تصمیم برای انجام دادن معاینه رادیوگرافی بر پایه خصوصیات فردی بیمار است که این خصوصیات عبارت اند از: سن، سلامت عمومی، یافته های بالینی و تاریخچه بیماری. درحالیکه تعداد و تنوع رادیوگرافی ها، فن های جدید تصویربرداری، افزایش یافته است؛ کاربرد دقیق هر روش هم مشخص شده است. وسعت بیماریهای دهان و دندان و همچنین افزایش نگرانی از خطرات ناشی از اشعه X باعث گردیده است تا بر توصیه مقطعی استفاده از رادیوگرافی دندان بیشتر تأکید شود.

رادیوگرافی دندان چیست و چگونه انجام میشود ؟

یکی از روش های سریع و دقیق تشخیص آبسه، پوسیدگی دندان، نقایص فک، دهان، انواع ناهنجاری ها و آسیب های دهان و دندان، استفاده از دستگاه ها و دوربین های رادیوگرافی است. دستگاه های رادیوگرافی در حیطه دندانپزشکی انواع مختلفی دارند و به طورکلی رادیوگرافی ها به دو دسته اصلی داخل دهانی و خارج دهانی تقسیم می شوند. در رادیوگرافی داخل دهانی، نوار اشعه X درون دهان قرار دارد و در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار اشعه ایکس در خارج از دهان قرار دارد.

کاربردهای رادیوگرافی داخل دهانی

• تشخیص پوسیدگی
• مشاهده ریشه دندان
• بررسی سلامت قسمت استخوانی اطراف دندان
• مشاهده وضعیت دندان در حال رشد

انواع رادیوگرافی های داخل دهانی

رادیوگرافی بایت وینگ (Bitewing) نشان دهنده سمت راست دندان

این رادیوگرافی، کرون دندان های عقب را نشان می دهد. دندانپزشک ها از هر طرف صورت، یک یا دو رادیوگرافی بایت وینگ می گیرند. رادیوگرافی دندان های مولر (دندان های عقب) و دندان های دو پایه (دندان هایی که در مقابل مولرها قرار دارند) در بالا و پائین و درواقع جزئیات دندان های بالا و پائین یک سمت دندان را نشان می دهد. این رادیوگرافی به این دلیل بایت وینگ نامیده شده است که فرد در هنگام گرفتن رادیوگرافی، وسیله بال مانندی را گاز می گیرد که نوار اشعه X را در طول روند رادیوگرافی در جای خود ثابت نگاه می دارد. این رادیوگرافی ها به دندانپزشکان کمک می کنند که پوسیدگی بین دندان های عقب و تغییر ضخامت استخوانها به علت بیماری های لثه را تشخیص دهند. عکس بایت وینگ داخل دهانی می تواند برای تعیین میزان مناسب تاج (کلاهک پوشاننده دندان) و یا ترمیم های دیگر مثل بریج ها کمک کند. همچنین می تواند هرگونه سایش و یا فروپاشی در پرکردگی دندان را نمایش دهد.

رادیوگرافی پری اپیکال (Periapical) نشان دهنده سمت چپ دندان

این رادیوگرافی دندانی تنها یک یا دو دندان را در یک زمان نشان می دهد. رادیوگرافی پری اپیکال شبیه به رادیوگرافی بایت وینگ است، با این تفاوت که این رادیوگرافی ارتفاع کامل هر دندان از تاج تا ریشه و قسمت پایه که به فک متصل می شود را نشان می دهد. بسته به شرایط سلامت دهانی و مشکلات دندانی در گذشته، دندانپزشک ممکن است برای فرد یک بررسی کامل رادیوگرافی و یا FMX تجویز کند. این روند شامل نمایش هر دندان از تاج تا ریشه و قسمت بنیادی دندان است. این رادیوگرافی تغییرات غیر طبیعی در ریشه ها و استخوان محیطی آن ها را نشان می دهد.

رادیوگرافی اکلوزال (Occlusal) نشان دهنده سطح اکلوزال دندان ها

این رادیوگرافی از رادیوگرافی های معمول دیگر بزرگتر است و رشد و جایگاه دندانهای کودکان را نشان می دهد. هر رادیوگرافی تقریباً تمام فک بالا و یا پائین را نشان میدهد.

