شپش (Pediculus)
مقدمه :
اگر چه بهبود وضعیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی به شپش داشته است، اما همچنان این انگل گستردگی جهانی دارد، به طوریکه در دهه گذشته در ایالات متحده آمریکا هر سال ۶ میلیون مورد ابتلا به شپش گزارش میشود.شپش مختص جامعه یا طبقه اجتماعی خاصی نبوده و تمام افراد جامعه را مخصوصا در فصول سرد سال ممکن است درگیر کند. شیوع این بیماری در کودکان بسیار بیشتر است و در جنس مونث شایعتر از جنس مذکر است.

ابتلا به شپش سر در تمام جوامع دیده میشود و برای مثال در بچه های مدارس ابتدایی کانادا در هر زمان حدود ۲% ابتلا به شپش سر وجود دارد به عبارتی دیگر ابتلا به شپش سر ارتباطی با وضعیت اقتصادی نداشته در تمام طبقات اجتماع ممکن است رخ دهد و حتی در مومیایی های مصر باستان هم رشک های مرده دیده شده است . این حشره، به دنبال تماسهای نزدیک بین فردی یا هنگامی که افراد خانواده در فصول سرد برای تامین گرما لباسهای بیشتری میپوشند و به صورت دسته جمعی زندگی میکنند، از شخصی به شخص دیگر انتقال مییابد.

معرفی شپش :
شپش حشره کوچکی به رنگ سفید مایل به خاکستری است که دارای دهانی مخصوص مکیدن خون، دو شاخک و سه جفت پای کوتاه است. شپش یک انگل خارجی بدن انسان محسوب میشود. میتواند سر، بدن و عانه را آلوده کند. تخم شپش «رشک» نام دارد و بیضی شکل و سفیدرنگ و به اندازه ته سنجاق است و به مو و درز لباسها میچسبد.

شپش در مو و لباس زندگی میکند و فقط به خاطر تغذیه روی سطح بدن میآید و خودش را به پوست بدن میچسباند و پوست را سوراخ کرده و بزاق خود را در زیر پوست تزریق نموده و با مکیدن خون، مواد زائدی را نیز از خود دفع میکند. همین تلقیح مواد زائد و بزاق به زیر پوست منجر به ایجاد برآمدگی قرمز رنگ خارشداری میگردد.از نظر شدت و شیوع آلودگی به انواع شپش، عواملی چون سن، جنس، نژاد، وضعیت اقتصادی و اجتماعی موثر شناخته شدهاند. آلودگی در تمام گروههای سنی دیده میشود ولی شپش سر در کودکان (سنین مدارس ابتدایی) شیوع بیشتری دارد.

نکته اینجاست که اگر چه به طور معمول شپش در جوامع فقیر و متراکم شایعتر است، ولی در شرایط همهگیری کلیه طبقات اجتماعی و اقتصادی جامعه را فرا میگیرد و حتی در جوامع چندنژادی مشاهده شده که شپش سر در سفیدپوستان شایعتر از سیاهپوستان است.

شپش سر چیست ؟
شپش سر عفونتی انگلی است که توسط انگلی به نام پدیکولوس هومانوس کاپیتیس (PEDICULUS HUMANUS CAPITIS) ایجاد می شود. شپش سر یک بیمارى انگلى است که در سراسر دنیا حتى در کشورهاى توسعه یافته نیز به وفور مشاهده مى شود. شیوع بیمارى به وضعیت اجتماعى و اقتصادى خاصى محدود نشده و در تمام سطوح جامعه یافت مى شود. على رغم شیوع بیمارى در جامعه آمار دقیقى از میزان آن درکشور وجود ندارد.دختران بیش از پسران مبتلا مى شوند و بچه ها در سنین مدرسه بیشتر از بزرگسالان در معرض ابتلا هستند.طول عمر این مزاحمهاى کوچک کمتر از ۳۰ روز است. اما هر شپش ماده بین ۵۰ تا ۱۵۰ عدد تخم به جا میگذارد که هر کدام از این تخمها در یک کپسول بسیار چسبناک قرار گرفتهاند. این کپسول از فاصله تقریبا ۵ میلیمترى ریشه مو به مو میچسبد و به راحتى جدا نمیشود.

عامل بیمارى شپش سر چیست ؟
عامل مولد بیمارى یكى از انواع شپش است كه به طور اختصاصى موهاى سر را درگیر مى كند. شپش بالغ با حركت روى سر روزانه ۴ تا ۶ تخم روى موها قرار مى دهدكه به وسیله یك اتصال محكم به موها متصل مى گردند كه به نام رشك (Nit) نامیده مى شوند كه به رنگ سفید و چسبیده به ساقه مو مشاهده مى شود.شپش سر حشره ای بدون بال است که در سر انسان زندگی کرده ، از آن تغذیه می کند.شپش سر تقریبا هر چهار ساعت از خون تغذیه می کند.

