نوجوان تغذیه را جدی بدان

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

روی یکی از موادی است که در سلامت انسان بخصوص کودکان و نوجوانان نقش مهمی دارد. از جمله آنکه در پروتئین ها نقش ساختمانی به عهده داشته و در نتیجه در تولید پروتئین ها موثر است . این ماده مغذی یکی از فاکتورهای مهم موثر در رشد کودکان و نوجوانان محسوب می شود و کمبود آن موجب اختلال در رشد و کوتاهی قد می شود ، حتی کمبود شدید آن در دوران رشد ایجاد کوتاهی شدید قد یا کوتولگی می کند. روی همچنین در بلوغ جنسی موثر است و چنانچه در دوران بلوغ ، به میزان کافی از طریق غذا دریافت نشود موجب تاخیر در بلوغ جنسی می گردد. این ماده معدنی اثرات مهم دیگری نیز در سلامت انسان به عهده دارداز جمله آنکه در سلامت پوست و ضمائم آن مانند مو و ناخن موثر است.

کمبود روی موجب خشکی پوست ، جراحات پوستی شبیه اگزما ، آلوپسی ، خشکی ، شکنندگی و ریزش موها می شود ، لذا لازم است نوجوانان برای بهره مندی از اثرات مفید و مهم روی ، آن را به خوبی بشناسند و از منابع غذائی آن اطلاع داشته باشند تا به میزان لازم از این فاکتور غذایی مفید استفاده نمایند. منابع غذایی غنی از روی شامل پروتئین حیوانی از قبیل انواع گوشت قرمز ، جگر ، مرغ ، ماهی و غذاهای دریایی ، شیر و لبنیات است. روی در مواد گیاهی نظیر حبوبات بخصوص سویا ، غلات با سبوس و مغزها نیز وجود دارد. البته با وجود آنکه منابع گیاهی روی از نظر کمیت خوب و غنی است ولی از نظر کیفیت یعنی قابلیت جذب و مصرف در بدن ، کاربرد پایین تری نسبت به منابع حیوانی آن دارد. ضمنا ممکن است برخی از مواد مغذی مانند کلسیم بر جذب روی اثر کرده و آن را کاهش دهد ، البته این در صورتی است که مقدار روی در غذا ، کم و مقدار کلسیم زیاد باشد.

به علت کیفیت بالای روی موجود در منابع حیوانی ، لازم است کودکان و نوجوانان علاوه بر منابع گیاهی روی ، از منابع حیوانی روی نیز به مقدار کافی در روز استفاده نمایند. ماده مغذی دیگری که در رشد تاثیر مهمی دارد ، ید است. این ماده معدنی در خاک مزروعی وجود دارد و از این طریق وارد محصولات گیاهی می شود دام ها در اثر تغذیه ا ز گیاهان ، ید را وارد بدن خود می کنند ، همچنین ماکیان ، ید را از طریق محصولات گیاهی دریافت می نمایند. انسان با مصرف مواد خوراکی گیاهی و نیز با استفاده از شیر ، لبنیات و تخم مرغ می تواند مقدار لازم ید به بدن خود برساند. ماهی و محصولات دریایی از بهترین منابع ید محسوب می شوند و مصرف آن ها در برنامه غذایی هفتگی ، می تواند نیاز انسان را به این ماده مغذی کاملا تامین کند. مرکز اصلی ذخیره ید در بدن انسان، غده تیروئید است. هورمون های تیروئیدی ( T3و T4یا تیروکسین) در غده تیروئید ساخته شده و در سلامت انسان نقش مهمی به عهده دارند.

