کلیه ها دو اندام لوبیایی شکل هستند که اندازه هر یک از آنها به اندازه یک مشت است. کلیه ها در شکم و دو طرف ستون فقرات قرار دارند که مواد زائد خون را با ایجاد ادرار از بدن خارج می کنند. کلیه از اعضای حیاتی بدن ما است که گاهی سلول های آن دچار جهش می شوند. این جهش باعث می شود تا سلول ها از کنترل خارج شده و بیش از حد تقسیم و تکثیر شوند و سرطان کلیه را به وجود بیاورند. در این بیماری چرخه سلول های بافت کلیه دچار تغییر شده و طرز غیرقابل کنترلی تکثیر می شوند.

در حالت عادی، سلول های فرسوده بافت کلیه پس از تولید سلول های جدید از بین می روند؛ اما وقتی سلول ها سرطانی شده باشند، سلول های فرسوده به حیات خود ادامه می دهند و به تدریج سلول های سرطانی و دارای جهش جای سلول های کاربردی و سالم را می گیرند. به این ترتیب سلول های کلیه دچار سرطان شده و تومورهای بدخیم یا خوش خیم کلیه را تشکیل داده اند. انواع سرطان ازجمله سرطان کلیه، دارای علائم پنهان هستند که اگر آنها را بشناسید، می توانید به موقع برای درمان این بیماری اقدام کنید.

علت سرطان کلیه

علت بروز بیشتر سرطان های کلیه مشخص نیست. به گفته ی پزشکان، ماده ژنتیکی یا DNA برخی از سلول های کلیه دچار جهش شده و همین باعث آغاز سرطان کلیه می شود. ماده ی ژنتیکی به سلول فرمان می دهد که چه کارهایی باید انجام دهد. تغییرات رخ داده در این ماده باعث می شود که سلول ها به سرعت رشد کرده و تقسیم شوند. تجمع این سلول های غیر طبیعی باعث ایجاد توموری می شود که می تواند علاوه بر کلیه، اندام های مجاور را هم درگیر کند. درگیر شدن اندام های دورتر از کلیه را متاستاز (metastasize) می گویند.

عوامل خطرساز ابتلا به سرطان کلیه

• سن بالا: با بالارفتن سن خطر بروز سرطان کلیه بیشتر می شود.
• سیگار کشیدن: افراد سیگاری، بیش تر از افراد غیر سیگاری در معرض ابتلا به سرطان کلیه قرار دارند. خطر ابتلا به ابن بیماری بعد از ترک سیگار کاهش پیدا می کند.
• چاقی: افراد چاق به نسب افرادی با وزن طبیعی در معرض خطر ابتلای بالاتری قرار دارند.
• فشار خون بالا: داشتن فشار خون بالاتر از حد طبیعی فرد را در معرض خطر ابتلا به این نوع سرطان قرار می دهد.
• درمان نارسایی کلیوی: افرادی که به دلیل ابتلا به نارسایی مزمن کلیوی سال ها تحت درمان دیالیز قرار می گیرند، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سرطان کلیه قرار دارند.
• برخی سندروم های ارثی: افرادی که با برخی سندروم های ارثی به دنیا می آیند، بیشتر از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.

برخی از این بیماری ها عبارتند از:

• بیماری فون هیپل- لیندو
• سندروم برت هاگ دوب
• توبروز اسکلروزیس یا تصلب تکمه ای
• کارسینوم پاپیلای سلول های کلیوی ارثی یا سرطان کلیه خانوادگی
• سابقه خانوادگی سرطان کلیه: اگر عضو نزدیکی از خانواده به این نوع سرطان مبتلا باشد، خطر ابتلا به سرطان کلیه در دیگر افراد خانواده بالاتر خواهد رفت.

علائم سرطان کلیه

سرطان کلیه معمولاً در مراحل اولیه علائم و نشانه های خاصی ندارد. در این زمان علائمی که ممکن است بروز کنند، عبارتند از:

• وجود خون در ادرار که ممکن است صورتی، قرمز و یا تیره باشد.
• درد کمر و یا پهلو که از بین نمی رود.
• از دست دادن اشتها
• از دست دادن وزن
• خستگی و بی حالی
• تب

مرحله بندی سرطان کلیه

در صورت یافتن سرطان، ممکن است لازم باشد آزمایشات بیشتری انجام شود تا مشخص شود که سرطان کلیه به بافتهای اطراف یا سایر ارگان ها گسترش یافته است یا خیر. به این فاز مرحله بندی گفته می شود. سرطان کلیه با اندازه گیری اندازه تومور در ساختار کلیه، از جمله لایه رویی و مرکز کلیه و همچنین هرگونه شواهدی از شیوع در بافت های اطراف یا مناطق دور افتاده تر بدن انجام می شود.