سی تی اسکن استاندارد دندان (CT)

این نوع رادیوگرافی معمولاً باید در مرکز رادیولوژی و یا بیمارستان انجام شود. فرد در حالت خوابیده قرار می گیرد و دستگاه، لایه های مسطح تصویر را با چند گردش در اطراف سر بیمار ثبت می نماید. قرار گرفتن در معرض اشعه در این روش بسیار بیشتر از رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری است. سی تی اسکن استاندارد ممکن است به منظور بررسی اندازه و جایگاه قرارگیری ایمپلنت ها مورد استفاده قرار گیرد. این روش به جراح کمک می کند تا از پیچیدگی های محتمل قبل و بعد از عمل جراحی جلوگیری کند.

رادیوگرافی توموگرافی دندان (Tomography)

توموگرافی یک لایه و یا برش خاص از دهان را نشان می دهد و باقی لایه ها را تار می کند. این رادیوگرافی برای بررسی قسمت هایی است که به سختی قابل مشاهده هستند و یا توسط قسمت های دیگر بسته شده اند.

سیالوگرافی دندان (Sialography)

روش دیگری که از اشعه X استفاده می کند، سیالوگرافی دندان نام دارد. در این روش از نوعی رنگ استفاده می شود که درون غدد بزاقی تزریق می شوند تا در نوار رادیوگرافی دیده شوند (غدد بزاقی بافت های نرمی هستند که توسط اشعه X دیده نمی شوند). دندانپزشک می تواند از این روش برای بررسی مشکلات غدد بزاقی مانند انسداد، یا سندرم شوگرن (اختلالی همراه با علائم ازجمله خشکی دهان و چشم؛ این اختلال می تواند نقش مهمی در پوسیدگی دندان بازی کند) استفاده کند.

رادیوگرافی دیجیتالی دندان (Digital radiography)

رادیوگرافی های دیجیتالی یکی از جدیدترین متدهای اشعه X هستند. در این روش به جای گرفتن نوار در یک اتاق تاریک، نوار استاندارد اشعه X با یک صفحه الکترونیکی صاف و یا سنسور جایگزین می شود. تصاویر دوبعدی، بلافاصله و بدون نیاز به صبر کردن وارد کامپیوتر میشود تا بتوان آنها را بر روی صفحه دید، ذخیره کرد و یا چاپ نمود. تصویر گرفته شده از دندان را می توان چند برابر اندازه واقعی بزرگنمایی کرد که به دندانپزشک کمک می کند تا کوچکترین تغییرات را که ممکن است حتی در معاینه حضوری هم مشاهده نشوند، بررسی کند و حتی در صورت لزوم، برای پزشک دیگری فرستاده شوند.
رادیوگرافی های دیجیتالی که در زمان های مختلف گرفته شدند را می توان با روشی که تفاوت بین عکس ها را برجسته می کند، مقایسه کرد. به همین دلیل کوچکترین تغییرات که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، مشاهده خواهند شد. در صورت استفاده درست از این روش، میزان اشعه نسبت به روش های معمول تقریباً نصف خواهد بود.

ام آر آی دهان و فک (MRI - Magnetic Resonance Imaging)

این متد، روشی است که در آن تصاویر سه بعدی از حفره دهان که شامل فک و دندان است گرفته می شود. این روش بهترین راه بررسی بافت های نرم است. با اینکه در معرض قرار گرفتن اشعه در متدهایی مانند رادیوگرافی دیجیتالی کم است، با این حال هیچ کس نباید بیش از مقداری که لازم است تحت تابش اشعه، قرار بگیرد. باید از پیش بند محافظ سربی و حلقه های تیروئید، به خصوص برای زنان باردار، کودکان و یا زنانی که در سنین آمادگی برای بارداری هستند، استفاده کرد.

رادیوگرافی خارج دهانی

همان طور که از نامش پیداست عکس برداری از ناحیه بیرونی دهان انجام می شود. در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار بر قسمت بیرونی دهان قرار می گیرد. در این نوع رادیولوژی دندان علاوه بر اینکه عکس برداری از دندان ها انجام می شود، اطلاعات بسیار خوبی از فک و همچنین جمجمه را در اختیار پزشک معالج قرار می دهد. البته مورد استفاده رادیوگرافی خارج دهانی بیشتر به منظور عکس برداری از فک و جمجمه است و کاربردی در تشخیص بیماری قسمت های داخلی دهان ندارد.