ید با وجود آنکه به مقدار بسیار جزئی مورد نیاز بدن است ولی به همین میزان کم ، می تواند وظایف مهمی در حفظ سلامت انسان به عهده داشته باشد؛ از جمله آنکه در تامین رشد جسمی نقش قابل توجهی دارد. کودکان و نوجوانانی که در معرض کمبود ید قرار می گیرند مبتلا به اختلال در رشد جسمی و کوتاهی قد می شوند. ید در متابولیسم مواد انرژی زا و تولید انرژی از این مواد نقش مهمی دارد.ید علاوه بر رشد جسمی در بلوغ ذهنی و عصبی نیز موثر است. عارضه کمبود ید، گواتر ساده( گواتر آندمیک) نام دارد. در این عارضه، غده تیروئید که در جلوی گردن قرار گرفته ، متورم و بزرگ می شود. در اینجا این سوال در ذهن مطرح خواهد شد که با وجود آنکه ید در محصولات غذایی مختلف به مقدار مناسب وجود دارد، به چه علت عارضه گواتر ناشی از کمبود ید در جوامع مختلف از جمله کشور ما شیوع دارد؟

در مناطق کوهستانی ، خاک مزروعی حاوی مقدار کافی ید برای تامین نیازهای انسان نیست و در چنین مناطق ، بایستی از نمک یددار جهت پیشگیری از گواتر و عوارض ناشی از آن استفاده نمود. ید علاوه بر تامین رشد جسمی و ذهنی ، در تولید مثل نیز نقش دارد و کمبود آن بخصوص چنانچه این کمبود ، شدید باشد موجب اختلال در تولید مثل می شود.در ارتباط با تغذیه و سلامت نوجوانان ، علاوه بر رشد ، موارد مختلف دیگری نیز باید مورد توجه قرار گیرد از جمله سلامت سیستم عصبی و آرامش اعصاب آنان. این گروه سنی در دوران بسیار ویژه و بحرانی از زندگی خود قرار دارند، به این ترتیب که در مرحله انتقال از دوران کودکی به دوران جوانی می باشند این مرحله خاص نه تنها از نظر جسمی بلکه از نظر روحی نیز اثرات ویژه ای بر سلامت نوجوانان به جا می گذارند. زیرا تغییرات هورمونی ، ایجاد دگرگونی های روحی و تغییرات خلقی وسیعی در آنان خواهد نمود، به خصوص چون نوجوانان در دوران انتقالی زندگی خود از کودکی به جوانی هستند نمی توانند ارتباط دوستانه و نزدیکی با کودکان و جوانان برقرار نمایند و همین حالت ویژه می تواند موجب سردرگمی و تغییرات خلقی فاحشی در آنان بشود.

همچنین این گروه سنی در مرحله یادگیری هستند و لازم است مواد مغذی که در افزایش قدرت یادگیری آنان تاثیر دارد به میزان کافی دریافت نمایند.بنابراین باید تغذیه آنان به گونه ای باشد که بتواند سلامت سیستم عصبی و آرامش روحی آنان را به خوبی تامین کند. فاکتورهای غذایی که در سلامت سیستم عصبی موثرند عبارتند از: مواد انرژی زا به خصوص کربوهیدرات ها ، پروتئین ، ویتامین های گروه B، ویتامین C، آهن و ید. البته لازم به ذکر است که اصولا بهره مندی از تغذیه مناسب ، کامل و متنوع تاثیر مهمی بر عملکرد سلول های عصبی و حفظ سلامت و آرامش اعصاب به عهده دارد ولی مواد مغذی ذکر شده اثرات اختصاصی تر دیگری را نیز دارد که آن ها را به تفکیک در این مجموعه مورد بررسی قرار خواهیم داد.

انرژی علاوه بر اعمال فیزیکی برای انجام فعالیت های حیاتی بدن نیز مورد نیاز است، از جمله اینکه برای انجام اعمال سلول های عصبی نیاز به مقدار کافی انرژی داریم. چربی ها و کربوهیدرات ها ( مواد قندی نشاسته ای) و پروتئین ها از منابع تولید انرژی در بدن هستند.کربوهیدرات ها سوخت اصلی سلول های عصبی را تشکیل می دهند و سیستم عصبی، انرژی مورد نیاز را جهت انجام فعالیت های مختلف، صرفا از کربوهیدرات ها تامین می کند؛ چنانچه این دسته از مواد مغذی به مقدار کافی از طریق برنامه غذایی روزانه تامین نشود، موجب بروز لطمات بسیار مهم به اعصاب می شود، ضمنا کمبود کربوهیدرات ها در الگوی غذایی، موجب کاهش قدرت یادگیری می شود. متاسفانه بسیاری از نوجوانان عادت به مصرف صبحانه ندارند. برخی دیگر صبحانه ناکافی و فاقد ارزش تغذیه ای مناسب مصرف می نمایند. عدم مصرف صبحانه کافی و یا نخوردن صبحانه ، موجب افت قند خون می شود که آن را عارضه هیپوگلیسمی می نامند.

