پوکی استخوان بیماری است که کاهش تراکم استخوان، کاهش استحکام آن و در نتیجه ضعیف و سست شدن استخوان ها را به بار می آورد. این بیماری در عمل منجر به استخوان های سوراخ سوراخ غیرنرمالی می شود که مانند اسفنج می توان آنها را فشار داد. این اختلال اسکلت بدن باعث تحلیل رفتن استخوان ها و شکستگی های متعدد در استخوان ها می شود. در این بیماری استخوان نسبت به یک استخوان عادی تراکم کمتری دارند. استخوان در حالت نرمال شامل پروتئین، کلاژن و کلسیم می شود که همگی باعث استحکام استخوان ها می شود. استخوان هایی که دچار بیماری پوکی استخوان می شود با کوچکترین آسیب دیدگی می شکنند، آسیب دیدگی ها که در حالت عادی باعث شکستگی استخوان نمی شدند. شکستگی هم می تواند به صورت ترک (مثل شکستگی لگن) باشد هم شکستگی خرد و له شده (مانند شکستگی فشاری ستون فقرات) می شود. ستون فقرات، لگن و مچ دست نواحی از بدن هستند که در اثر پوکی استخوان می شکنند. در آزمایش سنجش تراکم استخوان از مقدار کمی اشعه ایکس برای اندازه گیری میزان مواد معدنی موجود در استخوان های پایین کمر، مفصل ران یا ساعد دست ها استفاده می شود. این آزمایش به شناسایی افرادی که در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند کمک می کند. به عبارت دیگر از آزمایش های سنجش تراکم استخوان برای شناسایی افرادی که در معرض خطر شکستگی استخوان ها قرار دارند استفاده می شود. پزشک شما می تواند با استفاده از نتایج این آزمایش به شما کمک کند تا سلامت استخوان هایتان را حفظ کنید و همچنین در صورت نیاز درمان مناسب را به شما توصیه کند.

پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان یا استئوپروز Osteoporosis به معنی کم شدن تراکم استخوان است که به دنبال آن قدرت استخوان کم شده و شکننده میشود و شکننده شدن استخوان موجب میشود و احتمال بروز شکستگی در آن بیشتر شود. پوکی استخوان معمولاٌ به تدریج پیشرفت میکند و هیچ علامتی از خود بروز نمیدهد تا وقتی که شکستگی به وجود میاید.

علت اصلی پوکی استخوان

استخوان های بدن همیشه در حال تغییر هستند. این تغییرات که شامل تجزیه استخوان قدیمی و جایگزینی استخوان جدید است، در سنین جوانی با سرعت بیشتری انجام می شوند؛ اما به مرور زمان سرعت آن کاهش می یابد و در نتیجه استخوان های بیشتری در بدن از بین می روند، بنابراین علت پوکی استخوان می تواند به عوامل ژنتیکی و یا میزان توده استخوانی تشکیل شده در جوانی بستگی داشته باشد.

عوامل مختلفی وجود دارند که ممکن است موجب پوکی استخوان شوند از جمله:

• عوامل طبیعی و غیر قابل کنترل

برخی از عوامل ایجاد این بیماری مانند سن، جنسیت، نژاد، سابقه خانوادگی، استخوان بندی بدن و… خارج از کنترل شما هستند. به این معنی که شما نقش زیادی در به وجود آمدن آن ندارید.

• سطح هورمون

گاهی اوقات علت پوکی استخوان، کم و زیاد شدن هورمون های خاصی در بدن است. از جمله هورمون هایی که منجر به پوکی استخوان می شوند می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

1. هورمون های جنسی: کاهش سطح استروژن در زنان و کاهش سطح تستوسترون در مردان ممکن است باعث ایجاد پوکی استخوان در آنها شود.
2. تیروئید: مشکلات کم کاری یا پرکاری تیروئيد یکی دیگر از عواملی است که به پوکی استخوان می انجامد.
3. سایر غدد: فعالیت غدد فوق کلیوی و هایپرتیروئیدی نیز با این بیماری ارتباط نزدیکی دارند.