مراحل سرطان کلیه

1. تومورهای مرحله ۱ محدود به قشر کلیه است (محیط بیرونی آن)
2. تومورهای مرحله ۲ از نظر اندازه بزرگتر هستند؛ اما هنوز در کلیه محدود می شوند.
3. تومورهای مرحله ۳ به رگهای خونی اطراف گسترش یافته است.
4. تومورهای مرحله ۴ در خارج از پوشش بیرونی کلیه گسترش یافته و می توانند در اندام های مجاور نیز گسترش یابند.

انواع سلول های سرطانی کلیه

دانستن اینکه کدام سلول، تومور کلیه را تشکیل داده به پزشکان کمک می کند تا برنامه درمانی را مشخص کنند. پاتولوژیست ها بیشتر از ۳۰ نوع مختلف از سلول های سرطانی کلیه را تشخیص دادند . شایع ترین انواع سلول های سرطانی کلیه در زیر لیست شده اند. در حالت کلی درجه تومور تعیین کننده ی تفاوت سلول ها و نه سرعت رشد آنها است . هر چه درجه بالاتر باشد، احتمال انتشار یا متاستاز با گذشت زمان بالاتر می رود.

سلول شفاف (Clear cell)

حدود ۷۰ درصد از سرطان های کلیه از سلول های شفاف تشکیل شده اند. این سلول ها از سرعت رشد پایین (درجه یک) تا سرعت رشد بالا (درجه ۴) دسته بندی می شوند. ایمونوتراپی و درمان هدفمند معمولاً برای سرطان کلیه سلول های شفاف مورد استفاده قرار می گیرد.

پاپیلاری (Papillary)

سرطان کلیه پاپیلاری بین ده تا ۱۵ درصد افراد مبتلا دیده می شود . این نوع از سلول های سرطانی خود به دو زیر شاخه نوع یک و نوع دو تقسیم می شود. اگر سرطان کلیه پاپیلاری در یک نقطه مستقر باشد، با جراحی درمان می شود؛ اما اگر به سایر اندام ها منتشر شده و به عبارتی متاستاز کرده باشد، از عوامل مسدود کننده رگ های خونی استفاده می شود. تحقیقات برای استفاده از ایمونوتراپی برای درمان نوعی از سرطان کلیه پاپیلاری که متاستاز کرده است، هم اکنون در حال انجام است .

سارکوماتوئید (Sarcomatoid)

هر کدام از زیر شاخه های سرطان کلیه (سلول شفاف، کروموفوب، پاپیلاری و …) می توانند ساختارهای طبقه بندی نشده ای را زیر میکروسکوپ نشان دهند. پاتولوژیست ها به این ساختارها سارکوماتوئید می گویند. این نوع زیر شاخه ای مشخصی نیست؛ اما زمانی که این سلول های خاص دیده شوند، فرد به نوعی سرطان کلیه تهاجمی مبتلا شده است . برای افرادی که تومورهای سرطانی سارکوماتوئید دارند، تحقیقات در مورد امکان استفاده از ایمونوتراپی ادامه دارد.

مدولاری (Medullary)

این نوع از سلول سرطانی نادر و البته بسیار تهاجمی بوده و به عنوان یک تومور قشری کلیوی در نظر گرفته می شود. این نوع از سلول های سرطانی در افراد سیاه پوست بیشتر شایع بوده و در افراد مبتلا به کم خونی داسی شکل هم بیشتر دیده می شود. در این بیماری افراد ژن عامل بیماری را از پدر یا مادر خود دریافت کرده اند. ترکیبی از شیمی درمانی و مسدود کننده های رگ های خونی برای درمان این نوع از تومور سرطانی استفاده می شود. تحقیقات در مورد راه های درمان ادامه دارد.

مجرای جمع کننده (Collecting duct)

کارسینوم مجرای جمع کننده بیشتر در میان افراد بزرگسال ۲۰ تا ۳۰ ساله دیده می شود. این نوع از سرطان در مجرای جمع کننده کلیه آغاز می شود ؛ بنابراین کارسینوم مجرای جمع کننده به کارسینوم اوروتلیال بسیار نزدیک است. درمان موفق این نوع سرطان در دراز مدت، حتی در صورت ترکیب شیمی درمانی و جراحی بسیار نادر است .

