کند.

رژیم غذایی
به نظر می رسد در مبتلایان به بیماری کولیت دارای زخم،هیچ گونه توصیۀ غذایی باعث کاهش فعالیت بیماری نمی شود.افرادی که دچار درد شکم و اسهال شدید هستند نیاز به استراحت کامل روده و عدم تحریک آن دارند.بسیاری از اصول تغذیه ای که برای بیماری کرون ذکر شد،برای کولیت دارای زخم نیز به کار می رود و مسئله اصلی،اطمینان از مصرف مایعات و الکترولیت ها به میزان کافی می باشد. رژیم غذایی شامل غذاهای حاوی کالری و پروتئین زیاد است و در صورتی که بیمار علائم سوء جذب چربی داشته باشد،چربی رژیم او باید محدود شود.میزا ن تحمل هر بیمار،تعیین کنندۀ میزان محدودیت غذایی لازم است.برخی بیماران ممکن است به غذای کم فیبر نیاز داشته باشند و بعضی دیگر ممکن است بتوانند رژیم غذایی معمولی را تحمل کنند.