دارای شش پا است که طوری طراحی شده اند که قادر به چنگ زدن به مو باشد ولی توانایی پریدن ندارد. شکستن هر پا (با شانه زدن ) باعث مرگ شپش خواهد شد.اندازه آن حدود یک تا دو میلی متر است ، به عبارتی دیگر ریز، اما قابل مشاهده است .شپش ماده بالغ طی عمر حدودا یک ماهه خود ، روزانه ۴ تا ۶ تخم می گذارد. این تخم ها به مو در نزدیکی پوست سر که دما و رطوبت مناسب را داراست می چسبند و پس از ۷ روز ، شپش ها از تخم سر بیرون می آورند و طی ۳ بار پوسته ریزی به شپش بالغ تبدیل می شوند.

علائم شپش سر
اولین علائم بالینی در سر، موقعی اتفاق می افتد كه شپش شروع به حركت می كند كه معمولاً از حاشیه دو طرف سر شروع می شود و بعد به طرف مركز سر گسترش می یابد. در این هنگام بیمار احساس خارش در سر می كند. به تدریج خارش سر افزایش یافته و در سر خراشیدگی با ناخن پیش می آید. گاهی در موارد پیشرفته غدد لنفاوی اطراف سر در ناحیه گردن برجسته می شود.

شپش سر انگلی است که روی پوست سر و موی انسان زندگی می کند و از خون و لایه های سطحی پوست تغذیه می نماید. شپش سر با شپش بدن تفاوت دارد و فقط در ناحیه سر دیده می شود.شپش ۲ تا ۴ میلیمتر طول دارد و به ندرت در حین معاینه با چشم دیده می شود .اغلب آنچه که در بیمار مبتلا مشخص است تخم شپش (Nit) می باشد که به شکل بیضی شفاف تا سفید رنگ و حدود ۵/۰ میلیمتر به ریشه مو بطور مایل و در یک سمت مو می چسبد و به راحتی کنده نمی شود.این تخمها به راحتی با شوره و ذرات پوسته سر و همچنین پوسته های سیلندری دور مو که اغلب رسوب تافت و نرم کننده های مو می باشند اشتباه می شود. تخم شپش به یک سمت مو در نزدیکی ریشه مو بطور مایل می چسبد و جدا کردن آن از موی سر با دست غیر ممکن است.

مراحل زندگی شپش روی سر
بعد از انتقال انگل شپش از انسان آلوده به انسان سالم، انگل بالغ یكی دو ماه زندگی می كند و انگل ماده در هر روز ۴-۶ تخم می گذارد كه به ساقه موها می چسبند و شبیه ذرات سفید مانند شوره دیده می شوند. این تخمها به بالغ تبدیل شده و این سیر همچنان ادامه می یابد.

چگونه به شپش سر مبتلا می شویم ؟
ابتلا به شپش سر در تمام جوامع دیده میشود و برای مثال در بچه های مدارس ابتدایی اروپای غربی در هر زمان حدود ۲% ابتلا به شپش سر وجود دارد به عبارتی دیگر ابتلا به شپش سر ارتباطی با وضعیت اقتصادی نداشته در تمام طبقات اجتماع ممکن است رخ دهد و حتی در مومیایی های مصر باستان هم رشک های مرده دیده شده است .

ازدحام جمعیت باعث می شود که شپش بتواند از سری به سری دیگر برود و از آنجایی که تماس نزدیک در بچه ها امری شایع است ، شپش سر بیشتر در این گروه سنی اتفاق می افتد ، هر چند هر کس در هر شرایط آب و هوایی ممکن است مبتلا شود.طول مو، جنس ، سن و رنک مو تاثیری در انتقال شپش نداشته ، شامپو کردن معمولی باعث از بین رفتن یا پیشگیری از آن نمی شود و شستشو با سرکه هم تاثیری ندارد.تراشیدن موها اگر چه موثر است اما راه حل مناسبی به شمار نیامده کاملا غیرضروری است .شپش سر به هر حال از سر فرد دیگری به شما یا خانواده شما منتقل شده و شکستن زنجیره انتقال تنها با درمان موثر و برررسی تمامی موارد تماس میسر می شود.