کروموفوب (Chromophobe)

کروموفوب یک نوع غیر رایج سرطان کلیه بوده و از دیگر انواع سرطان ها متفاوت است. این نوع از سرطان از گروه خاصی از تومورها تشکیل شده که به آهستگی رشد کرده (indolent tumors) ولی در عین حال بسیار تهاجمی هستند . تحقیقات برای یافتن بهترین روش درمانی ادامه دارد.

آنکوسیتوم (Oncocytoma)

این نوع از سرطان کلیه با سرعت رشد کم نادر است.

آنژیومیولیپوم (Angiomyolipoma)

آنژیومیولیپوم تومور خوش خیمی است و به خاطر ظاهر منحصر به فردش در سی تی اسکن و یا زیر میکروسکوپ به راحتی قابل تشخیص است. معمولاً این نوع از سرطان منتشر نمی شود و معمولاً با کمک جراحی درمان می شود. نوع تهاجمی این نوع سرطان اپیتلیوئید (epithelioid) نام دارد که می تواند ورید کلیوی و یا بزرگ سیاهرگ زیرین را درگیر کرده و به گره های لنفی یا ارگان های نزدیک مانند کبد راه پیدا کند.

انواع سرطان کلیه

کارسینوم سلول های کلیوی ( Renal cell carcinoma)

کارسینوم سلول های کلیوی شایع ترین نوع سرطان کلیه در بزرگسالان بوده و تقریباً ۸۵ درصد از سرطان هایی که تشخیص داده می شوند از این نوع هستند. این نوع از سرطان در لوله های پیچیده نزدیک کلیه که سیستم تصفیه این اندام است، تشکیل می شود. در هر کلیه هزاران واحد از این اجزای کوچک برای فیلتر کردن مواد زائد وجود دارد.

کارسینوم اوروتلیال (Urothelial carcinoma)

این نوع از سرطان با نام کارسینوم سلول های ترانزشینال (transitional cell carcinoma) هم شناخته شده و حدود ۵ تا ۱۰ درصد سرطان های کلیه در بزرگسالان را شامل می شود . کارسینوم اوروتلیال در محل جمع شدن ادرار در کلیه پیش از حرکت به سمت مثانه آغاز می شود. این محل لگنچه (renal pelvis) نام دارد. این نوع از سرطان کلیه، مانند سرطان مثانه درمان می شود ؛ چرا که هر دو نوع سرطان در یک نوع سلول آغاز می شوند .

سارکوم (Sarcoma)

سارکوم کلیه مورد بسیار نادری است. این نوع از سرطان در بافت نرم کلیه، لایه نازک بافت پیوندی اطراف کلیه با نام کپسول و یا چربی های اطراف ایجاد می شود. این نوع از سرطان معمولاً با جراحی درمان می شود . با این همه احتمال بازگشت این نوع از سرطان و یا انتشار آن در دیگر مناطق بدن وجود دارد. بنابراین بعد از جراحی اولیه، جراحی های بیش تر و شیمی درمانی انجام می شود.

تومور ویلمز (Wilms tumor)

این نوع از تومور در کودکان شایع تر بوده و به شیوه متفاوتی نسبت به سرطان کلیه در بزرگسالان درمان می شود. این نوع از سرطان در حدود یک درصد انواع سرطان ها را تشکیل می دهد. درصد موفقیت درمان تومور ویلمز زمانی که پرتودرمانی و شیمی درمانی با جراحی ترکیب شود، بسیار بالا بوده و این مقدار از انواع دیگر سرطان بیشتر است .

لنفوم (Lymphoma)

لنفوم باعث بزرگ تر شدن کلیه و هم بزرگ شدن گره های لنفی یا لنفادنوپاتی (lymphadenopathy) در دیگر بخش های بدن مانند گردن، سینه و حفره شکمی می شود . در موارد نادر لنفوم کلیوی به صورت یک حجم توده مانند در کلیه ظاهر شده و شامل بزرگ شدن گره های لنفی حاشیه ای است. اگر احتمال لنفوم کلیوی وجود داشته باشد، پزشک نمونه برداری انجام داده و به جای جراحی شیمی درمانی انجام می شود.

