بیماری دیابت زمانی ایجاد می شود که پانکراس انسان نمی تواند مقدار هورمون لازم برای مصرف گلوکز را بسازد یا اینکه این هورمون نمی تواند در بدن آن طور که باید عمل کند. اسم این هورمون انسولین است. اگر عملکرد انسولین و چرخه سوزاندن و مصرف انسولین در بدن نامناسب باشد قند خون می تواند از کنترل خارج شود و همین حالت باعث بروز ایجاد علائم و بیماری قند خون یا دیابت می شود.

یکی از شایع ترین عوارض بلند مدت دیابت، آسیب کلیوی است. این بیماری که تحت عنوان نفروپاتی دیابتی یا بیماری کلیوی دیابتی (DKD) نیز شناخته می شود، نتیجه ناهنجاری های عروقی ناشی از دیابت است و خطر مرگ و میر را افزایش می دهد. علاوه بر این، دیابت شیرین عامل اصلی خطر ابتلا به بیماری کلیوی مرحله نهایی (ESRD) است که پیشرفته ترین مرحله بیماری کلیوی محسوب میگردد. مقادیر بالای قند خون باعث می شود که کار کلیه ها برای فیلتر کردن سخت تر شود، اتفاقی که با گذشت زمان می تواند به کلیه ها آسیب برساند به طوری که مقادیر کمی پروتئین (آلبومین) شروع به نشت به درون ادرار کند.

به همین دلیل است که تشخیص آلبومین در آزمایش ادرار یعنی آسیب کلیوی. همه افراد دیابتی به بیماری کلیوی مبتلا نمی شوند. عواملی که می توانند در ایجاد بیماری کلیوی تأثیر بگذارند شامل عوامل ژنتیکی، قند خون و فشار خون است. هرچه فرد دیابت و فشار خونش را بهتر کنترل کند، احتمال ابتلای او به بیماری کلیوی کاهش می یابد. آزمایش هایی مانند سونوگرافی، تصاویری از کلیه و مجاری ادراری فراهم می کنند که پزشک به کمک آنها می تواند ناهنجاری های موجود در کلیه ها را تشخیص دهد. سونوگرافی کلیه یک آزمایش غیرتهاجمی است که از امواج صوتی برای تولید تصاویری از کلیه ها استفاده می کند.

علت بروز دیابت

بروز انواع مختلف دیابت علل مختلفی دارند. در ادامه دلایل بروز هر یک از انواع دیابت را به تفکیک شرح خواهیم داد:

دیابت نوع 1

دیابت نوع 1 نوعی بیماری خودایمنی است. در این حالت، سیستم ایمنی که در حالت عادی علیه سلول های بیگانه فعال می شود، به اشتباه علیه سلول های تولیدکننده انسولین در پانکراس فعال می شود. با این که علت دقیق بروز این مسئله مشخص نیست؛ اما محققان احتمال می دهند که عوامل ژنتیکی، برخی عوامل محیطی از قبیل ابتلا به برخی بیماری های ویروسی در کودکی مثل سرخک می توانند در بروز این بیماری دخیل باشند.

دیابت نوع 2

دیابت نوع 2 شایع ترین نوع دیابت است که عوامل مختلفی در بروز آن نقش دارند. از سبک زندگی گرفته تا عوامل ژنتیکی. ازجمله عوامل مختلف بروز دیابت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. چاقی، اضافه وزن و عدم انجام فعالیت فیزیکی

این سه مورد احتمال ابتلای شما را به دیابت نوع 2 افزایش می دهند. وزن اضافه می تواند منجر به مقاومت به انسولین شود که در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 دیده می شود. همچنین، محل تجمع چربی هم مهم است. چربی اضافه شکمی با دیابت نوع 2، مقاومت به انسولین، بیماری های قلبی و عروق محیطی بیشتر همراهی دارد. برای این که بهتر بفهمید اضافه وزن دارید یا خیر، لازم است که شاخص توده بدنی یا BMI خود را اندازه بگیرید.