• رژیم غذایی

داشتن یک رژیم غذایی سالم می تواند از بسیاری از بیما ری ها پیشگیری کند. با این حال، مصرف کم کلسیم، داشتن اختلالات اشتهایی و جراحی دستگاه گوارش مانند معده و روده، می توانند از عوامل مؤثر در پوکی استخوان باشند.

• استروئیدها و داروها

در صورتی که شخصی از داروهای کورتیکواستروئید به مدت طولانی استفاده کند و یا از برخی داروها که برای مشکلات تشنج، ریفلاکس معده، سرطان و یا داروهای مخصوص پیوند اعضا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می گیرد.

• مشکلات پزشکی

در صورتی که فردی به بیماری هایی مانند سلیاک، التهاب روده، بیماری کلیه یا کبد، سرطان، لوپوس، روماتیسم مفصلی، مولتیپل میلوما و… مبتلا باشد، ریسک ابتلای او به پوکی استخوان بالاتر خواهد بود.

• سبک زندگی

برخی از عادت های نادرست در زندگی، ممکن است منجر به پوکی استخوان شوند. به عنوان مثال مصرف دخانیات، مصرف زیاد الکل و سبک زندگی کم تحرک موجب کاهش تراکم استخوان در بدن می شوند و در نتیجه از عوامل پوکی استخوان به شمار می آیند.

علائم پوکی استخوان

متأسفانه بیماری پوکی استخوان در مراحل اولیه، هیچ علائم خاصی ندارد و به صورت کاملاً خاموش در بدن پیشروی می کند و تنها با آزمایش های دقیق پزشکی قابل تشخیص است؛ اما پس از ضعیف شدن استخوان ها ممکن است علائمی در برخی افراد دیده شود. برخی از علائم مخفی پوکی استخوان که ممکن است در افراد مختلف دیده شوند، عبارتند از:

1. کمر درد بعد از شکستگی
2. کاهش قد به مرور زمان
3. شکستگی راحت تر استخوان ها
4. قامت خمیده
5. بیخوابی ناگهانی
6. بیماری های لثه
7. شل شدن دندان ها
8. گرفتگی شبانه پاها
9. داشتن ناخن های شکننده
10. داشتن اختلالاتی در گرفتن برخی از اشیاها

عوارض پوکی استخوان

شکستگی استخوان ها، به ویژه در ستون فقرات یا لگن، جدی ترین عارضه پوکی استخوان است. شکستگی های لگن اغلب در اثر افتادن ایجاد می شود و می تواند منجر به ناتوانی و حتی افزایش خطر مرگ در سال اول پس از آسیب شود. در بعضی موارد، شکستگی ستون فقرات حتی بدون افتادن ممکن است رخ دهد. استخوانهایی که ستون فقرات شما (مهره ها) را تشکیل می دهند می توانند تا حد خرد شدن ضعیف شوند و این می تواند منجر به کمردرد، کاهش قد و حالت خمیده به سمت جلو شود.

آمادگی های لازم قبل از سنجش تراکم استخوان

• حداقل 24 ساعت قبل از اسکن نباید مکمل های کلسیم مصرف کنید.
• شما باید از پوشیدن لباس هایی که دارای زیپ، کمربند یا دکمه های ساخته شده از فلز و اشیای فلزی خودداری کنید.
• در صورت وجود احتمال بارداری، زنان باید همیشه به پزشک و تکنسین پرتونگاری خود اطلاع دهند

