وظيفه روده و ركتوم (روده بزرگ) جدا كردن آب و الكتروليت های خاص از مدفوع و سپس نگهداري آن قبل از دفع مي باشد. اصطلاح عادی» می تواند معنای بسيار وسيعي داشته باشد؛ ولي در كل می توان گفت اجابت بايد حداقل هر سه روز يک بار و نه بيش از سه بار در روز رخ دهد. مدفوع بايد به راحتي دفع شود و نيازی به فشار زياد از حد نداشته باشد و در آخر شخص بايد پس از اجابت حس تخليه كامل داشته باشد. یبوست یکی از مشکلات شایع گوارشی است که گاهی ممکن است یک بیماری گوارشی باعث بروز آن شود. در آن حرکات روده سخت تر و کمتر می شود.

دستگاه گوارش از دهان شروع شده و به مقعد ختم می شود. همچنین مسئولیت هضم و جذب مواد مغذی و دفع مواد زائد را بر عهده دارد. روده بزرگ در انتهای دستگاه گوارش قرار دارد، در روده بزرگ آب از مواد هضم شده جذب می شود و مدفوع از حالت مایع به جامد تغییر پیدا می کند. هر چه مواد هضم شده مدت زمان طولانی تری در روده بزرگ بمانند، به دلیل جذب آب توسط روده، مدفوع سفت تر می شود و یبوست به وجود می آید.

علت یبوست

یبوست ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند. در ادامه لیستی از این دلایل را برای شما آورده ایم:

• تغییر در غذا یا فعالیت
• عدم استفاده از مقدار کافی آب یا فیبر در رژیم غذایی
• مصرف مقادیر زیادی از محصولات لبنی
• فعال نبودن
• مقاومت در برابر احساس دفع مدفوع
• استرس
• استفاده بیش از حد مسهل ها
• برخی داروها، به ویژه داروهای ضد درد مانند مواد مخدر، داروهای ضد افسردگی و قرص آهن
• داروهای ضد اسید که کلسیم یا آلومینیوم دارند
• اختلالات اشتها
• سندروم روده تحریک پذیر
• بارداری
• مشکل در اعصاب یا ماهیچه های دستگاه گوارش
• سرطان کولون
• بیماری های عصبی مانند بیماری پارکینسون یا بیماری ام اس
• کم کاری تیروئید که به آن هیپوتیروئیدی می گویند.

علائم یبوست چیست؟

• کمتر از سه دفع در طول یک هفته
• مدفوع خشک و سفت
• دفع سخت و دردآور
• احساس تورم در اطراف مقعد
• عدم داشتن دفع کامل در زمان رفع

چه زمانی یبوست خطرناک است؟

زمانی که دچار یبوست به همراه درد شکم و احساس پری بوده، همچنین دفع گاز روده و مدفوع نداشته باشید باید فوراً به پرستار یا پزشک خود مراجعه کنید. همچنین زمانی که تهوع و استفراغ و خونریزی از مقعد و سرگیجه و ضعف عمومی با یبوست همراه باشد، هرگز خوددرمانی نکرده و سریعاً به پزشک مراجعه کنید. مسئله مهم در مورد این عارضه این است که در صورت همراه بودن با موارد زیر، حتماً با پزشک خود مشورت کنید:

1. تغییر الگوی دفع (دفعات و چگونگی دفع مدفوع)، برای بیش از دو هفته
2. وجود خون همراه مدفوع
3. وجود درد هنگام دفع
4. کاهش وزن ناگهانی و یا بدون رژیم لاغری
5. قطر مدفوع شما کم شده باشد

پیشگیری از یبوست

• روزانه ۸ الی ۹ لیوان آب بنوشید.
• در رژیم غذایی روزانه ی خود منابع سرشار از فیبر مثل میوه ها و سبزیجات تازه قرار دهید.
• به محض احساس دفع مدفوع به دستشویی بروید و مدفوع خود را به تعویق نیندازید.
• از محصولات لبنی و گوشتی به طور متعادل استفاده کنید.
• استرس و اضطراب را در زندگی خود مدیریت کنید.
• در طول روز ورزش و تحرک کافی داشته باشید. نیم ساعت پیاده روی روزانه یکی از بهترین توصیه ها برای پیشگیری از یبوست است.

