از گسترده ترین نوع سوء تغذیه چه می دانید ؟

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

شایعترین کمبود در میان کمبود ریز مغذی ها در جهان کم خونی فقر آهن است. شیوع کمبود آهن در کشورهای در حال توسعه بسیاربیشتر بوده و در زنان باردار گاهی به 60% می رسد این کم خونی حتی در کشورهای پیشرفته هم جزو مشکلات بهداشتی محسوب می شود و در واقع گسترده ترین نوع سوء تغذیه دنیا به شمار می آید.در بدن یک فرد بالغ تقریبا 3 تا 5 گرم آهن وجود دارد. در کمخونی فقر آهن مقدار گلبولهای قرمز خون در اثر کمبود آهن پایین می آید. فقر آهن معمولا به آهستگی پیشرفت می کند و حتی لا وجود علائم عملی، تا هنگامی که کمخونی شدید نباشد،علایم ظاهری بروز نمی کند. در کودکان 6 تا 24 ماهه و زنان در سنین باروری بیشترین شیوع را می توان مشاهده کرد. در بسیاری از کشورها مقدار آهن جذب شده از رژیم غذایی برای تامین نیاز بسیاری از افراد کافی نیست.

عوارض کمبود آهن :
اختلال در تکامل و هماهنگی اعصاب حرکتی- اختلال در تکامل گفتاری و دستاوردهای تحصیلی- خستگی زودرس- کاهش مقاومت بدن در برابر عفونتها- بی تفاوتی به اتفاقات اطراف- بی حسی- کاهش فعالیت جسمی- افزایش بیماری مادران حامله- افزایش تولید نوزاد با وزن کم- رنگ پریدگی- بی اشتهایی- در حالات شدیدتر نازک و شکننده شدن ناخن ها و تنگی تنفس.با توجه به گستردگی مبتلایان کمخونی فقر آهن، به ضرر و زیانی که این نارسایی به جوامع مختلف می رساند می توان پی برد، کاهش توان یادگیری و دست آوردهای تحصیلی و کاهش توان جسمی از جمله موانعی است که سد راه پیشرفت و توسعه کشورها می گردد.

مبارزه با کمخونی دوره بارداری و شیردهی :
پیشگیری از بارداری نوجوانان، کاهش تعداد کل بارداری ها و افزایش فاصله بین بارداریها در کنترل کم خونی فقر آهن در زنان موثر است. در دوره بارداری نیاز به آهن بسیار بالا می رود. دختران نوجوان هم که در سنین رشد هستند نیاز به آهن بیشتری دارند. بنابراین همزمان شدن بارداری با سنین نوحوانی می تواند کمبود آهن را تشدید کند.جدیت و استمرار در تغذیه کودک با شیر مادر تا 2 سالگی باعث دیر شروع شدن عادت ماهانه قاعدگی بعد از زایمان گردیده و مانع نیاز بیشتر به آهن می گردد. تامین نیازهای بالای آهن در دوران بارداری به وسیله اکثر رژیمهای غذایی مشکل است.

بنابراین زنان باردار تقریبا تحت هر شرایطی باید به طور منظم مکمل آهن دریافت کنند. روش تامین مکمل آهن دوره بارداری در حال حاضر در کشورمان قرص های مکمل آهن دوره بارداری در حال حاضر در کشورمان قرص های مکمل آهن است که از پایان ماه چهارم حاملگی شروع و تا سه ماه بعد از حاملگی روزانه یک قرص باید مصرف شود. قرص اسید فولیک نیز از سه ماه قبل از حاملگی تا پایان ماه چهارم یک روز در میان یک عدد باید مصرف شود که به جذب آهن نیز کمک می کند. در حالت ناشتایی و قبل از غذا جذب قرص ها و قطره های مکمل آن بهتر است. اما چون در بعضی از افراد مصرف آن قبل از غذا سبب حالت تهوع می شود، توصیه می شود به همراه غذا یا بعد از غذا مصرف شود.

