یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مفصل بدن انسان، زانو است. زانوها دارای ساختار بسیار پیچیده ای هستند و باعث اتصال ران به ساق پا می شوند. وظیفه اصلی زانوها تحمل وزن بدن انسان و حرکت آسان پا است. همچنین مفاصل زانو فشار زیادی را که در حین ورزش کردن یا دویدن به زانو وارد می شود را تحمل می کنند.

آنچه در ادامه این مطلب می خوانید:

مفصل زانو از سه استخوان اصلی به نامهای استخوان ران، درشت نی (ساق پا) و کاسه زانو (استخوان کشکک) تشکیل شده است. انتهای این استخوان ها با لایه های ضخیم غضروف پوشانده شده است. غضروف یک لایه ضخیم و شبیه اسفنج است که مفصل را پوشانده و فضای بین استخوان ها را نرم و صیقلی می کند و به این ترتیب امکان حرکت نرم و بدون درد آن را فراهم می نماید. علاوه بر این غضروف عملکرد مؤثر در راستای جذب شوک و ضربه های احتمالی وارد شده به مفصل دارد و در نتیجه این اطمینان را فراهم می کند که فشارهای احتمالی وارد شده به استخوان ها در طول فعالیت های روز بطور یکنواخت در تمام مفصل پخش شود. آرتروز در زانوها زمانی ایجاد می شود که غضروف نازک شده و دچار فرسایش شود و به این ترتیب استخوان دچار برآمدگی می شود که در اصطلاح به این برآمدگی خار استخوان می گویند. این مشکل باعث می شود، هنگام تماس استخوان ها با یکدیگر درد زانو، التهاب و خشکی زانو ایجاد شود. ساده ترین روش تشخیصی آرتروز زانو رادیوگرافی ساده می باشد. عکسبرداری با اشعه ایکس معمولاً جهت پیگیری روند پیشرفت و شدت آرتروز در طول زمان مورد استفاده قرار می گیرد و ممکن است از مفاصلی هم که مبتلا نیستند نیز عکسبرداری انجام شود. این تصویر ممکن است در مراحل ابتدایی بیماری طبیعی به نظر برسد؛ اما به طورکلی مواردی از قبیل میزان آسیب دیدگی غضروف، کاهش فاصله میان استخوان ها، افزایش ضخامت استخوان ها، تشکیل استخوان های زائد در اطراف مفصل و تغییر شکل استخوان در رادیوگرافی قابل مشاهده می باشد.

آرتروز زانو چیست؟

آرتروز، بیماری است که طی آن بافت غضروفی بین مفاصل فرسایش می یابد. با فرسایش و تحلیل رفتن بافت غضروفی، استخوان ها به یکدیگر نزدیک شده و سایش پیدا می کنند ، علاوه بر این مفصل خاصیت جذب فشار را نیز تا حدود زیادی از دست می دهد. ساییدگی استخوان ها به زانو درد، ورم مفصل، خشکی و بی حرکتی و کاهش توانایی حرکتی مفصل و گاهی تشکیل زائده های استخوانی و تغییر شکل مفصل منجر می شود.اکثر موارد زانو به شکل پرانتزی در می آید.

علل آرتروز زانو

آسیب دیدگی زانو از رایج ترین علت ساییدگی زانو است؛ اما موارد دیگری هم مانند بیماری آرتروز زانو باعث از بین رفتن و ناراحتی مفصل می شود. علل شایع زانو درد در افراد جوان تر عبارتند از استفاده بیش از حد از زانو و آسیب دیدگی. همچنین زانو درد می تواند ناشی از عفونت (به عنوان مثال استئومیلیت، بورسیت سپتیک) و بیماری هایی خاص باشد.