از جمله کاربردهای رادیوگرافی خارج دهانی می توان به بررسی رشد و پیشرفت دندان ها و همچنین بیماری های دندان و دهانی، بررسی دندانهای تحت فشار، بررسی رابطه بین دندانها و فک، بررسی استخوانهای تمام صورت و همچنین تشخیص بیماری های احتمالی استخوانهای صورت اشاره نمود. البته این نکته نیز برای دندانپزشکان حائز اهمیت است که در این نوع رادیولوژی دندان جزئیات بسیار کمتری به تصویر کشیده می شود و برای تشخیص مشکلات هر دندان به صورت مجزا مناسب نیست.

در رادیوگرافی مخروطی، دستگاهی به صورت چرخشی بر دور تا دور سر به حرکت در می آید و می تواند از بافت های استخوانی، عصب و همچنین استخوانها عکس برداری کند. سی تی اسکن استاندارد به منظور بررسی جایگاه و همچنین اندازه ایمپلنت به کار میرود و دستگاه از اطراف سر بیمار که در حال خوابیده قرار دارد تصویر برداری می کند. رادیوگرافی توموگرافی از انواع رادیوگرافی خارج دهانی است که می تواند نواحی کور و پوشیده شده با بافت های دهانی دیگر را به صورت خطی نشان دهد. برای اینکه پزشک بتواند به مشکلات غدد بزاقی در دهان پی ببرد از روش سیالوگرافی استفاده می کند.

در این روش رادیوگرافی خارج دهانی ابتدا رنگ مخصوصی به دهان تزریق می رود و سپس دستگاه از طریق اشعه ایکس اقدام به تصویربرداری می کند. روش رادیوگرافی دندان به صورت دیجیتالی نیز به گونه ای عمل می کند که تصویر را به صورت مستقیم و بدون معطلی در همان لحظه به نمایش می دهد.

مزایای رادیوگرافی دندانپزشکی دیجیتال

مزایای رادیوگرافی دیجیتال دندانپزشکی در مقایسه با رادیوگرافی آنالوگ قدیمی

• رادیوگرافی های دیجیتال مناطق پنهان کوچکی از پوسیدگی بین دندان ها یا زیر ترمیم های موجود، عفونت های استخوانی، بیماری های لثه (پریودنتال)، آبسه ها یا کیست ها، ناهنجاریهای رشدی و تومورهایی را نشان می دهد که به تنهایی با معاینه چشمی دندانپزشکی قابل تشخیص نیست.
• رادیوگرافی های دیجیتال را میتوان فوراً در هر مانیتور کامپیوتر مشاهده کرد و برای افزایش کنتراست و جزئیات، با آپشن های تنظیمات، تغییراتی ایجاد نموده و بدون افت کیفیت به صورت الکترونیکی به متخصصان منتقل کرد.
• تشخیص زود هنگام و درمان به موقع مشکلات دندانپزشکی می تواند باعث صرفه جویی در وقت و پول و نیز احساس درد و ناراحتی کمتر شود.
• فناوری ذخیره سازی میکرو دیجیتال، امکان ذخیره سازی بیشتر حجم زیادی از داده ها را در درایوهای کوچک و صرفه جویی در فضا را فراهم می کند.

عوارض رادیوگرافی دندان در بارداری و جنین

در شرایط اضطراری برای خانم های باردار هیچ نگرانی درباره در معرض اشعه ایکس دستگاه دیجیتال قرار گرفتن وجود ندارد. اقدامات احتیاطی مانند استفاده از (پیش بندهای سرب دو لایه) قرار گرفتن در معرض رادیوگرافی را بسیار کاهش می دهد. زنانی که در حال شیردهی هستند یا سعی در بارداری دارند، نیازی به تعویق در پرتوهای ایکس ندارند.

تفسیر گزارش رادیوگرافی دندان

در تصاویر رادیولوژی دندان فقط دو رنگ سیاه و سفید قابل مشاهده است و تفسیر گزارش آن نیز توسط دندانپزشک یا جراح فک و صورت انجام می شود. زیرا برخی جزئیات فقط توسط پزشک قابل شناسائی و بررسی است و خود شخص نمی تواند با دیدن عکس دندان به خرابی، پوسیدگی یا دیگر مشکلات دهان و دندان پی ببرد.

هزینه رادیوگرافی دندان آزاد و با بیمه

هزینه رادیوگرافی دندان بستگی به نوع گرافی متفاوت است. برخی از گرافی های دندانی opg توسط بیمه ها مانند تامین اجتماعی و خدمات درمانی پوشش داده میشود در صورتیکه هزینه گرافی های CBCT آزاد محاسبه می شود.

نسخه اصلی مطلب انواع رادیوگرافی دندان را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---