هورمون تستوسترون یک هورمون تولید شده توسط بدن انسان است. به طور عمده این هورمون در مردان توسط بیضه تولید می شود. تستوسترون بر ظاهر مرد و رشد جنسی تأثیر می گذارد. این هورمون باعث تولید اسپرم و همچنین لذت جنسی مرد می شود. همچنین به ساخت عضله و توده استخوانی کمک می کند. میزان تستوسترون یک مرد به طور معمول با افزایش سن کاهش می یابد. حداقل میزان کل تستوسترون طبیعی یک مرد حدود ۳۰۰ نانوگرم در هر دسی لیتر (ng/dL) است. حد بالا بسته به شرایط آزمایشگاه حدود ng/dL ۸۰۰ می باشد. تولید تستوسترون به طور معمول با سن کاهش می یابد. اگر تستوسترون بیشتر از حد کاهش یابد، مردان ممکن است طیف وسیعی از علائم را تجربه کنند. این حالت می تواند باعث تغییرات جسمی و احساسی و جنسی در مردان شود. برخی مردان سطح تستوسترون پایینی دارند که این حالت هیپوگنادیسم یا تستوسترون پایین نامیده می شود.

علت تستوسترون پایین

تستوسترون پایین در مردان زیر 30 سال کمتر است؛ اما در هر صورت می تواند رخ دهد. عوامل مؤثر در بروز این مشکل شامل موارد زیر است:

• سطح کلسترول بالا
• فشار خون بالا
• اضافه وزن یا چاقی
• نوشیدن مقدار بیش از حد الکل
• استفاده از مواد مخدر غیرقانونی
• استفاده از استروئیدهای آنابولیک
• مصرف برخی داروهای تجویزی مانند استروئیدها و به ویژه مصرف بیش از حد داروهای آرام بخش

عوامل خطر تستوسترون پایین

مردان مبتلا به مشکلات سلامتی خاص نیز مستعد تستوسترون پایین هستند. برخی از این مشکلات عبارتند از:

1. فشار خون بالا (حدود 40 نفر از 100 نفر تستوسترون پایین نیز دارند.)
2. کلسترول بالا (حدود 40 نفر از 100 نفر تستوسترون پایین نیز دارند.)
3. دیابت (حدود ۵۰ نفر از 100 نفر تستوسترون پایین نیز دارند.)
4. ایدز (حدود ۵۰ نفر از 100 نفر تستوسترون پایین نیز دارند.)
5. مصرف طولانی مدت مواد مخدر (تقریباً ۷۵ نفر از 100 نفر تستوسترون پایین نیز دارند.)

برخی موارد تستوسترون پایین می تواند با سایر شرایط پزشکی از جمله موارد زیر مرتبط باشد:

1. بیماری مرتبط با هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز و یا تومورها
2. آسیب، تومورها یا سایر شرایطی که بر بیضه ها تأثیر می گذارند از جمله التهاب مربوط به اوریون های دوران کودکی
3. بیماری های ارثی مانند سندرم کالمن، سندرم پرادرویلی، سندرم کلاین فلتر یا سندرم داون
4. دیابت، بیماری کبد یا ایدز
5. درمان سرطان مانند پرتودرمانی و شیمی درمانی

علائم تستوسترون پایین

نشانه های جنسی و غیرجنسی از تستوسترون پایین وجود دارند. نشانه های جنسی عبارتند از:

• کم بودن میل جنسی
• ضعف نعوظ (ضعیف تر و کمتر)
• تمایل کمتر به رابطه جنسی

نشانه های غیر جنسی عبارتند از:

• افزایش چربی بدن
• کم بودن انرژی
• کاهش توده عضلانی
• احساس افسردگی
• کم خونی (کمبود آهن)
• کاهش کلسیم استخوان

تشخیص تستوسترون پایین

تشخیص تستوسترون پایین با سابقه علائم و نشانه های فرد همراه با معاینه فیزیکی و سپس آزمایشات آزمایشگاهی برای بررسی سطح تستوسترون آغاز می شود.

تست های آزمایشگاهی

انواع تست های آزمایشگاهی تستوسترون:

• بررسی سطح تستوسترون

آزمایش تستوسترون مهم ترین آزمایش خون برای تشخیص تستوسترون پایین است. برای کمک به کنترل تغییرات روزانه سطح تستوسترون، باید بعد از رعایت ناشتایی صبحگاهی نمونه خون گرفته شود. سطح تستوسترون معمولاً حداقل در دو روز مختلف برای تأیید نتایج نمونه گیری می شود. حدود 30٪ از مردان با نتیجه اولیه تستوسترون پایین، پس از اندازه گیری مکرر، سطح طبیعی دارند. تستوسترون همچنین برای نظارت بر درمان اندازه گیری می شود.

• هورمون لوتئین کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH)

LH هورمونی است که تولید تستوسترون را تحریک می کند و FSH با تولید اسپرم در ارتباط است. این آزمایشات برای کمک به تشخیص بین تستوسترون کم ناشی از مشکل بیضه از تستوسترون کم ناشی از مشکلی که از غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس ایجاد می شود، با هم استفاده می شوند. وقتی سطح LH و FSH زیاد باشد و تستوسترون کم باشد، این نشان می دهد که علت کمبود تستوسترون از بیضه ها نشات می گیرد. هنگامی که LH و FSH طبیعی یا کم باشد، این نشان می دهد که یک مشکل هیپوفیز زمینه تستوسترون پایین است. LH و FSH طبیعی معمولاً با تستوسترون پایین مرتبط با سن دیده می شود.