• افزایش سن
• چاقی
• استعداد ژنتیکی
• آسیب دیدن مفصل زانو
• ورزش نکردن/ سبک زندگی بی تحرک
• ضعف عضلانی. عضله های چهارسر ضعیف (عضله های کشاله ران که به زانو متصل می شوند.)
• استفاده بیش از اندازه طولانی مدت/ تحمیل کردن وزن فراوان بر زانو (انجام مکرر حرکت هایی چون سر پا نشستن، زانو زدن همراه با بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت های پربرخوردی مانند دویدن سریع یا آهسته)
• انحراف پا
• کفش نامناسب (پاشنه بلند)

علائم آرتروز زانو

شایع ترین و اصلی ترین نشانه ها و علائم آرتروز زانو به قرار زیر هستند:

1. درد (خصوصاً در هنگام حرکت دادن زانو، زانو درد در پایان روز بدتر است و با استراحت کردن بهتر می شود).
2. خشکی و بی حرکتی زانو (خصوصاً بعد از استراحت دادن زانو، خشکی زانو پس از استراحت زانو، بعد از دقایقی با حرکت دادن زانو بهتر می شود).
3. صدا دادن زانو
4. بزرگ شدن مفصل زانو بر اثر زائده های استخوانی ایجاد شده است.
5. ورم زانو (که بر اثر تجمع مایع مفصلی اضافی ایجاد می شود).

سایر علائم آرتروز زانو که کمتر شایع هستند عبارتند از:

1. خالی کردن زانو که به علت ضعف ساق پا عضلانی و عدم ثبات مفصل زانو می تواند باشد.
2. محدودیت حرکتی زانو: شخص به خوبی نمیتواند آزادانه زانوی خود را حرکت دهد.
3. زانو در اکثر مواقع حالت خم شده به خود می گیرد.
4. عضلات اطراف زانو ضعیف شده و تحلیل می روند.
5. در موارد شدید آرتروز زانو بیمار حتی ممکن است از شدت درد، نیمه شب از خواب بیدار شود. درد زانو ممکن است دوره ای باشد، یعنی برای مدتی علائم آرتروز زانو کم باشد و مدتی نیز درد داشته باشد. این حالت گاهی ممکن است به خاطر سطح فعالیت بدنی شما باشد و گاهی نیز بی هیچ علتی رخ می دهد. برخی افراد بیان می کنند که تغییر آب و هوا (خصوصاً هوای مرطوب و نواحی کم فشار) درد زانوی آن ا را بدتر می کند. این حالت ممکن است به این دلیل باشد که ریشه های عصبی در کپسول مفصلی به تغییر فشار جوی حساس هستند.

انواع آرتروز زانو

انواع آرتروز زانو که افراد مختلف با آنها مواجه می شوند، شامل موارد زیر هستند:

استئوآرتریت

این نوع از آرتروز بیشتر از سایر موارد دیده می شود و آرتروز فرسایشی به شمار می آید. با وجود اینکه احتمال دیده شدن آن در افراد بالای 50 سال بیشتر است؛ اما در افراد جوانتر نیز احتمال مبتلا شدن وجود دارد. در این حالت غضروف مفصل زانو به تدریج از بین می رود و با از بین رفتن غضروف، فضای میان زانوها که برای عدم ایجاد سایش است، کاهش می یابد. در نتیجه استخوان دو طرف زانو به هم ساییده می شود و درد ایجاد می کند.

آرتریت روماتوئید

آرتریت روماتوئید نوعی آرتروز است که مفصل زانو را درگیر می کند. این بیماری به صورت متقارن عمل می کند یعنی مفاصل مشابه در دو سمت بدن را درگیر می کند. در این حالت غشای سینویال در زانو به تدریج ملتهب شده و موجب ایجاد درد در مفصل زانو می شود. همچنین سیستم ایمنی بدن به بافت های عادی مانند غضروف ها و … آسیب وارد می کند و باعث نرم شدن استخوان می شود.

آرتریت پس از آسیب دیدگی

این نوع آرتروز زانو پس از آسیب دیدن زانو رخ می دهد. به عنوان مثال ایجاد شکستگی در پا ( شکستگی استخوان ) می تواند به مفصل زانو آسیب برساند و پس از سال ها موجب آرتروز زانو شود.

