نقش آنتی اکسیدان ها در ورزش و پیشگیری از بیماری

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

به نظرمی رسد، تشکیل رادیکال های آزاد اضافی درایجاد سرطان،آترواسکلروز(تصلب شرائین)،پیری و آسیب های عضلانی همراه با ورزش نقش داشته باشد.اخیراً استفاده از مکمل های آنتی اکسیدان مانند ویتامینC،ویتامینE،و بتاکاروتن برای افزایش کارآیی ورزشی و پیشگیری از بیماری های خاص توجه زیادی را به خود جلب کرده است.اما پیش ازآن که پزشگان به طور رایج این مکمل ها را برای پیشگیری از آسیب های ورزشی توصیه کنند،انجام مطالعات بیش تری مورد نیاز است.توصیه های مربوط به پیشگیری ار بیماری های قلبی عروقی و سرطان پیچیده تراند.ازآنجا نتایج مطالعات متناقض هستند،توصیه به مصرف مکمل باید با توجه به وضعیت فرد و با احتیاط صورت گیرد.پزشگان باید آگاه باشند که بیمارانشان چه مکمل هایی مصرف می کنند و برای بحث با بیماران در مورد منافع و ضررهای آن ها آماده باشند.در این زمینه احتمالاً رژیم غذایی روزانۀ حاوی 5 تا 7 سهم انواع میوه و سبزی مفیدترین دستوالعمل است.دربارۀ فواید آنتی اکسیدان ها دربالابردن کارایی ورزشی،پیشگیری از بیماری هایی مانند بیماری قلبی،سرطان و حتی تخفیف عوارض ناشی از پیری ادعاهای بسیاری شده است.بیماران اغلب براساس اطلاعات گمراه کننده و متناقض،مکمل های گوناگونی مصرف می کنند.پزشگان باید بدانند بیمارانشان چه مکمل هایی می گیرند وبرای بحث درمورد منافع و ضررهای این راهبردهای درمانی یا بیمارانی که به پیشرفت سلامتی از طریق ورزش و استفاده از مکمل علاقه مندند،آماده باشند.

پاتوفیزیولوژی اکسیداسیون
آسیب بافتی و فرآیندهای بیماری
به نظر می سد،عوارض زیانبار تشکیل رادیکال های آزاد اضافی به سرطان،تصلب شرائین،پیری ئ حتی آسیب اکسیداتیو همراه با ورزش منجر می شود رادیکال های آزاد از طریق انجام یک فرآیند اکسیداتیو در بدن تولید می شوند ونمی توانند،بهDNA وRNAآسیب برسانند و آنزیم ها و سایر پروتئین ها را غیر فعال کنند.همچنین،رادیکال های آزاد با تسهیل اکسیداسیون اسیدهای چرب در غشاهای سلولی،زنجیره ای از واکنش ها مخرب را به وجود می آورند که باعث آسیب و مرگ سلول می شود.میزان بالای رادیکال های آزاد در پلاسما و دیوارۀ شرائین،اکسیداسیون لیپوپروتئین با تراکم پایین را افزایش می دهد و به مرگ سلول و ازدیاد تشکیل پلاک منجر می شود.

مکانیسم های محافظت کننده
ارگانیسم های هوازی نمی توانند بدون خنثی کردن عوارض زیان آور رادیکال های آزاد به حیات خود ادامه دهند.این سیستم شامل آنتی اکسیدان های محلول در چربی،مانند ویتامینEو بتاکاروتن(پیش ساز ویتامین A)،ویتامینC،آنتی اکسیدان،مانند،،آنتی اکسیدان،مانند،،آنتی اکسیدان،مانند،سوپراکسید دیسموتاز(SOD)،گلوتاتیون پراکسیداز وابسته به سلنیوم،و ترکیبات با وزن ملکولی پائین مانند گلوتاتیون است.این اجزا در طول اغلب فعالیت های سلول طبیعی و استرس اکسیداتیو خفیف هموستاز بدن راحفظ می کنند.هنگامی که رادیکال های آزاد به طور فزاینده ای تولید شوند،یا وقتی که سیستم آنتی اکسیدان در طول کمبودهای تغذیه ای و یا ورزش طاقت فرسا دچار اختلال گردد،این مشکلات یه پدیدار شدن «استرس اکسیداتیو» در محیط منتهی می شوند.

