رادیولوژی یا تصویربرداری تشخیصی چیست و چه انواعی دارد؟

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

رادیولوژی به مجموعه ای از روش های تصویربرداری از قسمت های داخلی بدن اطلاق می شود که می تواند کمک بسیار بزرگی برای تشخیص انواع بیماری ها باشد. با استفاده از این نوع تصویربرداری، تشخیص بیماری ها با سرعت بیشتر و دقت بالاتری انجام می شود. در رادیولوژی از اشعه ایکس با دوز پایین، امواج صوتی و یا میدان مغناطیسی برای تصویربرداری استفاده می شود که هرکدام از آنها می تواند برای نشان دادن تصویر بهتر و دقیق تر کاربرد داشته باشد. بدین منظور در ادامه به بیان انواع رادیولوژی پرداخته می شود.

دستگاه رادیولوژی

اشعه ایکس یا رنتگن در طبیعت زیاد وجود ندارد. برای کاربرد پزشکی این پرتوها باید به وسیله لامپ هایی که برای این منظور ساخته شده اند تولید شود. در لامپ مولد اشعه ایکس که شبیه لامپ های کاتودیک است، با بمباران الکترونی قطعه فلز مقاوم و کوچکی که از جنس تنگتن در قطبی از لامپ به نام کانون قرار دارد، ترازهای انرژی الکتریکی در این فلز به هم می خورد و انرژی ناشی از جابجایی الکترون ها به صورت اشعه ایکس بیرون می آید. الکترون هایی که مورد استفاده قرار می گیرند از سیم پیچ کوچکی در قطب منفی لامپ تولید می شوند و به کمک خلأ درون لامپ و تحت تأثیر اختلاف پتانسیل که از یک ژنراتور تولید می شود، به کانون لامپ برخورد می کنند.

1. رادیولوژی تشخیصی

2. فلوئوروسکوپی

این روش یکی از روش های ساده رادیولوژی است؛ زیرا برای انجام آن به فیلم و تاریکخانه نیازی نیست. در این روش بیمار را در پشت دستگاهی که به فلوئوروسکوپ مجهز است قرار می دهند و در عرض چند دقیقه قسمت مورد نظر بیمار را مورد بررسی قرار می دهند. در این روش بیمار تشعشع بیشتری دریافت می کند. از این روش جهت بررسی حرکات عضوی مانند ضربان قلب، حرکات تنفسی ریه و دیافراگم و یا بررسی تغییر محل مایعات جنبی و پریکاردی استفاده می شود.

انواع رادیولوژی

۱- رادیوگرافی:

طی این نوع رادیولوژی، اشعه ایکس به بخشی از بدن تابانده می شود و استخوان ها و بافت نرم وی عکس رادیوگرافی مشخص می شوند. اشعه ایکس از بافت های چربی می گذرد؛ اما هنگام مواجهه با بافت های متراکم تر مانند استخوان و تومور، نمی تواند رد شود. این نوع تصویربرداری به معمولاً برای تشخیص عوارض قلبی و ریوی می باشد.

۲- فلوروسکوپی:

به بیمار ماده رادیواکتیو تزریق می شود و یا باید ماده رادیواکتیو را ببلعد و قسمت های مختلف بدن وی بر روی صفحه نمایش مانیتور، نمایش داده می شود. این نوع آزمون به طور معمول برای ارزیابی عملکرد روده، قلب، رگ های خونی و دستگاه ادراری مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین ماده رادیواکتیو می تواند برای تشخیص توده های غیرطبیعی در بافت های بدن مورد استفاده قرار گیرد.

۳- سی تی اسکن:

استفاده از اشعه ایکس برای ایجاد تصویر سه بعدی، نوع دیگر کاربرد رادیولوژی می باشد. معمولاً در مواقع اورژانسی مورد استفاده قرار می گیرد، مانند لخته شدن خون، پارگی آپاندیس و یا خونریزی داخلی. پزشک بر اساس تصاویر به دست آمده از سی تی اسکن، به تشخیص دقیق تر و سریع تری می رسد.