افرادی مستعد ابتلا به آرتروز زانو

عواملی که می توانند سبب آرتروز زودرس در مفصل زانو شوند شامل:

• ضعف عضلات اطراف زانو
• فعالیتهای ناصحیح در مفصل زانو
• شرایط شغلی و حرکت های تکرار شونده
• اختلالات مفصلی در زانو
• بیماریهای روماتیسمی در مفصل زانو
• آسیب های قبلی در مفصل زانو
• جنسیت که در خانم ها نسبت به آقایان بیشتر دیده می شود.
• سن
• نژاد و ژنتیک

عوارض آرتروز زانو

استئوآرتریت یک بیماری دژنراتیو است که با گذشت زمان بدتر شده و اغلب منجر به بروز دردهای مزمن می شود. درد مفاصل و سخت شدن مفصل می تواند به اندازه ای شدت پیدا کند که کارهای روزانه فرد را با مشکل مواجه کند. افسردگی و اختلالات خواب نیز از جمله عوارض جانبی دیگر است که ممکن است در نتیجه درد و ناتوانی های ناشی از استئو آرتروز در فرد به وجود بیاید.

رادیوگرافی زانو و تشخیص آرتروز زانو

متخصص رادیولوژی از شما می خواهد که بایستید، بنشینید یا دراز بکشید تا دستگاه اشعه ایکس بتواند به خوبی تصاویر مورد نظر از زانوی شما را تهیه کند. قبل از انجام عکس برداری باید لباس مخصوص بپوشید تا سایر نقاط بدن شما در معرض پرتوهای اشعه ایکس قرار نگیرد. پس از انجام همه این موارد و قرار گرفتن در حالت موردنظر پزشک از شما می خواهد که تا اتمام عکس برداری از زانو حرکت نکنید. به طور کلی این نوع عکس برداری طی مدت چند دقیقه انجام می شود.
عکس زانو معمولاً از دو نما تهیه می شود که عبارتند از:

• نمای رخ یا قدامی خلفی (anteroposterior)
• نمای نیمرخ یا لترال (lateral)

که هرکدام از این نماها زاویه ی متفاوتی از مفصل زانو را نمایش می دهد.

نمای رخ یا قدامی خلفی (anteroposterior)

در این روش که به اختصار AP نامیده می شود، اشعه ی ایکس از جلو به مفصل تابانده می شود و کاست فلزی زیر زانو قرار می گیرد. در این نما قسمت تحتانی استخوان ران، قسمت فوقانی استخوان های درشت نی و نازک نی و استخوان کشکک قابل مشاهده می باشد. نمای AP نمایی ایده آل برای بررسی مفصل بین استخوان ران و درشت نی می باشد.

نمای نیمرخ یا لترال (lateral)

در این نما که lat نامیده می شود اشعه ایکس از کنار به زانو تابانده می شود و در طرف دیگر زانو کاست فلزی قرار می گیرد. برای معاینه ی موقعیت استخوان کشکک و کشیدگی تاندون کشکک از این نما استفاده می شود.

آمادگی جهت انجام رادیوگرافی زانو

قبل از آزمایش با اشعه ایکس، با پزشک خود درباره احتمال بارداری صحبت کنید. به دلیل خطر تابش اشعه ایکس به نوزاد (جنین)، عکسبرداری با رادیوگرافی معمولاً در طی دوران بارداری توصیه نمی شود. البته احتمال آسیب به جنین بسیار اندک است. در صورت نیاز به رادیولوژی می توانید از پیشبندی سربی برای محافظت از نوزاد بهره ببرید. باید هرگونه طلا و جواهراتی را که ممکن است در مسیر تصویر اشعه ایکس قرار بگیرد، از بدن خود خارج نمایید.

عوارض رادیوگرافی زانو

مقدار تابش حاصل از اشعه ایکس بسیار پایین است. این مقدار حتی پایین تر از مقدار تابشی است که از محیط اطراف به شما وارد می شود.اگرچه مزیت این رادیوگرافی بیشتر از خطرات آن است، ممکن است یک پیش بند محافظ به شما داده شود. اگر باردار هستید یا احتمال می دهید باردار باشید، باید به پزشک اطلاع دهید. این فرآیند می تواند به روش هایی انجام شود که از شکم شما در برابر تابش محافظت گردد.

نسخه اصلی مطلب آرتروز زانو چیست و چه علائمی دارد؟ را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---