انسان دارای دو کلیه است که بزرگی هر یک به اندازه یک مشت است و هر کدام در یک طرف ستون فقرات در پایین ترین سطح قفسه سینه قرار دارد. عملکرد اصلی کلیه دفع مواد زائد و مایعات اضافی از بدن است که از راه ادرار از بدن خارج می شوند. تولید ادرار مراحل بسیار پیچیده ی دفع و بازجذب دارد. این فرایند برای حفظ تعادل پایدار بین مواد شیمیایی بدن ضروری است. تنظیم حیاتی پتاسیم، مواد اسیدی و نمک بدن بر عهده کلیه ها است. کلیه ها همچنین هورمون ها و ویتامین هایی را تولید می کنند که بر عملکرد دیگر اندام ها اثر می گذارد. برای مثال یکی از هورمون های تولید شده توسط کلیه ها تولید گلبول قرمز را تحریک می کند. به علاوه کلیه هورمون های دیگری ترشح می کند که یکی از آنها فشار خون را تنظیم می کند و بقیه نیز متابولیسم کلسیم را کنترل می کنند. مانند هر اندام دیگری، کلیه ها در معرض تهدید های گوناگونی قرار دارند که میتوانند به هر نحوی کلیه را دچار آسیب و اختلال کنند. بیماری های کلیوی می توانند خطرناک باشند و زندگی را برای بیمار بسیار سخت کنند. در نتیجه محافظت از کلیه حائز اهمیت است و افراد باید در سالم نگه داشتن آن پیش قدم شوند.

انواع بیماری کلیه

ناراحتی کلیه معمولاً هر دو کلیه را درگیر می کند. اگر بیماری توانایی کلیه را در دفع و تنظیم آب و مواد شیمیایی مختل کند، مایع اضافی و مواد زائد در بدن جمع می شود و علائم و ورم شدید اورمی ( نارسایی کلیه ) بروز می یابد. بیماری کلیه انواع و علل متفاوتی دارد که می توان آنها را به سه دسته ارثی، مادرزادی یا اکتسابی تقسیم کرد.

اختلال های ارثی

امکان انتقال اختلال های ارثی به هر دو جنس مؤنث و مذکر وجود دارد. این نوع بیماری کلیوی معمولاً با علائمی بالینی از دوره نوجوانی تا بزرگسالی همراه است. شایع ترین نوع بیماری کلیوی ارثی بیماری کلیه پلی کیستیک است. سندرم آلپورت، نفریت (التهاب کلیه) ارثی، هیپراگزالوری اولیه و سیستینوری نیز جزء اختلال های ارثی کلیوی به شمار می آیند.

بیماری مادرزادی

بیماری مادرزادی کلیه معمولاً ناهنجاری و بدشکلی مجاری تناسلی ادراری را شامل می شود و به نوعی انسداد منجر می شود که به نوبه خود عفونت و یا تخریب بافت کلیه را در پی دارد. از بین رفتن بافت کلیه پیشرفت می کند و در نهایت به نارسایی مزمن کلیه منجر می شود.

بیماری کلیوی اکتسابی

بیماری های اکتسابی بسیارند و دانش واژه عام نفریت یا التهاب کلیه برای آن ها به کار برده می شود. شایع ترین نوع نفریت گلومرول نفریت است که علل متعددی دارد.

علائم بیماری کلیه

اگر چه بسیاری از بیماری های کلیوی تا مراحل پیشرفته نشانه و علامتی ندارند، حداقل شش نشانه هشدار وجود دارد که بیانگر ابتلا به ناراحتی کلیوی است:

1. سوزش ادرار یا مثانه دردناک
2. تکرر ادرار
3. ادرار خونی
4. پف کردن دور چشم، ورم کردن دست و پا
5. درد در ناحیه های کوچکی از پشت بدن دقیقاً زیر دنده ها
6. بالا بودن فشار خون

عوامل خطر آسیب به کلیه

افراد ذیل در خطر آسیب کلیه ها هستند:

• افرادی که دارای دیابت می باشند.
• افرادی که دارای فشار خون می باشند.
• افرادی که دارای سنگ کلیه می باشند.
• افرادی که مصرف مزمن مسکن ها بخاطر بیماریهای روماتیسمی دارند.
• افرادی که دارای چاقی مفرط می باشند.
• افرادی که سابقه خانوادگی بیماریهای کلیوی و… را دارا می باشند.

تشخیص بیماری های کلیوی

• اندازه گیری فشار خون
• آزمایش ادرار (از نظر وجود خون و یا آلبومین، پروتئینی که توسط کلیه های آسیب دیده دفع می شود).
• آزمایش خون (برای اندازه گیری موارذی مانند، کراتینین و اوره)
• آزمایش تخمین میزان فیلتراسیون گلومرولی (eGFR) که عملکرد کلیه را اندازه گیری می کند.
• آزمایشات تصویربرداری (به عنوان مثال، سونوگرافی یا سی تی اسکن برای جستجوی ناهنجاری یا سنگ در کلیه ها و مجاری ادراری)

روشهای مراقبت از کلیه ها

بیماری های کلیوی قاتلان خاموش هستند و کیفیت زندگی فرد را کاملاً تحت تأثیر خود قرار می دهند. با این وجود چند راه آسان برای کاهش خطر ابتلا به بیماری های کلیوی وجود دارد.

