وقتی عضله ای از پا بیش ازاندازه منقبض گردد، اسپاسم یا گرفتگی عضله پا بروز می کند. معمولا این حالت در عضله ساق پا در قسمت زیر و پشت زانو رخ می دهد. بعضی اوقات عضلات کوچک پا هم تحت تاثیر قرار می گیرند. بطور معمول احساس درد ناشی از گرفتگی عضله پا چند دقیقه به طول می انجامد. در برخی موارد فقط چند ثانیه ای طول می کشند؛ اما در مواقعی هم دیده شده تا 10 دقیقه ادامه پیدا می کنند.

شدت درد و ناراحتی متفاوت است. ممکن است به مدت 24 ساعت پس از گرفتگی، عضله حساس باقی بماند. احساس ناراحتی در اثر این عارضه معمولا حین استراحت و بخصوص شب هنگام بروز می کند (غالبا به این حالت اسپاسم شبانه می گویند). احتمال دارد از شدت ناراحتی از خواب هم بلند شوید. درصورتی که خواب بیمار بر هم بخورد ممکن است شرایط استرس و تنش زایی را بوجود آورد. اما به یاد داشته باشید گرفتگی عضله پا با بیماری موسوم به سندروم پای بی قرار فرق می کند. در این شرایط، پاها وضعیت ناراحت کننده ای دارند، احساس وادادگی عضله به بیمار دست می دهد و با قدم زدن از احساس ناراحتی کاسته می شود.

علت گرفتگی و درد عضلات ساق پا

شایعترین علت ایجاد این دردها یعنی درد ساق پا وجود گرفتگی و کرامپ و کوتاهی در عضلات پشت ساق است که معمولا درد عضلات پشت ساق پا در افرادی مشاهده می شود که در طول روز در فعالیت های روزانه شان بطور طولانی مدت می ایستند یا در حالتی که پاهایشان آویزان است می نشینند و یا در خانم هایی که از کفش های پاشنه بلند و بخصوص با پاشنه های باریک استفاده می کنند درد و گرفتگی عضلات پشت ساق پا به وفور مشاهده می شود.

نشانه های همراه این عارضه چیست؟

احساس درد ناگهانی پا نشانه اولیه بروز اسپاسم و گرفتگی عضله تلقی می گردد. ممکن است شدت و مدت زمان ناراحتی متفاوت باشد، با این حال بعید است گرفتگی عضله ساق پا را به راحتی فراموش کنید.
گاها افراد بالغ و کودکان از هر گروه سنی به گرفتگی عضله ساق پا دچار می شوند، اما این عارضه بیشتر در بین سالمندان و خانم های باردار شایع است. تقریبا یک سوم افراد بالای 60 سال و 50% افراد بالای 80 سال به اسپاسم عضله گرفتار می شوند. برخی بیماران هر روز با این عارضه دست به گریبان هستند.
احساس ناراحتی که در اثر گرفتگی عضله ساق پا بروز می کند به علت گرفتگی عضله است به عبارت دیگر، عضله تحت فشار و انقباض بیش از اندازه قرار گرفته است. معمولا این وضعیت در عضلات ساق پا رخ می دهد، هرچند بعضی مواقع در ناحیه کشاله ران یا کف پا هم احساس می شود. علاوه بر درد ناگهانی ممکن است یک برآمدگی سفت عضلانی هم زیر پوست تشکیل گردد.

این بیماری چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشکان معمولاً برای بیماران مبتلا به درد ساق پا دستور انجام پرتونگاری (اشعه ایکس) از بخش زانو به پایین پا را جهت تشخیص افتراقی و از میدان حدس خارج کردن شکستگی فشاری یکی از استخوان ها می دهند. با این وجود، تمام شکستگی های فشاری در تصاویر پرتونگاری مشخص نمی شوند. پزشک در برخی موارد انجام اسکن استخوانی از بخش پایینی پا را ضروری تشخیص می دهد تا بتواند بین درد ساق پا و شکستگی فشاری تمایز قائل شود.
در اسکن استخوان مقدار بسیار کمی از ماده رادیواکتیو معمولاً درون رگ بازو تزریق می شود؛ سپس از دوربین گاما برای آشکارسازی پرتو ساطع شده از ماده تزریقی استفاده می شود. به این ترتیب شکستگی فشاری یا بروز هر گونه تغییر احتمالی به وجود آمده در استخوان ها در نتیجه درد ساق پا مشخص می گردد. اسکن MRI نیز گاهی اوقات برای تمییز قائل شدن بین درد ساق پا و شکستگی فشاری به کار برده می شود.