عوارض یبوست

خارج نشدن مدفوع و یا سخت خارج شدن آن از بدن می تواند عوارض زیر را همراه داشته باشد:

1. سردرد خفیف
2. کاهش اشتها
3. حالت تهوع
4. نفخ شکم
5. ضعف عمومی
6. احساس خستگی
7. بی حوصلگی
8. دل درد
9. کمبود انرژی
10. ناراحتی و درد پایین شکم
11. درد پایین کمر

برای درمان یبوست چه بخوریم؟

خوراکی ها و مواد غذایی که برای یبوست می توانند مفید باشند، آنهایی هستند که حاوی فیبر و آب به مقدار کافی باشند. رژیم غذایی برای یبوست باید سرشار از میوه و سبزیجات بوده و از فست فودها و گوشت قرمز در آن کمتر استفاده شود. توجه کنید که اگر یبوست با تغییر در تغذیه باز هم به صورت مزمن وجود داشته باشد و درمان نشود، باید از درمان های پزشکی استفاده کرد.

مواد غذایی مفیدی برای رهایی از بیماری یبوست وجود دارد ۱۰ ماده غذایی جادویی برای رهایی از یبوست عبارتند از:

۱ - خانواده توت ها

مصرف غذاهای حاوی فیبر می تواند به هضم خوب غذا و جلوگیری از ابتلای فرد به یبوست کمک شایانی کند. خانواده توت ها در رأس میوه هایی قرار دارند که حاوی فیبر بالا هستند. این میوه ها شامل تمشک، توت، شاه توت، توت فرنگی و بلوبری می شود. هر یک فنجان از این میوه ها شامل نزدیک به ۸ گرم فیبر است. در عین حال، به دلیل آنکه این میوه ها آب دار هستند می توانند به آب رسانی به روده ها و فرآیند دفع مدفوع کمک بزرگی کنند.

۲ - قهوه

اگر زمانی که پس از صرف قهوه صبحگاهی سریعاً به توالت مراجعه می کنید، این موضوع اتفاقی نیست. دلیل منطقی برای این کار وجود دارد و آن قهوه ای است که مصرف کرده اید. قهوه دارای موادی است که باعث تحریم عضلات روده می شود و برای برخی انسان ها مانند یک ملین (ضد یبوست) عمل می کند.

۳ - دانه های چیا

دانه های چیا بسیار کوچک، اما قوی هستند. هر ۳۰ گرم از دانه های چیا دارای بیش از ۱۰ گرم فیبر است که می تواند ۴۲ درصد نیاز روزانه بدن را تأمین کند. دانه های چیا پس از تماس با آب، متورم و بزرگ شده و مانند ژله عمل می کند. این عمل باعث می شود مدفوع نرم شده و عبور آنها از روده و دفع آن آسان شود.

اگر نتوانستید دانه های چیا پیدا کنید، می توانید از تخم شربتی استفاده کنید. تخم شربتی از دیرباز در میان ایرانیان رواج دارد و همانند دانه های چیا عمل می کند و می تواند راهکار مناسبی برای جلوگیری از یبوست و دفع راحت مدفوع باشد.

۴ - خانواده آلوها

خانواده میوه آلو بهترین درمان برای افراد مبتلا به یبوست است. آلوها دارای فیبر غیر محلول هستند. این نوع فیبر باعث رسیدن آب به روده بزرگ و اضافه شدن آن به مدفوع تجمع شده می شود. همچنین این میوه به دلیل دارا بودن سوربیتول می تواند سرعت حرکت مدفوع در روده را افزایش دهد. سوربیتول یک قند الکلی است که در برخی میوه ها یافت می شود و برای حرکت مناسب روده ها بسیار مفید است.