انتقال چگونه صورت مى پذیرد ؟
انتقال از یك فرد به فرد دیگر مى تواند از طریق تماس مستقیم یا استفاده از وسائل شخصى دیگران مثل شانه، كلاه، شال، حوله و روسرى صورت گیرد. انتقال در افراد خانواده به سرعت و سهولت رخ مى دهد. ابتلا قبلى به شپش ایمنى ایجاد نمى كند. بنابراین یك فرد ممكن است بیش از یكبار به بیمارى مبتلا گردد.

چگونه به وجود شپش سر مشکوک شویم ؟
بزاق و ترشحات شپش سر محرک بوده و باعث خارش قابل توجه می شود اما تقریبا همه افراد با اطلاع یافتن از وجود شپش سر در نزدیکان خود، ناگهان دچار خارش سر میشوند! بنابراین طبیعی است که صرفا وجود خارش کافی نبوده ، لازمست که معاینه و بررسی دقیق تری انجام شود خیلی از اوقات هم، مدرسه یا همسایگان ممکن است شما را از وجود شپش در دانش آموزان مطلع کنند و لازمست که شما خانواده خود را از این نظر بررسی نمایید.شپش سر اغلب با چسبیدن به قاعده مو خود را از چشمان شما مخفی می کند، ضمن آنکه از نور و گرما هم گریزان بوده ، غالبا دور از تاج سر قرار می گیرد لذا بیشتر مشاهده رشک های چسبیده به سر است که شک به بیماری را بر می انگیزد.

چگونه مطمئن شویم که رشک را یافته ایم ؟
آنچه مهم است آن است که رشک را از شوره سر و سایر حالات مشابه افتراق دهیم، شوره سر در واقع پوست مرده است که به راحتی از مو جدا می شود. گاهی اوقات بقایای اسپری های مو هم ممکن است با رشک اشتباه شوند، اما توجه به چند نکته ما در تشخیص رشک کمک می کند: رشک ها همیشه یک شکل و تخم مرغی شکل بوده ، به مو در نزدیکی پوست سر چسبیده اند و عمدتا در گیجگاهها، بالای گوش ها و پشت گردن دیده میشوند و برای جدا کردن آن ها از مو استفاده از ناخن ها ضروری بوده ، به راحتی جدا نمی شوند.

به هر حال برای پیدا کردن تخم شپش می بایست با حوصله تمام از یک گیجگاه به طرف مقابل ، منطقه به منطقه مو را گشت و بهتر است این کار زیر نور مناسب انجام شده و البته استفاده از یک ذره بین هم می تواند کمک کننده باشد. ضمنا این دقت را هم باید معطوف داشت که نزدیکی زیاد سر به فرد مورد معاینه ، می تواند باعث منتقل شدن شپش به سر فرد معاینه کننده شود.

تشخیص چگونه داده مى شود ؟
شک به بیمارى اولین قدم تشخیص شپش سر است. همانطوریكه پیشتر نیز ذكر شد موارد شپش سر در تمام افراد جامعه حتى در افراد با رعایت بهداشت فردى بالا نیز ممكن است دیده شود. خارش سر بخصوص خارش بدون علت در یك كودك در سنین مدرسه باید از این جهت مورد بررسى قرار گیرد. به احتمال كم ممكن است بتوان شپش را از سر جدا كرد و با احتمال بیشتر مى تواند رشك هاى چسبیده به موى سر را یافت. در افراد بخصوص كودكانى كه ضایعات عفونى مثل زرد زخم یا ضایعات شبه اگزمایى در ناحیه سر و پشت گردن به كرات دیده مى شود احتمال وجود شپش را باید مدنظر داشت.

علائم ابتلا چیست ؟
وقتى شپش روى سر راه مى رود یا از خون فرد تغذیه مى كند علائم اصلى بیمارى یعنى خارش ایجاد مى شود. معمولاً خارش در ناحیه پشت سر و اطراف گوش ها بوده و یا دراین نقاط از شدت بیشترى برخوردار است.پس از چند روز تا چند هفته خارش تشدید مى گردد. مى تواند به همراه عفونت هاى سر، چسبیدن موهاى سر به همدیگر و بزرگ شدن غدد لنفاوى پشت گردن باشد. اغلب شپش روى سر به راحتى دیده نمى شود مگر در مواردى كه تعدادى زیاد از شپش روى سر وجود داشته باشد.

چگونه می توان از بروز بیماری پیشگیری كرد ؟
با جدا كردن بیماران درمان نشده از افراد سالم و درمان سریع آنها می توان از انتقال بیماری جلوگیری كرد. ( در مكانهایی همچون مدارس و پرورشگاهها و …) با رعایت بهداشت تا حد زیادی می توان مانع ایجاد بیماری شد. زیرا انگل بر اثر مواد شوینده از بین می رود. هر چند تخم انگل خیلی مقاوم است.