کودکان زیر 2 سال :
کودکان به دلیل رشد خیلی سریع، به آهن نسبتا زیادی احتیاج دارند، نوزادان معمولا با ذخیره زیاد آهن نسبتا زیادی احتیاج دارند، نوزادان معمولا با ذخیره زیاد آهن متولد می شوند. با وجود این، پس از 6 ماهگی، ذخیره آنها کاهش یافته و معمولا آهن موجود در شیر مادر نیز برای نیاز کودکان کافی نیست. مقدار آهن غذاهای تکمیلی هم که از 6 ماهگی باید شروع شود، اکثرا آهن مورد نیاز کودکان را تامین نمی کند. بنابراین دادن آهن خوراکی برای کودکان به تعداد 15 قطره در روز از 6 ماهگی تا 24 ماهگی برای اکثر کودکان لازم است. قرصها و قطره های آهن بطور رایگان از مراکز و خانه های بهداشت توزیع می شوند.تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 6 ماه اول زندگی کودکان و تغذیه تکمیلی مناسب و غنی از آهن در سن 6 ماهگی به بعد برای مبارزه با این کمبود پنهان ضروری است. بعضی از جانشینهای شیر مادر بویژه شیر گاو امکان خونریزی در معده و روده کودکان را بالا می برد که منجر به کمخونی می گردد.

آلودگی به کرمهای انگل نیز باعث کمخونی می شود :
حدود یک میلیارد نفر از جمعیت جهان آلوده به کرمهای قلابدارند ( یعنی از حدود هر 6 نفر یک نفر ) که 44 میلیون نفر از آنها را زنان باردار تشکیل می دهند. این کرم ها با تغکیل می دهند. این کرم ها با تغذیه از مخاط روده باعث خونریزی و دفع خون از دستگاه گوارش می شوند. این علت، دفع آهن از کودکان یا زنان در سنین حاملگی را دو برابر می کند.

کم خونی شدید :
یکی از شکایت های شایع کمخونی شدید، احساس نفس تنگی در حالت استراحت است. رنگ پریدگی صورت، ملتحمه چشم، زیر ناخن ها و کف دست از علایم دیگر است.

منابع غذایی غنی از آهن :
جگر مخصوصا جگر مرغ (البته مرغ سالم)- قلوه، گوشت قرمز به ویزه گوشت گاو، سبزیجات برگ سبز، تیره، میوه های خشک شده(برگه ها) بخصوص برگه زرد آلو، لوبیا چشم بلبلی، نخود خشک شده، دانه های روغنی مثل آفتگردان، کنجد، سویا و...
افزودن گوشت قرمز حتی به مقدار کم به غذاهای گیاهی جذب آهن آنها را بیشتر می کند.
آهن موجود در غلات به علت اثر منفی پیوسته آنها کمتر جذب می شوند.
بعضی از داروها مانند تتراسایکلین و شربت آلومینیوم جذب آهن را کاهش می دهند.
دریافت غذای کافی نیز باعث افزایش جذب آهن می شود. ثابت شده است که هرچه پروتئین غذا بیشتر باشد جذب آهن بیشتر است. حتی با وجود فقر مالی هم با انتخاب درست غذا می توان دریافت انرژی و مواد مغذی را بهبود بخشید.
چای و قهوه ( مخصوصا اگرپررنگ باشند ) اگر همراه غذا، با فاصله کمی قبل یا بعد از غذا مصرف شوند جذب آهن را مهار می کنند.
بنابراین توصیه می شود یک ساعت قبل از غذا و تا دو ساعت بعد از غذا، از نوشیدن چای و قهوه به شدت پرهیز شود.
آهن موجود در غذاهای حیوانی بیشتر از غذاهای گیاهی جذب می شوند. گوشت های قرمز، منبع خوب آهن می باشند. جگرها مخصوصا جگر مرغ آهن قابل جذب نسبتا بالایی دارند. مصرف منابع دارای ویتامین مثل مرکبات ( پرتقال ، لیمو شیرین ، آب لیمو و ...) توت فرنگی ، گوجه فرنگی و ... در افزایش جذب آهن بسیار موثر است.
افزودن آب لیمو به سوپ ها ، آش ها ، سالادها ، کباب ها و ... از عادات غذایی بسیار خوبی است که باید تقویت شود.