تصویربرداری با اشعه ایکس برای تشخیص پوکی استخوان

دستگاه DEXA پرتویی نازک و نامرئی از پرتوهای X را از طریق استخوان ارسال می کند. بخشی از این انرژی عمدتاً توسط بافت نرم جذب می شود و دیگری توسط استخوان. مقدار بافت نرم را می توان از کل جدا کرد و آنچه باقی مانده است تراکم مواد معدنی استخوان بیمار است. دستگاه های DEXA دارای نرم افزار ویژه ای هستند که اندازه گیری تراکم استخوان را در مانیتور رایانه محاسبه و نمایش می دهند. این معاینه معمولاً به صورت سرپایی انجام می شود. در معاینه مرکزی DEXA، تراکم استخوان لگن و ستون فقرات را اندازه گیری می کنند. زمانی که بیمار بر روی تخت دراز کشیده است. یک ژنراتور اشعه ایکس در زیر بیمار و یک دستگاه تصویربرداری یا ردیاب در بالا قرار دارد. برای ارزیابی لگن، پای بیمار در یک بریس قرار می گیرد که باسن را به سمت داخل می چرخاند. در هر دو حالت، ردیاب به آرامی از منطقه عبور می کند و تصاویر را روی مانیتور رایانه تولید می کند.

عوارض سنجش تراکم استخوان

عوارض سنجش تراکم استخوان در مقایسه با خطرات پوکی استخوان خیلی کمتر است. به دلیل استفاده از اشعه ایکس در این آزمایش، خطر بروز برخی مشکلات مثل ریسک ابتلا به سرطان به مقدار خیلی کم وجود دارد. این مشکل نیز در صورت استفاده طولانی مدت از این نوع ارزیابی، به وجود می آید. همچنین سنجش تراکم استخوان برای زنان باردار ممنوع است.

افراد مناسب انجام سنجش تراکم استخوان

افرادی که در معرض ابتلا به پوکی استخوان و یا شکستگی هستند، باید برای انجام این آزمایش اقدام نمایند. از این روش می توان در موارد زیر استفاده نمود:

1. افرادی که دچار مهره های غیر طبیعی در ستون فقرات خود هستند.
2. خانم هایی که سن آنها بیشتر از 65 سال است.
3. آقایانی که سن آنها بیشتر از 70 سال است.
4. بیمارانی که از داروهای پوک کننده استخوان استفاده می نمایند.
5. افرادی که از داروهای کورتیکواستروئیدی به دلایل مختلفی استفاده می نمایند.
6. بیمارانی که دچار پر کاری پاراتیروئید اولیه می باشند.
7. از این تست در افراد زیر 50 سال استفاده نخواهد شد. مگر اینکه فرد دارای یکی از شرایط زیر باشد:
8. افرادی که بیش از اندازه لاغر می باشند.
9. افرادی که دارای بیماری آرتریت روماتوئید می باشند.
10. افرادی که یکی از والدین آنها دچار شکستگی مفصل ران شده باشد.
11. در صورتی که فرد در حال حاضر دچار شکستگی مفصل و استخوان باشد.

درمان پوکی استخوان

روش درمان پوکی استخوان شامل موارد زیر می شود:

مصرف دارو

• بیسفوسفونات (داروهای اصلی که برای جلوگیری ودرمان پوکی استخوان شدید در بین زنان پیش از یائسگی مصرف می شود).
• استروژن ها، تری پاراتید، رالوکسیفن و کلسی تونین

روش مگنت تراپی

روش مگنت تراپی بر تحریک استخوان سازی و همچنین تجمع کلسیم در بافت استخوانی و درمان پوکی استخوان تأثیر بسیار زیادی دارد. مگنت تراپی با میدان مغناطیسی ناشی از آهن ربا (وسایلی که جریان الکترومغناطیسی ایجاد می کند) به درون بدن نفوذ کرده و بر روی تک تک سلول ها تأثیر گذاشته و عملکرد سایر ارگان ها را بهبود می بخشد.

تغییر در سبک زندگی

برای مثال در ورزش، تغذیه و رژیم غذایی مصرف کلسیم و ویتامین دی

ورزش

ورزش و نرمش تحت نظر فیزیوتراپ نقش مهمی در حفظ تراکم استخوانی در بین افراد مسن دارد.

نسخه اصلی مطلب کنترل و پیشرفت پوکی استخوان با رادیولوژی اشعه ایکس را در سایت دکتر غلامرضا سیف بخوانید.

---