پیشگیرى چگونه انجام مى شود ؟
پیشگیرى معمولاً با ارتقا بهداشت كل جامعه است. درمان زودرس موارد با آگاهى دادن به والدین، آموزگاران و افراد دیگر جامعه مى تواند با كنترل هرچه سریعتر موارد مبتلا به كاهش ابتلا سایرین كمک كننده باشد. و در آخر لازم به ذكر مجدد است كه شپش سر در هر طبقه اجتماعى و اقتصادى مى تواند دیده شود و رعایت دقیق موازین بهداشتى هرچند بسیار مفید و كمک كننده ولى احتمال ابتلا را منتفى نمى سازد

عوامل سرایت
شپش سر از طریق انتقال مستقیم از انسان آلوده به انسان سالم ایجاد می شود، خصوصاً از طریق لوازم شخصی آلوده مثل شانه، كلاه، روسری، ملحفه و غیره به سرعت منتقل می شود.این بیماری در سنین مدرسه (۱۸-۷ سالگی) بسیار شایع تر از سنین دیگراست و در هر دو جنس مذكر و مؤنث دیده می شود. هر چند در دختران به علت موهای بلند و پر حجم، بیشتر دیده می شود. این بیماری اگر به مدت طولانی ادامه یابد ، احتمال گسترش آن به قسمت های دیگر بدن وجود دارد.

راه درمان
سابق بر این تنها راه نجات از دست شپشها، تراشیدن موها از ته بود. اما امروزه شامپوهاى ضد شپش همه جا در دسترس هستند. فرد شپشزده باید یك دوره مشخص از این نوع شامپوها استفاده كند. این شامپوها به علت دارا بودن تركیبات شیمیایى بخصوص باعث مرگ شپشها میشوند و به مرور زمان با حل كردن كپسول تخمها آنها را از مو جدا میكنند. شامپوهاى ضد شپش از شویندههاى قوى به شمار میآیند و تا حدى نیز سمى هستند. اگر زخمهاى سر زیاد باشد، استفاده از این نوع شامپوها میتواند تولید عفونت كند. بهتر است قبل از استفاده حتما با پزشک مشورت شود.

اولین نكته این است كه درمان فرد بیمار در آلودگی به شپش تاثیرگذار نیست. حتی اگر با بهترین روشها نیز درمان شود. چرا كه اگر فردی در مجاورت و تماس نزدیك با یك فرد آلوده به شپش قرار داشته باشد، حداكثر تا ۲ هفته بعد مجددا آلوده میگردد، پس مهمترین اصل در مبارزه با شپش، انجام درمان دستهجمعی و همگانی و رفع آلودگی از كلیه لوازم و وسایل مورد استفاده افراد به طور همزمان است.

مهمترین نكته در مهار شپش دانشآموزان هم بازدید روزانه موی سر و در صورت لزوم بازدید لباس و بدن آنها توسط معلمان و مربیان مدارس و ارجاع سریع موارد آلوده به واحدهای بهداشتی درمانی برای درمان فرد آلوده به همراه خانواده و اطرافیان وی است. پس از درمان ضدشپش، احتمال انتقال آلودگی از بین میرود و دانشآموز میتواند به مدرسه بازگردد.در اوایل ، كه بیماری هنوز گسترش نیافته است با كوتاه كردن موها، استحمام روزانه و جوشاندن وسایل شخصی می توان آن را از بین برد.

همانگونه که گفته شد شپش ها جزو حشرات محسوب می شوند ، بنابراین برای مقابله با آنها می بایست از یک حشره کش استفاده کرد که به شکل شامپو یا کرم قابل شستشو ساخته شده است .اغلب بیماران توسط شامپوهاى مخصوص و بندرت داروهاى خوراكى درمان مى شوند. نكته مهم این است كه باید تمام افرادى كه ساعات زیادى را در كنار هم سپرى مى كنند مثل اعضا یک خانواده همزمان مورد درمان قرار گیرند. هرچند كه علامتى وجود نداشته باشد وحتى در معاینه توسط پزشك نیز علامتى دال بر دیگرى در سایر افراد خانواده وجود نداشته باشد. بنابراین اگر یك فرد در یك خانواده مبتلاست تمامى اعضا باید درمان گردند. معمولاً علت شكست درمان بیماران نیز عدم رعایت همین نكته است. برخى موارد درمان نیاز به تكرار پس از یك هفته دارند كه ضرورتاً باید انجام گیرد. روسرى، شانه، برس، كلاه، شال و روبالشى و ملحفه بایددر آب داغ شسته شوند. لوازم بهداشتى فردى باید در الكل خیسانده شده و یا در حرارت نسبتاً بالا شسته شوند. ضدعفونى و شست و شوى فرش و موكت ومبلمان ضرورتى نداشته و نیازى به ضدعفونى كردن كل خانه وجود ندارد. استفاده از شانه هاى با دندانه ریز جهت برداشتن رشك چسبیده به موها مى تواند كمك كننده باشد ولى تراشیدن موهاى سرتوصیه نمى گردد.