• پرولاکتین

پرولاکتین یک هورمون ترشح شده از هیپوفیز است. اگر غده هیپوفیز علت مشکوک تستوسترون پایین باشد، این تست درخواست داده می شود. سطح بالای پرولاکتین ممکن است مشکلات هیپوفیز مانند تومور را نشان دهد. پرولاکتین بالا به هر علتی می تواند عملکرد طبیعی بیضه را مختل کند.
برخی آزمایشات ممکن است برای مردان تحت درمان جایگزین تستوسترون انجام شود تا از طریق آن عوارض جانبی کنترل شود. برخی از نمونه ها عبارتند از:

• هموگلوبین

هموگلوبین ممکن است از نظر افزایش گلبول های قرمز خون (پلی سیتمی) کنترل شود. پلی سیتمی می تواند عارضه جانبی درمان جایگزینی تستوسترون باشد و منجر به مشکلات عروقی مانند لخته شدن خون شود.

• پانل چربی

برای بررسی سطح ناسالم چربی استفاده می شود.

• PSA

برای غربالگری سرطان پروستات استفاده می گردد.

• تست های غیر آزمایشگاهی

از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) مغز گاهی برای بررسی غده هیپوفیز و هیپوتالاموس استفاده می شود. برای بررسی تغییرات در تراکم استخوان به دلیل کم بودن تستوسترون، ممکن است از تراکم مواد معدنی استخوان Dexa-Scan (جذب انرژی سنجش اشعه ایکس با دو انرژی) یا DXA استفاده شود.

عوارض کمبود تستوسترون در مردان

شواهد ثابتی وجود دارد که تستوسترون پایین ممکن است سایر بیماری های جدی را زمینه سازی کند و مردان مبتلا به تستوسترون پایین شانس بیشتری برای مرگ زود هنگام نسبت به مردان با سطوح بالاتر تستوسترون دارند. یک تحقیق بزرگ رابطه معکوس بین سطوح تستوسترون خون و مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی و همه علل» را نشان داده است. مطالعه دیگری به این نتیجه رسید که عدم وجود تستوسترون در مردان مسن با افزایش خطر مرگ در طی 20 سال آینده، مستقل از عوامل خطر متعدد و بیماری های مختلف پیشین همراه است. علاوه بر این، ارتباطی بین تستوسترون کم و آپنه خواب (بیماری که در آن فرد عمدتاً در طول خواب تنفس را متوقف می کند) و دیابت وجود دارد. تستوسترون پایین حتی می تواند به عنوان یک پیش بینی کننده پیشرفت دیابت و مرحله پیش دیابت استفاده شود.

پیشگیری از تستوسترون پایین

انتخاب سبک زندگی سالم، از جمله ورزش، تغذیه مناسب، حفظ وزن سالم و پرهیز از مصرف بیش از حد داروهای غیرقانونی و یا الکل، می تواند به حفظ سطح تستوسترون در حد طبیعی کمک کند. هیچ روش شناخته شده ای برای جلوگیری از کمبود تستوسترون در ارتباط با شرایط ژنتیکی، آسیب بیضه یا اختلالات هیپوفیز وجود ندارد.

درمان کمبود تستوسترون در مردان

صرف نظر از دلیل کاهش تستوسترون، گزینه های درمانی متعددی برای افزایش تستوسترون وجود دارد. همچنین برای کاهش عوارض این وضعیت نیز درمان و راهکارهای زیادی در دسترس است. گزینه های درمانی می تواند شامل موارد زیر باشد:

دریافت تستوسترون

در برخی از مردان استفاده از مکمل تستوسترون می تواند گزینه درمانی مناسبی باشد. می توان از طرق مختلفی تستوسترون را وارد بدن نمود، از جمله:

1. تزریق عضلانی هرچند هفته یک بار.
2. استفاده از پچ یا ژل های پوستی.
3. پچ هایی که داخل دهان قرار داده می شوند.
4. کاشت کپسول های زیرپوستی که معمولاً در زیر جلد باسن قرار داده می شوند.
5. کسانی که به سرطان پروستات مبتلا شده اند و یا احتمال بروز آن در آنها بالا می باشد، نباید از درمان دریافت تستوسترون استفاده کنند.

کاهش وزن و فعالیت جسمی

ورزش بیشتر و کاهش وزن می تواند روند کاهش تستوسترون را در بدن شما کند نماید. رعایت این نکات به شما کمک می کند تا بدون استفاده از مکمل ها یا رژیم غذایی خاص، سطح انرژی خود را افزایش دهید.

داروهای درمان کننده اختلال نعوظ

اگر بیشترین نگرانی شما مربوط به اختلال نعوظ است، داروهای درمان کننده اختلال نعوظ می تواند برای شما مفید باشد. این داروها با افزایش جریان خون در آلت تناسلی، باعث نعوظ می شوند. از سوی دیگر، در برخی افراد بدون دریافت تستسترون این داروها مؤثر نیستند.

بهبود کیفیت خواب

برای کسانی که از بی خوابی رنج می برند، داروهای خواب آور می تواند کمک کننده باشد. رعایت نکات مربوط به خواب مناسب که به طورکلی بهداشت خواب نامیده می شود، بسیار ضروری است. یک بزرگسال روزانه باید هفت تا نه ساعت خواب داشته باشد.

نسخه اصلی مطلب تستوسترون پایین در مردان چه علل و علائمی دارد؟ را در سایت دکتر امیر بهنام فر بخوانید.

---