تشخیص سرطان کلیه

تشخیص سرطان کلیه ممکن است براساس کم خونی، خون در ادرار، علائم جسمی و اغلب با ترکیبی از تست های تصویربرداری انجام می شود. بسیاری اوقات، یافتن یک توده در یک بررسی رادیوگرافی مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن یا MRI در طی تحقیقات برای شرایط دیگری ممکن است پزشک را به سرطان کلیه سوق دهد.

• سونوگرافی

آزمایش اولیه وقتی مشکوک به سرطان کلیه است، اغلب سونوگرافی است. سونوگرافی برای ایجاد تصویر از امواج صوتی استفاده می کند و می تواند تومورهای سخت را از کیست تشخیص دهد.

• سی تی اسکن (CT)

سی تی اسکن (CT) یا توموگرافی کامپیوتری شاید مفیدترین آزمایش باشد و می تواند برای تشخیص و انجام مراحل سرطان کلیه مورد استفاده قرار گیرد. سی تی اسکن از یک سری از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر ۳ بعدی از قسمت های داخلی بدن استفاده می کند.

• ام آر آی (MRI)

ام آر آی (MRI) یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی ممکن است برای افرادی که قادر به داشتن CT نیستند (به دلیل آلرژی به مواد کنتراست CT یا عملکرد ضعیف کلیه) انجام شود. ام آر آی از تصویربرداری مغناطیسی به جای اشعه X استفاده می کند. درصورتی که تصور می شود تومور به رگهای نزدیک کلیه گسترش یافته است،MRI نیز مفید است.

سایر روش های تشخیص سرطان کلیه

• بعضی اوقات برای کمک به مرحله بندی تومور کلیه، اسکن PET یا اسکن استخوانی انجام می شود.
• برخلاف بسیاری از تومورها، معمولاً بیوپسی برای تشخیص سرطان کلیه لازم نیست. بیوپسی در صورت نیاز ممکن است از چند طریق مختلف انجام شود و به آسیب شناسان این امکان را می دهد تا در زیر میکروسکوپ حضور سلولهای سرطانی را بررسی کنند.

درمان سرطان کلیه

پزشک ابتدا مرحله سرطان و میزان پیشرفت آن را تشخیص می دهد و سپس از روش های درمانی موجود و مؤثر برای از بین بردن علائم بیماری و کوچک کردن اندازه تومور کلیوی کمک می گیرد. درمان سرطان کلیه به مرحله و درجه تومور و همچنین سن و سلامت کلی افراد مبتلا بستگی دارد. گزینه های درمانی موجود شامل جراحی، پرتودرمانی، درمان دارویی هدفمند، ایمونوتراپی و گاهی اوقات شیمی درمانی است.

عمل جراحی

برای اکثر سرطان های کلیه به خصوص تومورهای کوچک کلیوی، جراحی درمان اولیه است. هدف از جراحی حذف سرطان به همراه حفظ عملکرد طبیعی کلیه در صورت امکان است. نوع عمل جراحی برای این نوع سرطان بر اساس مرحله سرطان و همچنین سلامت کلی بیمار انتخاب می شود. برای درمان سرطان کلیه از عمل های زیر استفاده می شود:

• نفرکتومی کامل (برداشتن کلیه آسیب دیده)

نفرکتومی کامل (رادیکال) شامل برداشتن کل کلیه است. گاهی اوقات در نفرکتومی کامل برخی از بافت های مجاور اضافی مانند غدد لنفاوی، غده فوق کلیوی یا سایر ساختارها هم برداشته می شوند. جراح ممکن است نفرکتومی را از طریق یک برش منفرد در شکم یا پهلو (نفرکتومی باز) یا از طریق یک سری برش های کوچک در شکم (نفرکتومی لاپاراسکوپی یا رباتیک به کمک لاپاروسکوپی) انجام دهد.

• نفرکتومی جزئی (برداشتن تومور از کلیه)

در نفرکتومی جزئی که به آن جراحی حفظ کلیه یا نفرون هم گفته می شود، تومورهای سرطانی و حاشیه کوچک اطراف آنها به جای کل کلیه حذف می شود. نفرکتومی جزئی ممکن است به روش نفرکتومی باز، لاپاراسکوپی یا با کمک فناوری رباتیک انجام شود.
جراحی حفظ کلیه یک درمان رایج برای تومورهای کوچک کلیه است و اگر بیمار تنها یک کلیه دارد، به عنوان یک گزینه درمانی احتمالی در نظر گرفته می شود. به طورکلی، جراحی حفظ کلیه نسبت به نفرکتومی کامل برای حفظ عملکرد کلیه و کاهش خطر عوارض بعدی، مانند بیماری کلیوی و نیاز به دیالیز، ترجیح داده می شود.