کاهش قند خون باعث بروز عوارض عصبی مختلف از قبیل عصبانیت، پرخاشگری، بیحوصلگی، ضعف، سستی، بی میلی به کار، افسردگی و امثال آن می شود و مهم تر از همه اینکه قدرت یادگیری را کاهش می دهد و این امر بخصوصبرای نوجوانان حائز اهمیت بسیار است زیرا موجب عدم موفقیت تحصیلی در آنان می شود، بعضی از نوجوانان ، بخصوص دختران نوجوان جهت برخورداری از تناسب اندام از رژیم های لاغری غلط پیروی می کنند و مواد نشاسته ای را از برنامه غذایی خود حذف می نمایند. این کار نیز تا حدودی موجب موجب افت قند خون و عوارض ناگوار ناشی از آن خواهد شد.

علاوه بر کربوهیدرات ها، پروتئین ها نیز در سلامت اعصاب موثرند زیرا برای تولید ترشحات داخلی از قبیل آنزیم ها، هورمون و ... مورد نیازند و نیز برای انجام فعالیت سلول های عصبی به پروتئین نیاز داریم. از دیگر فاکتورهای غذایی که برای سلامت سیستم عصبی مورد نیاز داریم. از دیگر فاکتورهای غذایی که برای سلامت سیستم عصبی مورد نیاز هستند ویتامین های گروه B(Bکمپلکس) را می توانیم نام ببریم. بسیاری از ویتامین های موجود در این گروه در تولید انتقال دهنده های عصبی نقش مهمی دارند. انتقال دهنده های عصبی موادی هستند که پیام های عصبی را از یک سلول عصبی به سلول دیگر منتقل می نمایند.

چنانچه انسان در معرض کمبود ویتامین های گروه Bقرار گیرد مواد فوق الذکر تشکیل نشده و به این ترتیب سلامت سیستم عصبی دچار اختلال خواهد شد.برخی دیگر از ویتامین های گروه B، در تشکیل غشاء میلین که سلول های عصبی را در بر می گیرد تاثیر دارند و در صورت فقدان این ویتامین ها، غشاء میلین دچار تخریب شده و ناراحتی های شدید عصبی از قبیل آشفتگی های روحی، اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات عصبی بروز خواهد نمود.

بعضی دیگر از ویتامین های گروه Bدر متابولیسم کربوهیدرات ها موثرند و کمبود این ویتامین ها موجب اختلال در سوخت و ساز کربوهیدرات ها می شود، در نتیجه مقدار کافی انرژی تولید نخواهد شد. از آنجایی که انرژی لازم برای فعالیت سلول های عصبی صرفا از کربوهیدرات ها است و این سلول ها نمی توانند برعکس سایر سلول ها، انرژی مورد نیاز خود را از اسیدهای چرب موجود در مواد غذایی دریافت نمایند، لذا در اثر کمبود ویتامین های گروه Bانرژی کافی جهت اعمال سیستم عصبی تامین نشده و ناراحتی های عصبی بروز خواهد نمود، فعالیت سلول های عصبی بر قدرت یادگیری نیز تاثیر مهمی دارد و بروز اختلالات عصبی می تواند موجب کاهش قدرت یادگیری و عدم موفقیت تحصیلی در نوجوانان بشود . ویتامین های گروهBعمدتا در جوانه ها، غلات با سبوس، حبوبات، مغزها، سبزیجات، جگر، گوشت قرمز، مرغ، ماهی، لبنیات و زرده تخم مرغ وجود دارند. البته ویتامین B12(کوبالامین) صرفا در منابع حیوانی موجود است و منابع گیاهی آن برای تامین نیازهای انسان کفایت نمی کند.