پانکراس (لوزالمعده)

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

پانکراس (لوزالمعده)
عضوی است به وزن حدود 75-100 گرم و طول 15-20 سانتیمتر، که در خلف شکم از قسمت دوم اثنی عشر تا ناف طحال کشیده شده است. به لحاظ بیماری هایی که این عضو را درگیر می کنند و همچنین موقعیت و مجاورت با اعضای مهم دیگر و عوارض پیچیده و شدیدی که در اثر بیماریهای آن بروز می کند، آنرا شیر خفته شکم هم می نامند. پانکراس با مزو کولون ، ورید اجوف تحتانی، ورید باب(پورت)، آئورت شکمی، عروق مزانتریک فوقانی ، ورید مزانتریک تحتانی، عروق کلیه ، مهره های کمری اول ودوم، معده ، اثنی عشر، دیستال مجرای صفراوی مشترک، ناف طحال و کلیه چپ مجاورت دارد.

هشتاد درصد وزن پانکراس را غدد اگزو کرین تشکیل میدهند که روزانه بین 500-2500 میلی لیتر ترشح بی رنگ و بو و قلیایی دارند. این ترشح شامل آب و املاح و آنزیمها است. آب و املاح که شامل بیکربنات هم می شود، بیشتر تحت تاثیرتحریک عصب واگ وترشح سکرتین است که خود با اسیدی شدن اثنی عشر تحریک می شود و افزایش می یابد، در حالی که آنزیمها تحت تاثیر کله سیستوکینین ( CCK ) افزایش می یابند که خود تحت تاثیر چربی ها و پروتئین های وارد شده به اثنی عشر تحریک می شود. آنزیمها عبارتند از آمیلاز (که به صورت فعال ترشح می شود) و لیپازها (که بصورت فعال ترشح می شوند ولی برای فعالیت کافی خود نیاز به صفرا دارند) و پروتئازها (که تحت تاثیر آنتروکیناز اثنی عشر فعال می شوند).آنزیمها نقش اساسی درهضم وجذب مواد غذایی دارند. آنزیم فسفولیپاز A2 نیز در پانکراس ترشح می شود که تحت تاثیر تریپسین در اثنی عشر فعال میشود.

این ترشحات از آسینی ها در پانکراس جمع شده به مجرای ویرسونگ و سانتورینی (فرعی) هدایت می شوند و مجرای ویرسونگ بیشترین قسمت این ترشحات را به پاپی، که در آمپول واتر در اثنی عشر قرار دارد تخلیه میکند و مجرای سانتورینی نیز به پاپی کوچک دربالاتر از آمپول واتر دراثنی عشر تخلیه میشود. البته این دومجرا داخل پانکراس به هم متصل می باشند (بجز در10% افراد که به این حالت Pancreatic Divisum گفته می شود که از عوامل مستعد کننده پانکراتیت است).

مجرای صفراوی مشترک در انتهای مسیرش پس از گذشتن از پشت اثنی عشر، در شیاری که در پشت سر پانکراس قرار دارد امتداد می یابد و معمولا سرانجام به مجرای ویرسونگ پیوسته، کانال مشترک( Common Channel ) را تشکیل میدهند و با واسطه پاپی به آمپول واتر که در قسمت دوم اثنی عشر قرار دارد منتهی می شود.دانستن این قسمت از آناتومی مجرا در تفسیر اثر بیماریهای پانکراس بر سیستم صفراوی و اثر سنگهای صفراوی و رفلاکس صفرا بر پانکراس مهم است.

حدود یک میلیون جزیره لانگرهانس در لوزالمعده وجود دارد که هر کدام قطری حدود 40-900 میکرومتر دارند و کلا حدود 2% وزن لوزالمعده را تشکیل میدهند. متابولیسم سلولهای این جزایر خیلی بالا است و حدود 20-30 درصد خون لوزالمعده را به خود اختصاص می دهند. 5 نوع سلول آندوکرین مهم در این جزایر شناخته شده است، که خلاصه کار آنها به این صورت است:

- سلولهای آلفا: ترشح گلوکاگون که نقش اصلی آن افزایش قند خون است و در ضمن شل کننده قوی اسفنکتر اودی است.

- سلولهای بتا: ترشح انسولین که نقش اصلی آن انتقال گلوکز به داخل سلولها و کمک به مصرف آن درسوخت وساز و ساختن گلیکوژن و پروتئین است، ترشح آمیلین که متضاد انسولین است و پانکراستاتین که کلا ترشح اگزوکرین و انسولین را کم می کند و ترشح گلوکاگون را افزایش میدهد.

- سلولهای دلتا: ترشح سوماتوستاتین که ترشحات دستگاه گوارش و رشد سلولی را مهار می کند.

- سلولهای اپسیلون: ترشح گرلین( Ghrelin ) که اثر ضد انسولین دارد.

- سلولهای PP: ماده Pancreatic Polypeptide ترشح می کنند که ترشح اگزو کرین پانکراس و انسولین را کاهش می دهد.

آنچه در این مطلب ارائه شد مختصری از آناتومی و فعالیت های پیچیده جاری در پانکراس است که برای آشنایی و آمادگی برای شناخت بیماریهای آن لازم است.ترشحات اگزوکرین، مکانیسمهای پیچیده ای برای تنظیم دارند و هرکدام از هورمونهای ذکر شده نیز طیف وسیعی از اثرات تنظیمی در متابولیسم سلولها دارند که پرداختن به جزئیات بیشتر آن خارج از حوصله این بحث است. درادامه بحث در شماره های بعدی به خلاصه ای از بیماریهای پانکراس بخصوص پانکراتیت و تومورهای آن پرداخته خواهد شد.