سنگهای کلیه و مجاری ادراری

دکتر محمد رضا قرائتی [ متخصص کلیه و مجاری ادراری ]آدرس وب سایت : www.drgharaati.ir
آدرس مطب : اصفهان،خیابان آمادگاه،کنارمبل آبنوس،ساختمان آژند،بلوک اداری،طبقه سوم،واحد32 تلفن مطب : 32240906 - 031

دو الی سه درصد افراد جامعه مبتلا به سنگهای کلیه و سیستم ادراری هستند. هم استعداد ژنتیکی و هم عوامل محیطی در سنگ سازی نقش دارند بطوری که حدود یک چهارم بیمارانی که به علت سنگ ادراری مراجعه می کنند، سابقه سنگ ادراری در یکی از افراد درجه یک فامیل دارند. تمام عوامل محیطی که منجر به غلیظ شدن ادرار و کاهش حجم آن شوند در سنگ سازی مؤثرند و به همین دلیل ساخته شدن سنگهای ادراری در فصول گرم سال، آب و هوای گرم و کسانی که آب و مایعات کمتری مصرف می کنند ، شایعتر است. مصرف زیاد گوشت و غذاهای پرنمک نیز در سنگ سازی مؤثر است.

اغلب سنگهای سیستم ادراری اغلب از جنس اگزالات کلسیم هستند ولی سنگهایی با جنس اسیداوریک، فسفات کلسیم و ... نیز گاهی دیده می شوند.
علائم سنگهای ادراری بیشتر بستگی به محل آنها دارد نه به اندازه یا جنس آنها، مثلاً یک سنگ کوچک چند میلیمتری اگر در مسیر حالب باشد ممکن است منجر به درد شدید پهلو و تهوع و استفراغ شدید شود در حالی که یک سنگ چند سانتیمتری و بزرگ در خود کلیه ممکن است طی چندین سال هیچ علامتی ایجاد نکند. در هر صورت، در هر بیمار با درد پهلو، خونی شدن ادرار و عفونتهای مکرر ادراری باید به سنگ کلیه مشکوک شد. این امر، بخصوص اگر سابقه خانوادگی سنگ وجود داشته باشد باید بیشتر مد نظر قرار گیرد.

برای تشخیص سنگ سیستم ادراری، سونوگرافی رایج ترین وسیله است. گاهی لازم است از عکس شکم (KUB)، عکس رنگی کلیه ها (IVP)، سی تی اسکن و یا سایر روشهای تشخیصی نیز استفاده شود.

درمان سنگهای ادراری بستگی زیادی به اندازۀ سنگ و محل آن دارد. مثلاً سنگهای ریز (شش میلیمتر یا کمتر) در داخل کلیه نیاز به درمانی به جز اصلاح رژیم غذایی و مصرف مایعات ندارند، ولی سنگی با همین اندازه در حالب ممکن است نیاز به سنگ شکنی داشته باشد. به طور کلی روشهای درمانی سنگ کلیه به شرح زیر است:

1- درمان دارویی : درمانهای دارویی در سنگهای ادراری بیشتر نقش پیشگیری کننده از ایجاد سنگهای بعدی یا جلوگیری از افزایش اندازه سنگهای فعلی دارند و به جز برخی سنگهای کوچک با جنسهای خاص (مثلاً سنگهای اسیداوریکی) اغلب سنگها به درمان دارویی جواب نمی دهند و حل یا دفع نمی شوند. به طور کلی، داروها در سنگهای ادراری بیشتر نقش پیشگیری دارند نه نقش درمانی.

داروهای گیاهی نیز در همین گروه قرار می گیرند و برخی از آنها اثر اثبات شده در کاهش سنگ سازی دارند. همچنین در سنگهای حالب کمتر از یک سانتی متر، می توان ابتدا به مدت دو تا چهار هفته درمان دارویی انجام داد و در صورت عدم دفع سنگ، اقدام به سنگ شکنی نمود البته این به به شرطی است که تب و عفونت ادراری ایجاد نشود و درد برای بیمار قابل تحمل باشد.

2- سنگ شکنی برون اندامی (ESWL) : در این نوع سنگ شکنی که از روی پوست بدن انجام می شود، از امواج مشابه امواج صوتی استفاده می شود و نیاز به بیهوشی یا بیحسی وجود ندارد. این روش به طور سرپایی و برای سنگهای کلیه که اندازه آنها دو و نیم سانتیمتر یا کمتر باشد و همچنین برخی از سنگهای ابتدای حالب استفاده می شود. ترخیص بیمار در همان روز انجام میشود و طی روزهای آتی خرده سنگها در هنگام ادرار کردن خارج میشوند.

3- سنگ شکنی درون اندامی (TUL) : در این نوع سنگ شکنی که به اشتباه به سنگ شکنی لیزری معروف شده است، از ضرباتی که بوسیله هوای فشرده ایجاد می شوند استفاده می شود. البته نوع لیزری آن هم موجود است ولی در ایران رایج نیست. این نوع سنگ شکنی تحت بیهوشی عمومی یا بیحسی از کمر انجام می شود و برای سنگهای حالب استفاده می شود. دستگاه مخصوص از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می شود و سپس به داخل حالب هدایت می گردد و سنگ خرد و خارج می شود. بیمار عصر روز عمل یا فردای آن مرخص می شود.

4- خارج کردن سنگ کلیه از راه پوست (PCNL) : روشی است که در آن از طریق برشی دو سانتیمتری روی پوست در ناحیه پهلو، سنگ بزرگ کلیه خرد شده و خارج می شود. این روش تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. بیمار بعد ازدوتاسه روز ترخیص میشود. پانسمان تا دو روز در محل حفظ می شود و سپس برداشته می شود و بیمار قادر به استحمام خواهد بود.بیمار فعالیتهای معمول خود را طی چند روز از سر می گیرد.

5- عمل جراحی باز : برای سنگهای بزرگ کلیه که اصطلاحاً "شاخ گوزنی" نامیده می شوند مورد استفاده قرار می گیرد. جراحی با بیهوشی عمومی و از طریق یک برش حدود بیست سانتیمتری در ناحیه پهلو صورت می گیرد