نکات مهم در مورد دارو درمانی در شپش سر :
نکته اول و مهمترین نکته این است که این داروها شدیدا سمی است . این داروها به هیچ عنوان خوراکی نیست . دارو را در حمام مصرف کنید و بعد از آلوده شدن دست به دارو هرگز دست را به دهن نگذارید و با دست آلوده چیزی نخورید

شامپوهای ضد شپش بسیار مؤثر هستند.شامپوی Lindane(GBH) که در بزرگسالان بکار می رود برای اطفال و خانمهای حامله توصیه نمی شود.شامپوی Permethrin ۱% مناسب است .شامپو باید به تمام موها مالیده و ده دقیقه باقی بماند.سپس شسته و یک هفته بعد تکرار شود.این شامپو تخمها را از بین نمیبرد . لذا بعد از آن باید با محلول حاوی نسبت مساوی از سرکه و آب و با شانه ریز موها پاک شوند. شامپوی Hegor Antipoux تخمها را نیز از بین میبرد.تمام افراد خانواده باید با هم درمان شوند. هر چه که با سر بیمار در تماس بوده(شانه، ملحفه و کلاه)باید با آب گرم ۵۵ درجه شسته شوند.وسایلی که در اثر حرارت خراب می شوند باید به مدت ۲ هفته در کیسه دربسته باقی بمانند.

پرمترین
این دارو به عنوان داروی انتخابیدرمان شپش توصیه شده است و بهصورت شامپو، محلول سرشوی،پودر، لوسیون و كرم موجود است.

نحوه استفاده شامپو :
ابتدا موها را مرطوب نموده سپس باشامپو یا سرشوی ۱ درصد موها راآغشته نمایید. لازم است ماده مورد نظركاملا به كف سر و ساقه مو مالیده وماساژ داده شود و آن گاه پس از ۱۰دقیقه شسته شود. این مشتقات باعثمسمومیت نمیشوند و اثر ابقایی برموهای سر دارد و تا ۱ هفته در مو باقیمیماند و روی رشك نیز اثر كشندگیدارند. گاهی اوقات ضروری است كهدرمان تكرار شود. در این مورد نیزلازم است پس از خشك كردن كاملموها و با استفاده از روش خیساندن مودر سركه و شانه كردن، رشكها را از موجدا كنید.

سایر فعالیتهای درمانی :
درمان علامتی خارش پدیدآمده در هر سه نوع شپش سر، تن وعانه عبارت است از تجویز آنتی هیستامینها ،مانند هیدروكسیزین، توسط پزشك معالج
در صورت وجود عفونت ثانویهباكتریال باید هر چه سریعتر درمانآنتیبیوتیك را برای حداقل ۱۰ روزشروع كرد.
وسایل شخصی و پوششینظیر كلاه، روسری و امثال اینهابایستی به مدت ۳۰ دقیقه با آبجوشانده شوند تا هم شپش و همرشك از بین بروند و سپس خشكشوند.
استفاده مرتب از شانه دندانهریز در تشخیص، پیشگیری و درمانشپش سر توصیه میشود و به عنوانیكی از راههای تقویت بهداشتفردی مورد استفاده میباشد. فاصلهدندانههای این شانه باید به اندازهای باشد كه عملا رشک را از موهای سرجدا نماید.

درمان شپش سر با استفاده از سرکه :
راه دیگرى نیز براى مبازه با شپشهاى سر وجود دارد. دو قاشق غذا خورى سركه را در یك لیتر آب حل كنید، سپس تمام سر و موها را با این محلول خیس كنید. بعد از چند دقیقه با یك شانه دندانه ریز موها را خوب شانه كنید. محلول آب و سركه كپسول تخمها را سست میكند و شانه دندانه ریز به جدا كردن آنها از موها كمك میكند.