درمان های غیر جراحی

تومورهای کوچک کلیه گاهی با استفاده از درمان های غیر جراحی مانند گرما و سرما قابل درمان هستند. این روش ها بیشتر در موقعیت های خاص، مانند افرادی که مشکلات سلامتی دیگری دارند و درمان جراحی شرایط آنها را خطرناک می کند، مورد استفاده قرار می گیرند. گزینه های درمانی غیر جراحی شامل موارد زیر هستند:

• درمان به کمک انجماد سلول های سرطانی (کرایوآبلیشن)

در طول کرایوآبلیشن، یک سوزن توخالی مخصوص از طریق پوست شما و با استفاده از سونوگرافی یا سایر تکنیک های تصویری وارد تومور کلیه می شود. گاز سرد موجود در سوزن، موجب منجمد شدن سلول های سرطانی و از بین رفتن آنها می شود.

• درمان به کمک حرارت دادن سلول های سرطانی (ابلیشن با فرکانس رادیویی)

در طول ابیلیشن با فرکانس رادیویی، یک پروب مخصوص از طریق پوست شما و با استفاده از اولتراسوند یا سایر روش های تصویربرداری به داخل تومور کلیوی وارد می شود. جریان الکتریکی از طریق سوزن وارد سلول های سرطانی شده و موجب گرم شدن یا سوختن این سلول ها می شود.

• پرتودرمانی

اگر فرد مبتلا به سرطان کلیه، فقط یک کلیه داشته باشد یا شرایط درمان جراحی را نداشته باشد، ممکن است پزشک پرتودرمانی را توصیه کند. پرتودرمانی اغلب به کاهش علائم این نوع سرطان مانند درد کمک می کند.

• درمان دارویی هدفمند

درمان دارویی هدفمند با مسدود کردن ویژگی های خاصی که به رشد سلول های سرطانی کمک می کنند، از پیشرفت آنها جلوگیری می کند. به عنوان مثال، این داروها می توانند رشد رگ های خونی جدید یا پروتئین هایی را که سلول های سرطانی را تغذیه می کنند، متوقف کنند. در برخی موارد، پزشک ممکن است این داروها را پس از درمان جراحی برای کاهش خطر عود سرطان تجویز کند.

• ایمونوتراپی

در درمان ایمونوتراپی از داروهای خاصی برای تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده می شود. ایمونوتراپی ممکن است به عنوان یک درمان مستقل یا همراه با درمان جراحی انجام شود.

• شیمی درمانی

به طورکلی شیمی درمانی یک درمان استاندارد برای سرطان کلیه نیست؛ اما در برخی موارد می تواند کمک کننده باشد. معمولاً شیمی درمانی پس از انجام ایمونوتراپی و درمان دارویی هدفمند انجام می شود. داروهای شیمی درمانی ممکن است به صورت خوراکی یا وریدی تجویز شوند.

پیشگیری از سرطان کلیه

اقدامات زیر به کاهش خطر ابتلا به این سرطان کمک می کنند:

1. سیگار کشیدن را ترک کنید: اگر سیگار می کشید، آن را ترک کنید. گزینه های بسیاری برای ترک وجود دارند، از جمله برنامه های پشتیبانی، داروها و محصولات جایگزین نیکوتین.
2. وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید: برای حفظ وزن سالم ورزش کنید. اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید، کالری دریافتی خود را کاهش دهید و سعی کنید در بیشتر روزهای هفته از نظر جسمی فعال باشید.
3. فشار خون بالا را کنترل کنید: از پزشک خود بخواهید در قرار ملاقات بعدی فشار خون شما را بررسی کند. اگر فشار خونتان زیاد است، می توانید در مورد گزینه های کاهش دهنده فشار خون با پزشک صحبت کنید. تغییر سبک زندگی مانند ورزش، کاهش وزن و اصلاح رژیم غذایی در این زمینه کمک کننده است. ممکن است بعضی از افراد برای کاهش فشار خون به دارو درمانی هم نیاز داشته باشند.

نسخه اصلی مطلب مرحله بندی و انواع سرطان کلیه را در سایت دکتر امیر بهنام فر بخوانید.

---