درمان درد و گرفتگی عضلات پشت ساق پا

بهترین راه برای درمان درد و گرفتگی عضلات پشت ساق پا انجام تمرینات کششی عضلات پشت ساق پا است که این تمرینات کششی به تدریج می توانند کمک کنند که آن کرامپ و کوتاهی عضلات برطرف شود.
البته استفاده از گرمای موضعی یعنی کمپرس گرم و ماساژ هم می تواند برای تسکین درد پشت عضلات ساق پا در این افراد موثر باشد و اگر این کمپرس گرم و ماساژ قبل از عمل تمرینات کششی انجام شود می تواند باعث شود که تمرینات کششی موثرتر باشند و اثرات بهتری را برای کنترل درد عضلات پشت ساق پا در بیمار داشته باشند.
البته اجتناب از حالت هایی که درد پشت عضلات ساق پا را ایجاد می کند یعنی اجتناب از ایستادن طولانی مدت، اجتناب از نشستن در حالیکه پاها آویزان است و اجتناب از پوشیدن کفش های نامناسب بسیار موثر است .در بعضی از موارد این احساس گرفتگی و درد در عضلات پشت ساق می تواند به علت تنگی کانال نخاعی در ناحیه کمر باشد که آن مسئله باید توسط پزشک بررسی شود و اگر عامل درد و کرامپ پشت ساق پا چنین مسئله ای باشد باید حتما درمان بشود .

نرمش های کششی مناسب درد و گرفتگی عضلات پشت ساق پا

انجام مداوم نرمش های کششی عضلات پشت ساق سه بار در روز هم ممکن است بتواند از شدت و یا تعداد حملات بکاهد.
برای انجام نرمش هایی کششی درد و گرفتگی عضلات پشت ساق به فاصله 90-60 سانتی متر دور از یک دیوار و به طرف آن بایستید. در حالی که کف پاها و پاشنه پاهای خود را بر روی زمین ثابت نگه داشته اید به طرف دیوار خم شوید به طوریکه در عضلات پشت ساق خود احساس کشش کنید.
این حالت را تا وقتی می توانید حفظ کرده و سپس مجدد به حالت ایستاده و قائم برگردید. این حرکت را برای درمان درد و گرفتگی عضلات پشت ساق پا روزی سه بار و هر بار چند مرتبه تکرار کنید. این نرمش ها برای اثر کردن نیاز به 4-2 هفته زمان دارند و در این مدت باید نرمش های کششی مناسب درد و گرفتگی عضلات پشت ساق پا را بطور مداوم انجام داد.

اوزون تراپی

بهبود آسیب دیدگی در بافت های بدن به وجود جریان خون در این بافت ها بستگی دارد. بافت های بدن برای بازسازی و احیا نیاز به ویتامین، مواد معدنی و اکسیژن نیاز دارند که باید توسط خون به این بافت ها منتقل شود. اکسیژن مهم ترین ماده برای ترمیم بافت ها است. وجود تورم و التهاب در ناحیه آسیب دیده موجب کاهش جریان خون،اکسیژن و مواد مغذی در این ناحیه می شود. عدم حضور اکسیژن موجب تجمع اسید لاکتیک و منجر به درد می شود. در روش اوزون درمانی ، اوزون،دارو های ضد التهابی و ویتامین ها به ناحیه آسیب دیده تزریق می شود. این روش به ترتیب زیر عمل می کند:
با استفاده از بی حسی موضعی عصب ها بی حس می شوند. مواد ضد التهابی موجب کاهش درد ، تورم و التهاب و در نتیجه افزایش جریان خون می شوند. با استفاده از ویتامین و مواد معدنی بافت ها تغذیه می شوند و به بازسازی آن ها کمک می شود. اوزون که یک اکسیژن غیر فعال است پس از تزریق به بافت به صورت فعال در آمده و موجب اکسیژن رسانی به ناحیه آسیب دیده می شود.
تاثیر اوزون درمانی یک تا سه روز پس از انجام تزریق آغاز می شود و تا زمان دستیابی به بهبودی کامل هر یک تا دو هفته تکرار می شود. روند بهبودی در بیماران بسته به شدت آسیب متفاوت است، با این حال اکثر بیماران تنها به سه تا پنج جلسه درمان نیاز دارند. بر خلاف دیگر روش های تزریقی ، تزریق اوزون هیچ عوارض جانبی را برای بیماران به همراه ندارد و نتایج آن دائمی است.