همه لباسها و ملافههایى كه با فرد شپشزده در ارتباط بودهاند باید تا حد ممكن با آب داغ شسته شوند. درجه حرارت بالاتر از ۵۱ درجه شپشها را از بین میبرد. وسایلى كه قابل شستشو نیستند را میتوان به جاى دور انداختن در یك پلاستیك در بسته به مدت دو هفته در یخچال قرار داد.اگر فرد یا فرزندان وی دچار این مشكل شدهاست حتما دوستان و اطرافیان را از مشكل خود آگاه كنید. دلیلى براى ترس یا خجالت وجود ندارد. جلوگیرى از گسترش بیمارى از بازگشت آن به سوى فرد هم جلوگیرى میكند.اما بهترین راه بیشگیرى از شپشزدگى، استفاده از وسایل شخصى است. وسایلتان را به كسى قرض ندهید از كسى هم قرض نگیرید.

در درمان شپش سر دو نکته مهم را باید همواره به خاطر داشت :
۱- دو بار درمان به فاصله ۷ تا ۱۰ روز لازمست ، چرا که اگر چه با درمان نخست ، شپش های سر و اکثر تخم های آن از بین می روند ، اما از آنجایی که امکان سر برون آوردن آنها تا ۷ روز بعد از تخم ها وجود دارد ، لذا بهتر است به فاصله ۷ تا ۱۰ روز ، درمان مجدد انجام شود تا پیش از آنکه این شپش های جدید بالغ شده و توانایی حرکت پیدا کنند ، از بین بروند.

۲- تمام موارد تماس احتمالی باید درمان شوند، در غیر اینصورت همیشه احتمال ابتلای مجدد وجود خواهد داشت.البته آنچه در کشورایران برای ایندرمان این بیماریاستفاده میشود عمدتا شامپو لیندین ۱ درصد و شامپو پرمترین ۱ درصد است . این فراورده ها برای بیش از ۴۰ سال است که مورد استفاده قرار می گیرند و غالبا غیر از عوارض نادر گذرا ، عارضه دیگری ندارند، اما مهم این است که درست مطابق آنچه توصیه شده است استفاده شده و بیش از حد مصرف نشوند، علاوه براین می بایست تمام موها بخوبی با آنها مرطوب شوند چرا که شپش سر کشته نمی شود مگر آنکه در تماس مستقیم با دارو قرار گیرد. ضمنا مثل استفاده از هر فرآورده دارویی دیگری لازمست که در مورد مصرف در زنان باردار ، مادران شیرده و نوزادان با پزشک مشورت انجام شود.

به یاد داشته باشید :
پس از درمان ، برداشتن رشک ها نه برای ادامه درمان و نه برای کنترل بیماری ضرورتی ندارد. در عین حال برای بسیاری این مسئله از نظر ظاهر مهم بوده و یا ممکن است مشکلاتی را در مدرسه ایجاد کند. بنابراین چاره ای نخواهد بود بجز جدا کردن رشک ها با ناخن یا استفاده کردن از شانه های دندانه ریز. به هر حال به عنوان یک قاعده کلی ، اگر در فاصله کمتر از ۴ سانتی متری پوست سر ، تخم شپش رویت نشود، بیماری درمان شده تلقی می شود و رشک های موجود روی موها با فاصله بیش از ۴ سانتی متر، اهمیتی از نظر انتقال بیماری ندارند.

شپش سر برخلاف شپش تنه ، ناقل هیچ بیماری دیگری نیست و از این بابت نگرانی وجود ندارد.به خاطر داشته باشید اگر پس از دوبار درمان مجددا به شپش سر مبتلا شدید ، این بدان معنی است که فرد مبتلای درمان نشده ای در نزدیکی شما وجود دارد. بهر حال با ابتلای مجدد، دو دوره درمان مجدد هم لازمست .

نکات مهمی که لازم است بدانید :
دخترها بیشتر از پسرها به شپش سر مبتلا می شوند که علت آن تماس سر به سر بیشتر در این جنس می باشد . این نکته مهم است که هر کسی می تواند بدون ارتباط با شرایط اجتماعی اقتصادی خاص یا وضعیت خاص بهداشت فردی اش به شپش مبتلا شود . شپش در آب زنده نمی ماند زیرا از طریق سوراخ های کوچکی که در اطراف بدنش بنام اسپیراکل دارد تنفس می کند بهمین دلیل در مناطقی مثل استخر قادر به فعالیت نیست و از طریق شنا و استخر منتقل نمی شود .

اگر کودک شما مبتلا به شپش شد بدانید که بدترین اتفاق عالم برای او رخ نداده است و مهم ترین نکته آن است که در این خصوص والدین ترس بخود راه ندهند . البته شپش اگر برای مدتی بدون درمان بماند می تواند مشکلاتی برای سلامتی فرد و دیگران ایجاد کند . بزرگ ترین مشکل ایجاد حس مشمئز کننده ای است که در دوستان و اطرافیان فرد مبتلا بوجود آمده و به مختل شدن روابط بین فردی می انجامد .ابتلا به شپش یکی از بیماریهای شایع در همه سنین بویژه در سنین مدرسه می باشد .