1. تناسب اندام خود را حفظ کنید و فعالیت داشته باشید.

تناسب اندام در کاهش فشار خون به شما کمک می کند؛ بنابراین ریسک ابتلا به بیماری های مزمن کلیوی را کاهش می دهد.

2. سطح قند خون خود را کنترل کنید.

تقریباً نیمی از افرادی که به دیابت مبتلا هستند مشکلات کلیوی دارند؛ بنابراین افراد مبتلا به دیابت باید به طور مداوم آزمایش بدهند تا عملکرد کلیه ها بررسی شود. در صورت تشخیص زود هنگام، می توان از بروز مشکلات کلیوی در اثر دیابت پیش گیری کرد و یا آن را به حداقل رساند. کنترل قند خون به کمک پزشک یا داروساز بسیار مهم است.

3. فشار خون خود را کنترل کنید.

اگرچه بسیاری از مردم می دانند که فشار خون بالا باعث سکته مغزی یا قلبی می شود؛ اما عده ی کمی می دانند که فشار خون بالا شایع ترین علت مشکلات کلیوی نیز می باشد. اگر فشار خون افزایش یافته محسوب می شود، باید در سبک زندگی و رژیم غذایی خود تغییراتی اتخاذ کنید. در صورتی که فشار خون بالا با عوامل دیگری همچون دیابت، کلسترول بالا و بیماری های قلبی-عروقی همراه باشد، احتمال آسیب به کلیه ها بسیار افزایش می یابد.

4. غذای سالم مصرف کنید و وزن خود را کنترل کنید.

با مصرف غذای سالم و حفظ وزن می توانید از بیماری های قلبی و سایر شرایط وابسته به بیماری های مزمن کلیوی جلوگیری کنید.

5. میزان نمک مصرفی خود را کاهش دهید.

میزان نمک توصیه شده کمتر از دو گرم در روز است. برای کاهش مصرف نمک، از خوردن غذا های فوری و فرآوری شده و افزودن نمک اضافی به غذا تا حد امکان خودداری کنید. برای داشتن رژیم سالم که برای سلامت کلیه ها نیز مفید باشد می توانید با پزشک خود مشورت کنید.

6. میزان کافی از مایعات را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

اگرچه مطالعات بالینی در مورد میزان روزانه مصرف آب و سایر مایعات مورد نیاز بدن به توافق نرسیدند؛ اما طبق یک باور سنتی در این زمینه، نوشیدن 5/1 تا 2 لیتر آب در روز توصیه می شود. بر اساس نظر محققان، مصرف زیاد مایعات، سدیم، اوره و سموم را از کلیه ها پاک می کند و ریسک بیماری های مزمن کلیوی را به شدت کاهش می دهد. محققان اعلام کردند نتایج بدست آمده، طرفدار مصرف بیش از حد مایعات که منجر به برخی عوارض جانبی می شود نیست؛ اما افزایش متعادل مصرف مایعات تا حدود دو لیتر در روز مانع از کاهش عملکرد کلیه ها می شود. به یاد داشته باشید که میزان آب مصرفی روزانه برای هر فرد ثابت نیست و به عوامل مختلفی از جمله جنسیت، میزان فعالیت بدنی، شرایط آب و هوایی، شرایط سلامتی، بارداری و شیردهی بستگی دارد. به علاوه، به افرادی که سنگ کلیه دارند توصیه می شود روزانه 2 تا 3 لیتر آب مصرف کنند تا احتمال تشکیل سنگ جدید کاهش یابد.

7. سیگار نکشید.

سیگار کشیدن میزان جریان خون به کلیه ها را کاهش می دهد. وقتی خون کمتری به کلیه ها برسد، دیگر نمی توانند به درستی عمل کنند.

8. از مصرف مداوم داروهای بدون نسخه خودداری کنید.

اگر داروهای رایج مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی به طور مرتب مصرف شوند، به کلیه ها آسیب می رسد. از جمله این داروها می توان ایبو پروفن را نام برد. اگر مشکل کلیوی خاصی ندارید و تنها در مواقع ضروری از این نوع داروها استفاده می کنید، جای نگرانی وجود ندارد؛ اما اگر از درد های مزمن، مانند آرتروز، کمر درد و … رنج می برید، با پزشک در این مورد مشورت کنید تا روش مناسبی برای کنترل درد بدون آسیب به کلیه ها پیدا کنید.

نسخه اصلی مطلب چگونه از کلیه های خود مراقبت کنیم؟ را در سایت دکتر امیر بهنام فر بخوانید.

---