علل گرفتگی عضلات پا

علت نامشخص (اسپاسم ایدیوپاتیک)

در اغلب موارد، علت گرفتگی عضلات پا نامعلوم است. یکی از نظریه هایی که در این مورد وجود دارد این است که عضله ای که از ابتدا در حالت کوتاه شده قرار دارد، تحریک شده و منقبض می شود و از آنجایی که عضله در حالت کوتاه شده و منقبض بوده و مجددا سیگنال انقباض بیشتر به آن منتقل می شود، حالت اسپاسم رخ می دهد. این اتفاق معمولا شب ها هنگام خواب می افتد، چرا که ما معمولا با پاهای نیمه خمیده می خوابیم و در این حالت انگشتان پا کمی به سمت پایین هستند. در این حالت عضله ی ساق پا نسبتا در حالت کوتاه شده است و درنتیجه احتمالا بیشتر در معرض بروز اسپاسم و گرفتگی می باشد.

علل ثانویه

در برخی از موارد، گرفتگی عضلات پا علامت ثانویه ی مشکل دیگری است، برای مثال:

• مصرف برخی داروها می تواند (به عنوان عارضه ی جانبی) گرفتگی عضلات پا را به دنبال داشته باشد و یا موجب شود که این مشکل بیشتر برای شخص رخ دهد. این داروها عبارتند از داروهای مدر مانند یورتیک های تیازیدی و دیورتیک های لوپ، نیفدیپین، سایمتیدین، سالبوتامول، استاتین، تربوتالین، لیتیوم، پنیسیلامین و فنوتیازینها (پروکلرپرازین، پرفنازین، کلرپرومازین).
• استفاده بیش از حد از عضلات
• کم آبی بدن
• بیماری هایی که موجب برهم خوردن تعادل الکترولیت های موجود در خون می شود (مانند بالا یا پایین رفتن سدیم یا پتاسیم خون)
• برخی افرادی که تحت دیالیز کلیوی قرار می گیرند، دچار گرفتگی عضلات پا می شوند.
• بارداری خصوصا در ماه های آخر
• کم کاری تیروئید که تحت درمان قرار نگرفته
• بیماری عروق محیطی. در این بیماری رگ های پا دچار گرفتگی می شوند و در نتیجه گردش خون در پا با اختلال مواجه می شود.
• مصرف زیاد الکل
• برخی از بیماری های سیستم عصبی که کمتر شایع هستند
• علل نادر گرفتگی عضلات پا عبارتند از سیروز یا زخم کبد، مسمومیت با سر و یک بیماری التهابی به نام سارکوئیدوز

در صورتی که شخص یکی از شرایط بالا را داشته باشد، در این صورت گرفتگی عضلات پای او تنها نشانه و علامت یک مشکل زمینه ای دیگر است. در صورتی که هیچ یک از این شرایط را ندارید و در سلامت کامل به سر می برید، احتمالا گرفتگی پای شما از نوع ایدیوپتیک (با علت نامشخص) است.