شپش علاوه بر ناراحتیهایی که در اثر گزش ایجاد می کند ،ناقل بیماری تیفوس و تب راجعه نیز می باشد .بنابراین آگاهی از علائم و نشانه های این بیماری در مدارس ، گامی مثبت در جهت کنترل بیماری محسوب می شود .

در چه مواردي موي سر دانش آموز بايد بررسي شود ؟
۱- وقتي يک مورد شپش در کلاس کشف شد تمام دانش آموزان همان کلاس بايد بررسي شوند .
۲- برادران و خواهران و اولياء دانش آموزان مبتلا نيز بايد مورد بررسي قرار گيرند .
۳- موارد جديد بايد فوراً درمان شوند .
۴- وقتي بيش از سه کلاس يک مدرسه درگير باشند تمام کلاسهاي مدرسه بايد از نظر شپش غربالگري شوند .
۵- چک کردن موي سر بايد زير نور کافي صورت پذيرد .
۶- دانش آموز مبتلا زماني که دوره درمانش تمام شد يا تمام تخم ها از موهايش زدوده شد بايد پذيرفته شود .
۷- دانش آموز مبتلا بايد بمدت ۱۴ روز مورد بررسي روزانه قرار گيرد .
۸- اعضاي خانواده بايد تا ۱۰ روز موهايشان از نظر ابتلا به شپش مورد بررسي روزانه قرار گيرد .

چگونه به شپش سر مبتلا می شویم ؟
ازدحام جمعیت باعث می شود که شپش بتواند از سری به سری دیگر برود و از آنجایی که تماس نزدیک در بچه ها امری شایع است ، شپش سر بیشتر در این گروه سنی اتفاق می افتد ، هر چند هر کس در هر شرایط آب و هوایی ممکن است مبتلا شود.طول مو، جنس ، سن و رنک مو تاثیری در انتقال شپش نداشته ، شامپو کردن معمولی باعث از بین رفتن یا پیشگیری از آن نمی شود و شستشو با سرکه هم تاثیری ندارد.تراشیدن موها اگر چه موثر است اما راه حل مناسبی به شمار نیامده کاملا غیرضروری است .شپش سر به هر حال از سر فرد دیگری به شما یا خانواده شما منتقل شده و شکستن زنجیره انتقال تنها با درمان موثر و برررسی تمامی موارد تماس میسر می شود.

چگونه به وجود شپش سر مشکوک شویم ؟
بزاق و ترشحات شپش سر محرک بوده و باعث خارش قابل توجه می شود اما تقریبا همه افراد با اطلاع یافتن از وجود شپش سر در نزدیکان خود، ناگهان دچار خارش سر میشوند! بنابراین طبیعی است که صرفا وجود خارش کافی نبوده ، لازمست که معاینه و بررسی دقیق تری انجام شود خیلی از اوقات هم، مدرسه یا همسایگان ممکن است شما را از وجود شپش در دانش آموزان مطلع کنند و لازمست که شما خانواده خود را از این نظر بررسی نمایید.شپش سر اغلب با چسبیدن به قاعده مو خود را از چشمان شما مخفی می کند، ضمن آنکه از نور و گرما هم گریزان بوده ، غالبا دور از تاج سر قرار می گیرد لذا بیشتر مشاهده رشک های چسبیده به سر است که شک به بیماری را بر می انگیزد

چگونه مطمئن شویم که رشک را یافته ایم ؟
آنچه مهم است آن است که رشک را از شوره سر و سایر حالات مشابه افتراق دهیم، شوره سر در واقع پوست مرده است که به راحتی از مو جدا می شود. گاهی اوقات بقایای اسپری های مو هم ممکن است با رشک اشتباه شوند، اما توجه به چند نکته ما در تشخیص رشک کمک می کند: رشک ها همیشه یک شکل و تخم مرغی شکل بوده ، به مو در نزدیکی پوست سر چسبیده اند و عمدتا در گیجگاهها، بالای گوش ها و پشت گردن دیده میشوند و برای جدا کردن آن ها از مو استفاده از ناخن ها ضروری بوده ، به راحتی جدا نمی شوند.

به هر حال برای پیدا کردن تخم شپش می بایست با حوصله تمام از یک گیجگاه به طرف مقابل ، منطقه به منطقه مو را گشت و بهتر است این کار زیر نور مناسب انجام شده و البته استفاده از یک ذره بین هم می تواند کمک کننده باشد. ضمنا این دقت را هم باید معطوف داشت که نزدیکی زیاد سر به فرد مورد معاینه ، می تواند باعث منتقل شدن شپش به سر فرد معاینه کننده شود.