ویتامین E
این ویتامین محلول در چربی،درلیپوپروتئین ها وغشاهای سلولی وجود دارد و از اکسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع مرکب در غشاهای معمول جلوگیری می کند.ویتامینE همچنین فعالیت پلاکت و چسبندگی مونوسیت را مهار می کند و آنتی اکسیدان غالب در LDLاست.ویتامینE در سبزیجات و روغن های دانه ای،جوانۀ گندم و به میزان کمتر در گوشت ها،ماهی،میوه ها وسبزیجات یافت می شود.مقدار مجاز توصیه شده آلفاتوکوفرول برای مردان و زنان15میلی گرم در روز است.به دست آوردن ویتامین E فراوان از رژیم غذایی معمولی مشکل است.مکمل ها می توانند این کاستی را جبران کنند.مولتی ویتامین ها معمولاً حاوی 30تا50واحد(30تا50میلی گرم)ویتامینE هستند.

ویتامین C
این ویتامین محلول درآب،آنتی اکسیدان غالب پلاسماست که پلاسما را از رادیکال های آزاد پاک و از ورود رادیکال های آزاد پاک و از ورود رادیکال ها به داخل LDLجلوگیری می کند.ویتامین C ویتامین Dاکسیده شده را بازسازی می کند و دفع کلسترول را افزایش می دهد.بعضی مطالعات نشان داده اند که ویتامین Cمی تواند واکنش عروقی شرائین را بهبود بخشد.تک دوز2 گرمی ویتامینC،در بیمارانی که به مدت طولانی سیگاری بوده اند،کلسترول خون بالایی داشته اند و یا مبتلا به بیماری قلبی عروقی بوده اند،واکنش عروقی را بهبود می بخشد.منابع ویتامین C شامل میوه های سیترات دار،توت فرنگی،طالبی،گوجه فرنگی،کلم و سبزیجات دارای برگ سبزاست،فرایند پختن مواد غذایی می تواند ویتامین را از بین ببرد.از این رو بهترین منبع آن غذاهای خام یا مکمل ها هستند.میزان مجاز توصیه شده این ویتامین 90میلی گرم در روز برای مردان،75میلی گرم در روز برای زنان با افزودن 35 میلی گرم در روز برای افراد سیگاری است.

بتاکاروتن
کاروتنوئیدها گروهی از مواد غذایی با بیش از 600 ترکیب متفاوت هستند.به طور طبیعی در میوه ها و سبزیجات یافت می شوند.بتاکاروتن پیش ساز ویتامین Aمی باشد که در پلاسما و LDLحمل می شود.بتاکاروتن و ویتامین A،هر دو خواص آنتی اکسیدان و افزایش دهندۀ ایمنی دارند.با توجه به مطالعات گذشته،تاکنون جنبه های حیوانی،غذایی و اپیدمیولوژیک بتاکاروتن مرکز توجه چندین کارآزمایی بالینی بزرگ پیشگیری قرارگرفته است.کاروتنوئیدها در میوه ها،سبزیجات زرد،نارنجی،مثل هویج،کدو،سیب زمینی های شیرین و سبزیجات برگ پهن،مانند اسفناج و کلم بروکلی یافت می شود. هیچ مقدار مجاز توصیه شده مشخص برای آن ارائه نشده است.