۵ - کلم بروکلی

بوی بد بروکلی به دلیل ماده ای به نام سولفورافان در آن است. این ماده می تواند باعث ایجاد بوی نامطبوع شود؛ اما مهم تر از آن می تواند مانع از رشد بیش از حد میکروارگانیسم های دستگاه گوارشی شود. این میکروارگانیسم ها می توانند در فرآیند هضم سالم مواد غذایی در معده و روده تداخل ایجاد کرده و باعث ایجاد یبوست در فرد شود.

۶ - حبوبات

حبوباتی مانند نخود، نخود فرنگی، لوبیا و عدس بهترین گزینه برای مصرف افرادی است که به یبوست مبتلا شده اند. این مواد غذایی می توانند به سادگی باعث رفع یبوست در افراد شوند؛ زیرا دارای فیبر بالایی هستند. برای مثال یک فنجان عدس بیش از ۱۵ گرم فیبر دارد. افراد می توانند از عدس در سوپ یا سالاد در کنار غذا استفاده کنند. یکی از خوراکی هایی که می تواند به عنوان تنقلات مصرف شود، لوبیای بو داده است. این خوراکی بسیار مفید است و به دلیل دارا بودن فیبر می توان از آن به عنوان تنقلاتی سالم برای کودکان استفاده کرد.

۷ - کنگر فرنگی

کنگر فرنگی خاصیت فوق العاده ای برای مقابله با یبوست دارد. علاوه بر دارا بودن فیبر، این ماده غذایی دارای اینولین است. اینولین یک هوموپلی ساکارید» است که به وسیله آنزیم های روده هضم نمی شود و از سوی باکتری های مفید دستگاه گوارش به عنوان غذا جذب می شود. این باکتری ها در هضم غذا و کارکرد درست دستگاه گوارش بسیار اهمیت دارند. زمانی که در کارکرد سیستم گوارشی تعادل به وجود بیاید، احتمال ابتلای فرد به یبوست کاهش می یابد.

۸ - انجیر

انجیر یک خوراکی دوست داشتنی و مفید برای سلامت بدن است. خوردن ۵ عدد انجیر در طول روز می تواند ۵ گرم فیبر لازم بدن را تأمین کند. انجیر یک ماده غذایی مناسب برای مصرف به همراه چای و نیز افزودن به سالاد است. مصرف انجیر می تواند حرکت مواد در روده بزرگ را تسهیل کند و باعث دفع راحت مدفوع شود.

۹ - گلابی

گلابی میوه ای است که مبتلایان به یبوست کمتر به آن توجه دارند. یک گلابی کوچک می تواند نزدیک به ۶ گرم فیبر مورد نیاز بدن را تأمین کند. گلابی میوه ای شیرینی است و می توان آن را در میان وعده کودکان گنجاند.

۱۰ - اسفناج

اسفناج سرشار از فیبر و منیزیم است. منیزیم از مواد معدنی مورد نیاز برای کارکرد درست دستگاه گوارش است. منیزیم می تواند باعث تحریک حرکات روده و نیز سهولت آبرسانی به روده بزرگ شود. مصرف اسفناج مانع از ابتلای افراد به یبوست و نیز دفع راحت مدفوع می شود. محققان می گویند علاوه بر داشتن رژیم غذایی سالم و سرشار از فیبر، افرادی که مستعد ابتلا به یبوست هستند بهتر است به طور مستمر ورزش کنند. زنان باردار نیز در ماه های پایانی برای جلوگیری از یبوست باید از ملین استفاده کنند.

بهترین ورزش ها برای درمان یبوست

یک برنامه پیاده روی منظم به مدت ۱۵-۱۰ دقیقه چند بار در روز به شما و سیستم گوارشی شما در رسیدن به حداکثر فعالیتش کمک بسیاری خواهد نمود. چنانچه از نظر بدنی آمادگی نسبی دارید انجام ورزشهای هوازی را به شما توصیه می کنیم. نمونه این ورزشها شامل:

دویدن، پیاده روی سریع، شنا و ورزشهایی مثل بسکتبال و اسکیت می باشد. ورزشهای کششی مثل یوگا در درمان این بیماری بسیار مؤثر بوده اند.