2. مقاومت به انسولین

دیابت نوع 2 اغلب با مقاومت به انسولین آغاز می شود، حالتی که در آن عضلات، کبد و سلول های چربی در برابر استفاده از انسولین مقاومت می کنند. از این رو بدن به انسولین بیشتری برای ورود گلوکز به درون سلول ها احتیاج پیدا می کند. در مراحل ابتدایی، پانکراس مقدار بیشتری انسولین تولید می کند؛ اما در ادامه پانکراس نمی تواند پاسخگوی نیاز بدن به قند خون باشد و در نتیجه دیابت ایجاد می شود.

3. سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی

مشابه دیابت نوع 1، برخی ژن های خاص در افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 هم نقش دارند. علاوه بر این ژن ها، چاقی یا اضافه و زن می تواند احتمال ابتلا به دیابت را افزایش دهند. از این رو در صورتی که در خانواده فردی مبتلا به دیابت نوع 2 داشته باشید، احتمال ابتلای شما به دیابت نوع 2 در آینده بیشتر است.

دیابت بارداری

عوامل هورمونی، محیطی و ژنتیکی در بروز دیابت بارداری نقش دارند ازجمله:

1. مقاومت به انسولین

هورمونی که از جفت ترشح می شود می تواند باعث مقاومت به انسولین در ماه های آخر بارداری شود. اغلب زنان باردار می توانند به مقدار کافی هورمون انسولین برای غلبه بر مقاومت به انسولین تولید کنند؛ اما برخی دیگر نمی توانند و در نتیجه دیابت بارداری ایجاد می شود.
مشابه دیابت نوع 2، اضافه وزن هم یک عامل مؤثر در افزایش احتمال ابتلا به دیابت بارداری است. افزایش بیش از حد وزن در دوران بارداری یا اضافه وزن و چاقی پیش از بارداری می تواند شانس ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهد.

2. عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی

داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت، احتمال ابتلای یک زن باردار را به دیابت بارداری افزایش می دهد. از این رو، به نظر می رسد که عوامل ژنتیکی هم در بروز این بیماری دخیل هستند.

علائم دیابت

از مهمترین علائم دیابت که در اغلب افراد مبتلا به آن دیده می شود می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• احساس تشنگی زیاد
• داشتن ضعف و خستگی مداوم
• به وجود آمدن مشکلاتی در دید مانند تاری دید
• تکرر ادرار
• احساس گزگز در پاها و دست ها یا بی حسی
• کم کردن وزن بدون داشتن رژیم غذایی خاص
• التیام کند زخم ها و بریدگی ها
• احساس خشکی و تشنگی در دهان
• داشتن عفونت به شکل مکرر
• عفونت های قارچی یا مجاری ادراری در زنان
• کاهش قدرت عضلانی و میل جنسی و اختلال در نعوظ در مردان

انواع دیابت

اختلال در عملکرد یا ترشح انسولین می تواند باعث بروز انواع مختلف دیابت شود. از انواع دیابت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. دیابت نوع یک: دیابت نوع یک، نوعی بیماری خود ایمنی است که به دلیل تخریب سلول های بتای پانکراس توسط سیستم ایمنی بدن رخ می دهد. درنهایت با کاهش تعداد و عملکرد سلول های بتا، میزان ترشح انسولین در بدن بسیار کاهش می یابد و درنتیجه باعث افزایش شدید قند خون می شود. فرد مبتلا به دیابت نوع 1 به دلیل کمبود شدید انسولین نیاز به تزریق مداوم انسولین دارد. علت اصلی این بیماری هنوز ناشناخته است و درمورد علت آن فرضیه های وجود دارد.
2. دیابت نوع دو: دیابت نوع دو به دلیل کاهش تدریجی ترشح انسولین از سلول های بتای پانکراس و مقاومت به انسولین در سلول های بدن اتفاق می افتد. بروز دیابت نوع دو با سبک زندگی ارتباط مستقیم دارد و برای پیشگیری از دیابت نوع دو می توان از اصلاح سبک زندگی کمک گرفت تا به میزان قابل توجه ای ریسک ابتلا به آن را کاهش داد.
3. دیابت بارداری: در ایران حدود 10-8% از کل مادران باردار موقتاً به دیابت بارداری مبتلا می شوند که در سه ماهه دوم یا سوم بارداری تشخیص داده می شود. در اکثر موارد بعد از پایان بارداری قند خون مادر به محدوده طبیعی برمی گردد، البته در برخی موارد ممکن است بالا بودن قند مادر ادامه پیدا کند. ریسک ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده برای مادرانی که دیابت بارداری را تجربه کرده اند، بیشتر است.
4. پیش دیابت: پیش دیابت و یا دیابت پنهان، شرایطی است که در آن میزان قند خون بالاتر از نرمال است ولی نه به اندازه ای که در محدوده دیابت نوع دو قرار بگیرد. با اصلاح سبک زندگی مثل کنترل وزن، کاهش استرس، رژیم غذایی سالم، افزایش فعالیت بدنی و اجتناب از دخانیات می توان پیش دیابت را کنترل کرد و از پیشرفت آن به دیابت نوع دو پیشگیری کرد.