سلنیوم
عملکرد این عنصر کمیاب ضروری از طریق سلنوپروتئین ها صورت می پذیرد که تعداد زیادی ازآنها دارای فعالیت انتی اکسیدان هستند و آنزیم هایی از قبیل گلوتاتیون پراکسیداز(یک پاک کننده قوی از رادیکال های آزاد) را شامل می شوند.این ماده به وفوردر گوشت و غذاهای و غذاهای دریایی و به میزان کم در میوه ها و سبزیجات وجود دارد.شکل های اصلی سلنیوم مصرفی در رژیم غذایی،دارای دسترسی بیولوژیک کامل هستند.میزان سلنیوم در غذاهای گیاهی و حبوبات بر حسب ترکیب خاک تغییر می کند.مناطق مشخصی از دنیا خاک هایی با محتوای پائین سلنیوم دارند.میزان پلاسمایی این عنصر در افراد ساکن این مناطق پائین است.میزان مجاز توصیه شده برای مردان و زنان55میلی گرم در روز می باشد.

تولید رادیکال های آزاد در ورزش
در دو دهۀ اخیر،شواهد جمع آوری شده نشان می دهند ورزش های غیر متعارف و سخت باعث عدم تعادل بین تولید رادیکال های آزاد و سیستم های دفاعی آنتی اکسیدان بدن می شود.با این وجود،هنوز مشخص نیست که افزایش تولید رادیکال های آزاد پیامد نا خواستۀ ورزش است که باعث التهاب و آسیب بافتی بیش تر می شود،یا بدن برای کنترل التهاب و ترمیم،تولید اکسیدان را تنظیم می کند.ورزش های مقاومتی نیز ممکن است تولید رادیکال های آزاد را افزایش دهند؛اگرچه شواهد در این زمینه از قطعیت کم تری برخوردارند.

سه مسیراصلی بالقوه برای افزایش تولید رادیکال های آزاد در هنگام ورزش کردن وجود دارد.مصرف اکسیژن حدود 20برابر بیش تر از هنگام استراحت است که منجر به افزایش جریان اکسیژن در زنجیرۀ حاصل الکترون میتوکندری ها می گردد.رادیکال سوپراکسید ممکن است از این مسیر نشست کند و توسط سوپراکسید دیسموتاز میتوکندری به پراکسید هیدروژن احیا شود.سوپراکسید دسیموتاز سیتوزولی نیز برای انجام این عملکرد در دسترس است.سپس پراکسید هیدروژن می تواند توسط کاتالازوگلوتاتیون پراکسید از وابسته به سلنیوم احیا شود.

اگرچه هردو آنزیم فوق درعملکرد اولیۀ در عملکرد اولیۀ احیای پراکسید هیدروزن سهیم هستند،ویژگی ماده اولیه و اسقرار سلولی انها متفاوت است.کاتالاز عمدتاً در ارگانل هایی که در اکسیداسیون غیر میتوکندریال اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه نقش دارند یافت می شود. این ارگانل ها،پراکسید هیدروژن تولید می کنند.گلوتاتیون پراکسیداز وابسته به سلنیوم یک آنزیم موجود در میتوکندری است که گلوتاتیون،یک تیول با وزن ملکولی پائین را برای احیای هیدروژن به آب و پراکسیدهای ارگانیک به الکل به کار می گیرند.از این رو،آنزیم مذکور نقش مهم در جلوگیری از پراکسیداسیون چربی و پیشگیری از آسیب DNAو RNAایفا می کند.مسیر دوم در اعضایی از قبیل کبد،کلیه ها و روده اتفاق می افتد که در اثر توزی مجدد جریان خون به عضلات فعال دچار کمبود اکسیژن می شوند.ین کم خونی نسبی و متعاقب ان،خونرسانی مجدد به مناطق احشایی،ممکن است عامل شروع فعالیت گزانتین اکسیداز باشد.این آنزیم به غشای سلول می چسبد و تولید سوپراکسید و پراکسید هیدروژن می کند.در نهایت،دخالت نوتروفیل و ماکروفاژ در فرایند التهاب و ترمیم ممکن است منبع کارآمدی برای تولید رادیکال های آزاد باشد.

مکمل آنتی اکسیدان و ورزش
از آنجا که ورزش با شدت سنگین می تواند،تولید رادیکال های آزاد را افزایش دهد،مکمل های آنتی اکسیدان ممکن است طی فعالیت هوازی طولانی مفید باشند.