۴- سونوگرافی:

با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از بافت های بدن به دست می آید. این روش معمولاً برای بررسی سلامت جنین در مادران باردار صورت می گیرد؛ زیرا ثابت شده است که اشعه ایکس روی سلامت جنین تأثیرات نامطلوبی دارد. همچنین برای تعیین جنسیت جنین و شناسایی هرگونه اختلال رشد او به کار می رود. البته سونوگرافی برای بررسی اندام های دیگر مانند رحم، پروستات، سینه و … نیز استفاده می شود.

۵- ام آر آی (MRI):

از میدان مغناطیسی برای تغییر امواج رادیویی به منظور ایجاد تصاویر از ساختارهای داخلی بدن استفاده می شود.

از MRI معمولاً برای مشاهده بدن در سطوح مختلف (از بالا به پایین، از جلو به عقب و …) استفاده می شود.

ام آرآی بهترین تصاویر را از بافت نرم به پزشک ارائه می دهد و معمولاً برای تشخیص در اختلالات عضلاتی و سیستم عصبی استفاده می شود.

۶- پزشکی هسته ای:

به بیمار، ماده رادیواکتیو تزریق می شود تا هرگونه بیماری مربوط به اندام های مختلف بدن تشخیص داده شود. از پزشکی هسته ای برای تعیین مراحل سرطان، عملکرد قلب و جریان خون نیز استفاده می شود.

مزایای رادیولوژی

رادیولوژی به پزشک این امکان را می دهد که با کمترین عارضه ای، به داخل بدن بیمار راه پیدا کند و از آن اطلاعات بگیرد. قبل از اختراع رادیولوژی، این کار تنها از طریق باز کردن بدن با روش های جراحی انجام می گرفت و بسیاری از بیماران در این راه با رنج و مشقت های زیادی روبرو بودند.

• تسریع تشخیص بیماری ها از یکدیگر: با گرفتن تنها چند عکس رادیولوژی، پزشک می تواند تشخیص درست بیماری را در فرد بدهد و سریعاً اقدامات درمانی را شروع کند.

رادیولوژی که با اشعه در ارتباط است، برای زنان باردار خطرناک است و می تواند منجر به بروز ناهنجاری های جنین شود. لذا هر زنی قبل از رادیولوژی باید مطمئن شود که باردار نیست.

صرف کمترین زمان برای تشخیص بیماری ها: پزشک طی مدت کوتاهی و با توجه به عکس های رادیولوژی و دیگر آزمایش های بیمار، تصمیم می گیرد که فرد نیاز به جراحی دارد یا خیر. صرف این زمان اندک کاملاً به نفع بیمار است.

• افزایش دقت: ارائه تصویری دقیق از چند نقطه بدن، اطلاعات زیادی را در خصوص عملکرد اندام های بدن در اختیار پزشک قرار می دهد و قدرت تصمیم گیری او را برای بهتر درمان کردن بیماری بالا می برد.

یکی از مهم ترین مزایای علم رادیولوژی، تشخیص و درمان دو علت مهم مرگ ومیر در دنیا، یعنی بیماری های قلبی و انواع سرطان ها می باشد.

بیماری های مورد تشخیص با رادیولوژی

بیماری ها و شرایط بسیاری وجود دارند که می توان با تصویربرداری تشخیصی آنها را تشخیص داد. از جمله:

• کم خونی
• بیماری آلزایمر و زوال عقل
• آپاندیسیت
• لخته شدن خون و بیماری شریان محیطی (PAD)
• آرتروز و پوکی استخوان
• تومورهای مغزی
• ذات الریه و بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)
• انواع مختلفی از سرطان ها
• سیروز کبدی، بیماری کبد چرب و فیبروز کبدی
• سنگ کلیه و مثانه
• بیماری کرون
• سکته
• نارسایی کلیه
• کیست کلیه

عوارض رادیولوژی

در مورد عوارض رادیولوژی می توان گفت که به دلیل استفاده از درصد پایینی از اشعه ایکس، دارای کمترین میزان خطر است و مزایای آن نسبت به عوارضش به مراتب بیشتر است و به همین دلیل تنها برای خانم های باردار منع استفاده دارد.