كنترل روده در ضایعات نخاعی

دکتر غلامرضا رئیسی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drraissi.ir
آدرس مطب : تلفن مطب : -

هدف نهائي دركنترل روده درصورتي كه از نوع رودة رفلكسي باشد, داشتن مدفوع نرم و داراي قوام است كه با حداقل ميزان تحريك راست روده خارج شود. معمولاً كنترل روده دراين حالت به كمک تحريك با انگشت و يا داروهاي محرك انجام ميشود.هدف نهائي دركنترل روده در «روده شل» داشتن مدفوع نسبتاً سفت است به نحوي كه به راحتي توسط انگشت خارج شود ولي دربين فواصل بين زمان تخليه مدفوع خودبخود خارج نگردد. معمولاً دراين حالت از مواد شيميايي تحريكي استفاده نميشود زيرا پاسخ به اين مواد ضعيف است.

نمونهاي از كنترل روده
دستها توسط كسي كه كنترل روده را انجام ميدهد بخوبي شسته شود (خود فرد يا مراقب او). مثانه خالي شده و سوند ادراري از ناحيه مقعد دور شود. درصورت امكان كنترل روده درحالت نشسته انجام شود. امتحان راست روده توسط دستكش كه به مقادير فراوان با ژل لغزنده کننده آغشته شده وخارج كردن مدفوع به نحوي كه با گذاشتن شياف يا انجام تنقيه تداخل ننمايد. انجام تحريك راست روده با انگشت يا قرار دادن شياف يا انجام تنقيه مختصر(درصورت لزوم سوند رابايد سوراخ نمود و از بريدن آن با چاقو خوداري شود زيرا لبههاي تيز باعث پارگي روده مي شِوند). درصورت لزوم تكرار تحريك با انگشت به فاصله پنج تا ده دقيقه تا مدفوع خارج شود. درصورت امكان، از روشهاي كمكي استفاده شود (خم شدنبه جلو، بلند كردن تنه، مانور والسالوا). پس از پايان كار براي اطمينان, توسط دستكش آغشته به ژل لغزنده کننده معاينه مجدد بعمل آيد. علايمي كه نشان ميدهد مدفوع ديگر خارج نميشود شامل عدم خروج مدفوع پس از دوبار تحريك با انگشت به فاصله ده دقيقه، خروج بلغم بدون خروج مدفوع يا بسته بودن كامل راست روده است. پس از اطمينان ازخارج شدن تمام مدفوع ناحيه مقعد شسته وخشك شود.

وسايل كمكي ساخته شده دراين زمينه
1) بالشتك در محل نشستن: باعث كاهش فشار به ناحيه باسن ميشود. استفاده ازاين وسيله دركساني كه مستعد زخم بستر می باشند توصيه ميِشود.
2) توالت هاي مناسب سازي شده: براي افرادي كه اشكال درنشستن وتعادل دارند ساخته شده است و داراي دستگيره وميلههائي جهت جلوگيري از افتادن شخص است.
3) تميز كننده: براي افراد ي كه در تميز كردن ناحيه مقعد دچار مشكل ميباشند.
4) وسيلهاي براي انسداد مقعد براي افرادي كه بياختياري مدفوعي دارند ساخته شده است.
5) وسيله قرار دادن شياف.
6) تحريك كننده روده.

نگهداري از وسايل توالت
بايد قبل از آنكه اين وسايل خراب شوند به فكر تهيه وياتعمير آنها بود. معمولاً عمر بالشتكها 18 ماه است. بايد هر ماه وسايل داخل دستشويي وحمام كنترل گردد. بايد پيچها و ساير وسايل از لحاظ سفت بودن و وجود شكستگي كنترل شوند.

مشكلات برنامه كنترل روده
فرد آسيب نخاعي بايد برنامه منظمي جهت مراقبت از روده داشته باشد. به نحوي كه در هر بار دفع مدفوع مقدار كافي مدفوع در فاصله زمانی معيني خارج شده و در زمان قابل قبولي به پايان برسد. بدين ترتيب مشكلات مربوط به دفع مدفوع به حداقل خود ميرسد. درصورت فراموش کردن انجام دفع مدفوع، مدفوع در روده تجمع يافته ومقدار بيشتري از آب موجود در آن جذب شده بنابراين مدفوع خشك شده وخارج كردن آن مشكل ميشود. علاوه براين تجمع مدفوع در روده باعث كشيده شدن جدار روده بزرگ ميِشود كه اين كشش به اعصاب روده صدمه ميزند. در صورت تکرار اين مسئله نه تنها روده گشاد ميشود، بلكه آسيب به اعصاب روده باعث از بين رفتن حركات دفعي روده ميگردد. ممكن است درطول زمان نياز به تغييراتي دربرنامة كنترل روده باشد ولي بايد برنامه كنترل روده منظم باشد. كنترل روده يكي از مهمترين عوامل حفظ سلامتي پس از آسيب نخاعي است.