علائم نارسایی کلیه با دیابت

از جمله علائمی که ممکن است نشان دهنده آسیب کلیه ها باشند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احتباس مایع
• تورم در پاها، پاشنه و ساق پا
• کاهش اشتها
• خستگی بیش از حد
• سردرد مداوم
• ناراحتی معده
• تهوع استفراغ
• بی خوابی
• عدم تمرکز

عوامل خطر ابتلا به نارسایی کلیه در دیابتی ها

تشخیص به موقع بیماری کلیوی برای پیشگیری از عوارض آن ضروری است. در صورتی که دیابت نوع 2 یا هر یک از ریسک فاکتورهای مرتبط با دیابت را دارید، ارزیابی عملکرد کلیه های تان ضروری است. علاوه بر ارتباط بین دیابت و بیماری کلیوی، عوامل زیر نیز می توانند احتمال بیماری کلیوی را افزایش دهند:

1. قند خون بالای کنترل نشده
2. فشار خون بالای کنترل نشده
3. سطح بالای کلسترول
4. چاقی
5. سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری کلیوی
6. سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری قلبی
7. مصرف سیگار
8. سن بالا

تشخیص نارسایی کلیه با سونوگرافی

تکنسینی که سونوگرافی را انجام می دهد، ژلی را روی پوست شما در ناحیه کلیه ها پخش می کند. این ژل به هدایت بهتر امواج صوتی تولید شده توسط مبدل کمک می کند. سپس تکنسین، مبدل را به شکم شما می مالد. در نقاط خاصی در طول سونوگرافی، ممکن است از شما بخواهند نفس خود را حبس کنید یا به پهلو بخوابید. امواج صوتی تولید شده توسط مبدل از اندام های شما باز می گردد یا به اصطلاحی، پژواک می شوند. یک کامپیوتر این پژواک ها را می گیرد و تصاویری از کلیه شما ایجاد می کند.

آمادگی قبل از سونوگرافی کلیه

سونوگرافی کلیه نیاز به آمادگی خاصی ندارد. تنها ممکن است نیاز داشته باشید قبل از انجام سونوگرافی، آب بنوشید تا مثانه پر شود.

عوارض جانبی سونوگرافی کلیه

سونوگرافی را می توان عکسبرداری بدون درد با استفاده از امواج فراصوت تعریف کرد که ممکن است این امواج، آسیب زننده به نظر برسند.

درمان نارسایی کلیه در دیابتی ها

• داروها: داروهای کاهش فشار خون بالا به ویژه مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین و مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین برای مهار آسیب های کلیوی مناسب هستند.
• دیالیز: این روش درمان کلیه مصنوعی نیز نامیده می شود. نارسایی کلیه مرحله نهایی به معنای عدم عملکرد کلیه است. در روش دیالیز مسیر خون توسط دستگاهی مخصوص تغییر داده شده (همودیالیز) و این کار به حفظ آب و نمک و از بین بردن مواد زائد کمک می کند. همچنین می توان مواد زائد را از طریق مایعی که وارد شکم می شود (دیالیز صفاقی) از بین برد. لازم است شخص باقی عمر خود را هر هفته چندین بار دیالیز انجام دهد.
• پیوند کلیه: کلیه سالم که از شخص فوت کرده یا از اقوام یا دوستان اهدا شده است کار کلیه های آسیب دیده را انجام خواهد داد.

نسخه اصلی مطلب تشخیص نارسایی کلیه در دیابتی ها با سونوگرافی را در سایت دکتر غلامرضا سیف بخوانید.

---