عوامل که احتمال بروز گرفتگی عضلات پا را افزایش می دهند

گرفتگی عضلات پا ممکن است در هر سن و برای هر کسی و یا در هر زمانی از طول روز و شب رخ دهد، اما احتمال بروز این مشکل در افراد زیر بیشتر است:

1. ورزشکاران
2. نوزادان
3. افراد مسن
4. افراد دارای اضافه وزن
5. افرادی که داروهای خاص مانند داروی دیورتیک (مانند استاتین) مصرف می کنند
6. افرادی که سیگار می کشند

علائم و نشانه ها

افرادی که دچار گرفتگی عضلات پا می شوند، به طور ناگهانی، انقباض شدید و غیر ارادی عضلات پا را حس می کنند. این گرفتگی معمولا با درد شدید و احساس کشیدگی در عضله همراه است که به صورت موقت باعث ناتوانی فیزیکی فرد می شود.
گرفتگی عضلات پا اغلب به طور خود به خود و به سرعت برطرف می شوند، خصوصا اگر کشش های مناسب روی عضلات پا انجام شود.

درمان گرفتگی عضلات پا

گرما درمانی

گرما درمانی می تواند برای رفع گرفتگی عضلات موثر باشد. کمپرس گرم را با دمایی که با آن احسا راحتی می کنید روی قسمت دردناک پا قرار دهید.

دارو درمانی

داروهای مسکن معمولا برای درمان گرفتگی عضلات پا موثر نیستند چراکه به اندازه ی کافی سریع عمل نمی کنند. با این حال، داروهای مسکنی مانند پاراستامول (استامینوفن) می توانند در کاهش درد عضلانی و حالت حساسیت به لمس که تا 24 ساعت پس از گرفتگی عضله وجود دارد، موثر باشند.

فیزیوتراپی برای درمان گرفتگی عضلات پا

برای افرادی که مکررا از گرفتگی عضلات پا رنج می برند، مراجعه به فیزیوتراپی می تواند به تشخیص علت اصلی گرفتگی عضلات پا، درمان این مشکل، کمک کند. فیزیوتراپیست همچنین به شما کمک می کند که عواملی که منجر به گرفتگی عضلات پا می شود را شناسایی و اصلاح کرده و درنتیجه احتمال بروز مجدد این مشکل را کاهش دهید. روش های درمانی مرتبط با فیزیوتراپی عبارتند از:

1. ماساژ بافت های عمقی
2. انجام کشش
3. جا اندازی مفصل
4. گرما درمانی
5. الکتروتراپی (مانند اولتراسوند )
6. ورزش برای بهبود قدرت عضلانی، انعطاف پذیری، تعادل و آمادگی جسمانی
7. آموزش به بیمار
8. توصیه برای اصلاح و بهبود فعالیت ها
9. اصلاح بیومکانیکال
10. توصیه در مورد پوشیدن کفش مناسب
11. کمک به بازگشت تدریجی به روند قبلی فعالیت ها

تمرینات

ورزش های زیادی برای رفع گرفتگی و خشکی پا توصیه می شوند. برخی از این ورزش ها و حرکات اصلاحی عبارت اند از:

کشش عضله همسترینگ

برای اجرای این ورزش فرد باید:
ابتدا بنشینید و بدون خم کردن پا، کف پا را به سمت سر و سینه خود بکشید. از پشت روی زمین دراز بکشید و زانوهایتان را به سمت قفسه سینه حرکت دهید. می توانید از شخص دیگری برای اعمال فشار جزئی روی زانوها و نزدیک تر کردن زانوها به سینه کمک بگیرید.

کشش عضله ساق پا

برای انجام این ورزش باید:

وزن خود را بر روی عضله ای که گرفته است بیندازید، و بدون بلند کردن کف پا از روی زمین، کمی زانوهایتان را خم کنید.
روبروی دیوار و با کمی فاصله بایستید، دست ها را به دیوار ستون کرده و به آن تکیه دهید. پای آسیب دیده را صاف نگه دارید طوری که کف پا و پاشنه از زمین بلند نشود و بعد بالاتنه را به سمت دیوار حرکت دهید. با ستون کردن دست ها به دیوار می توانید تعادل خود را حفظ کنید. انگشتان پای آسیب دیده را مقابل دیوار قرار دهید و پاشنه کاملا روی زمین باشد. مراقب باشید پا خم نشود و بعد برای ایجاد کشش در عضله ساق پا بالاتنه را به سمت دیوار حرکت دهید.

نسخه اصلی مطلب علت و درمان گرفتگی عضلات ساق پا را در سایت دکتر سلمان فلاح بخوانید.

---