اگر پس از شروع كنترل روده دفع مدفوع بيشتر از يك ساعت طول بكشد بايد به يكي از عواملي كه درزير آورده ميشود فكر كرد. ممكن است تركيبي از چند عامل دست به دست هم داده و مشكل ايجاد كرده باشند. بهتر است هربار يكي از اين عوامل را مورد بررسي وتصحيح قرار داد. بايد توجه كرد كه تصحيح يك عامل ممكن است اثرات خود را چند روز بعد نشان دهد ونبايد هميشه انتظار اثرات فوري داشت. تغيير چند عامل باعث اتلاف وقت وسردرگمي شده و نهايتاَ عامل ايجاد کننده اشكال در برنامه كنترل روده را مشخص نميسازد.

مواردي كه بايد مورد توجه قرار گيرند :
زمانبندي
آيا برنامه كنترل روده درصبح انجام می گيرد يا عصر؟
آيا هرروز درهمان زمان انجام می شود؟
آيا نيم ساعت پس از نوشيدن مايع گرم يا خوردن غذا انجام ميشود؟
فاصله بين دفعات چقدر است (نصف روز، يك روز يا دو روز) ؟
وقتي كنترل روده بهتر قابل پيش بيني است كه بطور منظم وبراساس برنامه خاصي انجام شود. بهم خوردن اين برنامه حتي براي يكبارميتواند برنامه كنترل روده رابهم بزند.

انجام برنامه بطور خصوصي
آيا فرد ديگري از توالت استفاده ميكند؟
آيا زمان كافي براي تخليه مدفوع وجود دارد؟
آيا عجلهاي وجود دارد؟
هرچه فرد اضطراب وعجله بيشتري داشته باشد تخليه روده ها مشكلتر ميشود. درصورت عجله درتخليه روده احتمال دفع مدفوع درطي روز وجود دارد.
وضعيت قرار گرفتن بدن و راحتي.
دركجا تخليه روده انجام ميگيرد؟
نشستن به تخليه روده كمك ميكند در صورت خوابيدن بايد به سمت چپ خوابيد.

رژيم غذايي
قوام مدفوع چگونه است؟ آيا قوام آن نرم است يا سفت؟
چقدر فيبر غذايي در روز مصرف ميشود؟
خوردن غذا بايد در وقت مشخصي باشد. نبايد وعدههاي غذايي فراموش شوند. بخصوص خوردن صبحانه نبايد فراموش شود. برخي غذاها مثل نان سفيد باعث سفت شدن مدفوع ميشوند. بعضي غذاها مثل ميوه زياد باعث شل شدن مدفوع ميِشوند.

مصرف مايعات
مقدار و نوع مايعات مصرفي چگونه است؟
گرماي هوا باعث افزايش تبخير مايعات بدن ميشود. آلو، انجير يا آب پرتقال باعث شل شدن مدفوع ميشِود.

مقدار فعاليت
چه مقدار در روز ورزش انجام ميگيرد؟
چه مدت فرد خارج از تخت است؟
آيا روزانه برنامه ايستادن دارد؟

روشهاي كمكي
آيا از ماساژ شكم استفاده ميشود؟
آيا از مانور والسالوا استفاده ميشود؟
آيا تحريك با انگشت انجام ميشود؟

داورها
آيا از داروهايي كه باعث يبوست يا اسهال ميشِوند استفاده ميگردد؟
آيا از مواد تحريكي قوي روده استفاده ميشود؟
درصورت استفاده از شياف گليسرين و عدم دريافت پاسخ مناسب شياف بيزاكوديل امتحان شود واگر شياف بيزاكوديل اثر كافي نداشت, تنقيه امتحان شود يا از شياف بيزاكوديل بر پايه پلياتيلنگليكول استفاه شود.استفاده موقت از مسهل ضعيف شده مي تواند باعث جلوگيري از يبوست شود. مصرف ملين خوراكي تنها هنگامي مجاز است كه ساير روشها اثر نداشته باشند. استفاده مكرر ملين باعث وابستگي روده به ملين شده و بتدريج به مصرف ملين قويتري نياز پيدا خواهد شد.

بيماريها
آيا ابتلا به بيماري خاصي كه بر فعاليت روده اثر ميگذارد وجود دارد؟

علايم وعوارض هشدار دهنده
ممكن است براي هر كدام از علايم وعوارض زير مشاوره با پزشك ضروري باشد.
ï ديس رفلكسي خودمختار.
ï وجود خون درمدفوع يا بر روي لباس، تغيير دررنگ مدفوع (بيرنگ شدن، قرمز شدن يا سياه شدن).
تاخير درتخليه يا عدم تخليه كامل مدفوع پس از دوجلسه برنامه كنترل روده.
ï اشكال درتخليه (يبوست، سفتي مدفوع) و طولاني شدن برنامه كنترل روده(بيشتر ازيك ساعت).
ï اسهال مزمن (بيشتر از سه هفته) تخليه ناگهاني، وجود ترشح مدفوع، بياختياري مدفوع بيشتر از يكبار درهفته.
ï زخم بستر.
ï بواسير(هموروئيد).
ï گاز بيش از حد يا احساس نفخ.

ديس رفلكسي خود مختار چيست ؟
ديس رفلكسي خود مختار به بالا رفتن ناگهاني فشار خون دراثر عوامل تحريك كننده در زير سطح آسيب نخاع گفته مشِود. بعلت اينكه اين حالت ميتواند خطرناك باشد, فصل جداگانهاي بهآن اختصاص داده شده است.