درمان یبوست

• شیاف: انواع مختلفی از شیاف ها عملکردی مشابه تنقیه دارند و نسبت به آن کم تهاجمی تر هستند. شیاف بیزاکودیل و شیاف گلیسیرین می توانند مقعد را برای دفع تحریک کنند. گذاشتن انگشت درون مقعد حین جاگذاری شیاف نیز می تواند حس اجابت مزاج فرد را بیدار کند.
• لوبیپروستون: این داروی با فعال کردن کانال کلرید باعث افزایش ترشح یون کلرید از سلول های مخاط روده به درون کولون روده می شود. سپس به دنبال یون های کلرید، یون های سدیم و آب به داخل کولون روده حرکت می کنند و باعث نرمی مدفوع می شوند. این دارو برای مصرف زنان و مردان بالای ۱۸ سال مبتلا به یبوست مزمن مورد تأیید سازمان غذا و دارو است. لوبیپروستون باعث افزایش حرکات روده، بهبود قوام مدفوع و کاهش زور زدن حین اجابت مزاج می شود.
• لیناکتولاید: این داروی خوراکی از روده جذب نمی شود و با تحریک سلول های پوششی روده ی کوچک به ترشح مایع به داخل روده به درمان یبوست می کند. افزایش ترشح مایعات منجر به افزایش تعداد حرکات روده می شود. همچنین این دارو درد شکمی ناشی از سندرم روده ی تحریک پذیر همراه با یبوست را نیز کاهش می دهد.
• اورلیستات: اورلیستات (زنیکال) دارویی است که در درجه اول برای کاهش وزن استفاده می شود. با مسدود کردن مسیر فعالیت آنزیم های موظف به هضم چربی در روده در کاهش وزن اثر می گذارد. در واقع چربی هضم نشده توسط بدن جذب نمی شود و توسط باکتری های موجود در روده هضم شده و باعث افزایش ترشح آب یا تحریک عضلات روده می شود. این دارو در حال حاضر فقط برای درمان یبوست در افراد دارای اضافه وزن استفاده می شود.
• بازتوانی کنترل ماهیچه های کف لگن: افرادی که به دلیل اختلال در عملکرد عضلات کف لگن دچار مشکل در دفع و یبوست شده اند نیز باید تحت روان درمانی و بازتوانی کنترل عضلات کف لگن با تمرینات خاص قرار گیرند. بسیاری از عضلات کف لگن و اطراف مقعد و راست روده دارای درجاتی از کنترل ارادی هستند، بنابراین، آموزش می تواند بیماران مبتلا به اختلال کف لگن کمک کند تا عضلات خود را بیشتر و بهتر در حین اجابت مزاج کنترل کنند. در طول آموزش می توان با ورود یک لوله ی باریک فشارسنج از طریق مقعد به راست روده میزان فشار را در هر بار انقباض ارادی فرد اندازه گیری کرد و با بررسی الگوی ثبت شده به فرد در کنترل انقباض و انبساط عضلات کف لگن کمک نمود.
• ورزش: افرادی که زندگی بی تحرکی دارند، غالباً بیشتر از افرادی که فعال هستند به یبوست دچار می شوند. با این وجود، مطالعات محدودی نشان می دهند که ورزش در رفع یبوست و تحریک حرکات روده تأثیر چندانی ندارد و فقط به منظور فواید دیگر آن در حفظ سلامتی توصیه می شود و نمی توان از آن به عنوان یک خط درمانی یبوست به تنهایی بهره برد.
• جراحی: در افراد مبتلا به یبوستی که با توجه به بیماری های روده بزرگ به درمان دارویی پاسخ نمی دهد، جراحی درمان نهایی است. در طول عمل جراحی، بسیاری از قسمت های روده ی بزرگ، به جز راست روده برداشته می شود و سپس قسمت انتهایی روده کوچک به باقی مانده ی روده ی بزرگ و مقعد متصل می شود.

نسخه اصلی مطلب یبوست چیست و چه علائمی دارد؟ را در سایت دکتر سلمان فلاح بخوانید.

---