آشنایی با شپش سر :
برای مبارزه با شپش بهتر است ابتدا حقایقی را در مورد آن بدانیم :
شپش سر حشره ای بدون بال است که در سر انسان زندگی کرده ، از آن تغذیه می کند.
شپش سر تقریبا هر چهار ساعت از خون تغذیه می کند.
دارای شش پا است که طوری طراحی شده اند که قادر به چنگ زدن به مو باشد ولی توانایی پریدن ندارد. شکستن هر پا (با شانه زدن ) باعث مرگ شپش خواهد شد.
اندازه آن حدود یک تا دو میلی متر است ، به عبارتی دیگر ریز، اما قابل مشاهده است .
شپش ماده بالغ طی عمر حدودا یک ماهه خود ، روزانه ۴ تا ۶ تخم می گذارد. این تخم ها به مو در نزدیکی پوست سر که دما و رطوبت مناسب را داراست می چسبند
و پس از ۷ روز ، شپش ها از تخم سر بیرون می آورند و طی ۳ بار پوسته ریزی به شپش بالغ تبدیل می شوند.

درمان :
چگونه از شر این مزاحمان راحت شویم ؟
همانگونه که گفته شد شپش ها جزو حشرات محسوب می شوند ، بنابراین برای مقابله با آنها می بایست از یک حشره کش استفاده کرد که به شکل شامپو یا کرم قابل شستشو ساخته شده است .

در درمان شپش سر دو نکته مهم را باید همواره به خاطر داشت :
۱- دو بار درمان به فاصله ۷ تا ۱۰ روز لازمست ، چرا که اگر چه با درمان نخست ، شپش های سر و اکثر تخم های آن از بین می روند ، اما از آنجایی که امکان سر برون آوردن آنها تا ۷ روز بعد از تخم ها وجود دارد ، لذا بهتر است به فاصله ۷ تا ۱۰ روز ، درمان مجدد انجام شود تا پیش از آنکه این شپش های جدید بالغ شده و توانایی حرکت پیدا کنند ، از بین بروند.

۲- تمام موارد تماس احتمالی باید درمان شوند، در غیر اینصورت همیشه احتمال ابتلای مجدد وجود خواهد داشت.و اما برای درمان شپش سر ، چند فراورده موثر در داروخانه ها موجود است. آنچه در کشور ما برای این منظور استفاده میشود عمدتا شامپو لیندین ۱ درصد و شامپو پرمترین ۱ درصد است . این فراورده ها برای بیش از ۴۰ سال است که مورد استفاده قرار می گیرند و غالبا غیر از عوارض نادر گذرا ، عارضه دیگری ندارند، اما مهم این است که درست مطابق آنچه توصیه شده است استفاده شده و بیش از حد مصرف نشوند، علاوه براین می بایست تمام موها بخوبی با آنها مرطوب شوند چرا که شپش سر کشته نمی شود مگر آنکه در تماس مستقیم با دارو قرار گیرد. ضمنا مثل استفاده از هر فرآورده دارویی دیگری لازمست که در مورد مصرف در زنان باردار ، مادران شیرده و نوزادان با پزشک مشورت انجام شود.

چند نکته دیگر !
پس از درمان ، برداشتن رشک ها نه برای ادامه درمان و نه برای کنترل بیماری ضرورتی ندارد. در عین حال برای بسیاری این مسئله از نظر ظاهر مهم بوده و یا ممکن است مشکلاتی را در مدرسه ایجاد کند. بنابراین چاره ای نخواهد بود بجز جدا کردن رشک ها با ناخن یا استفاده کردن از شانه های دندانه ریز. به هر حال به عنوان یک قاعده کلی ، اگر در فاصله کمتر از ۴ سانتی متری پوست سر ، تخم شپش رویت نشود، بیماری درمان شده تلقی می شود و رشک های موجود روی موها با فاصله بیش از ۴ سانتی متر، اهمیتی از نظر انتقال بیماری ندارند.

شپش سر برخلاف شپش تنه ، ناقل هیچ بیماری دیگری نیست و از این بابت نگرانی وجود ندارد.به خاطر داشته باشید اگر پس از دوبار درمان مجددا به شپش سر مبتلا شدید ، این بدان معنی است که فرد مبتلای درمان نشده ای در نزدیکی شما وجود دارد. بهر حال با ابتلای مجدد، دو دوره درمان مجدد هم لازمست . دارو را هرگز در داخل حمام استفاده نکنید زیرا گرما باعث ایجاد بخاطرو تبخیر دارو می گردد که شدیدا برای شما سمی است .

---