مخفف عبارت Orthopantomagram است که پانورکس (Panorex) نیز خوانده می شود. این رادیوگرافی، یک عکس برداری پانورامیک توسط اشعه ایکس از دندان های فک بالا و پایین انجام می دهد و نمای دوبعدی مسطح نیم دایره از گوش تا گوش را نشان می دهد. فناوری X-Ray دندانپزشکی در حال دور شدن از فناوری سنتی به فناوری اشعه ایکس دیجیتال است و از سنسورهای الکترونیکی و رایانه ها برای ایجاد تصاویر با کیفیت استفاده می کند.

اشعه ایکس دیجیتال امکان بررسی فوری اسکن ها را بدون نیاز به انتظار برای ساخت عکس فراهم می کند. رادیوگرافی OPG همچنین در به دست آوردن تصاویر باکیفیت بالا در یک مرحله، کاهش تعداد اسکن های تکراری لازم و در نتیجه بیمار در مقابل تابش اشعه ایکس کمتر قرار می گیرد. عکس OPG که با نام ارتوپانتوموگرافی نیز شناخته می شود، نوعی اسکن توسط اشعه ایکس است که نمای پانوراما گسترده از قسمت تحتانی چهره ایجاد می کند.

این نوع تصویربرداری می تواند تمام دندانها را در هر دو فک ازجمله مواردی که هنوز ظاهرنشده اند مانند دندان عقل را روی یک تصویر نشان دهد. همچنین نمایی از استخوان فک و مفصل گیجگاهی (TMJ) را ارائه می دهد که فک را به بقیه جمجمه متصل می کند. به عبارت دیگر این نوع تصویربرداری یک بررسی با اشعه ایکس دندانی دو بعدی است که شکل دهان را در یک تصویر واحد که شامل دندانها، فک فوقانی و تحتانی، ساختارهای اطراف و بافت ها می باشد را ضبط می کند. دندانپزشکان توسط این روش تشخیصی می توانند بسیاری از اختلالات دیگر که با عکس معمولی در جراحی های دندانی دیده نمی شود، تشخیص دهند.

موارد قابل تشخیص توسط OPG دندان

OPG یک معاینه معمول است که توسط دندانپزشکان و جراحان دهان و دندان تجویز می شود و یک ابزار مهم تشخیصی برای شرایط دهان و دندانی است. این نوع تصویربرداری منطقه وسیع تری نسبت به تصویربرداری معمولی داخل دهان ایجاد می کند و در نتیجه اطلاعات ارزشمندی در مورد سینوس های فک بالا، قرارگیری دندان و سایر ناهنجاریهای استخوانی را ارائه می دهند. این معاینه همچنین برای برنامه ریزی درمان برای گذاشتن دندان مصنوعی کامل یا جزئی، بریس، استخراج و کاشت دندان مورد استفاده قرار می گیرد.
عکس OPG دندان همچنین می تواند مشکلات پزشکی و دندانپزشکی هایی را که شامل موارد زیر می باشد، قابل تشخیص سازد:

• بیماری پریودنتال پیشرفته
• وجود کیست در استخوان های فک
• تومورهای فک و سرطان دهان
• آسیب دیدگی دندانها ازجمله دندانهای خرد شده
• اختلالات فک که همچنین به عنوان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی یا TMJ نیز شناخته می شوند.
• سینوزیت
• ارزیابی قبل از کشیدن دندان عقل

تجهیزات تصویر برداری OPG

این دستگاه پرتونگاری از دو قسمت تشکیل شده است که یک قسمت شامل یک لوله اشعه ایکس بوده و قسمت بعدی فیلم اشعه ایکس است که با یک آشکار ساز در طرف مقابل قرار دارد. سر بیمار درون محفظه ای که دارای استراحتگاه برای چانه، پیشانی و قسمتهای جانبی صورت می باشد، قرار می گیرد و یک وسیله که دهان را باز نگه می دارد نیز در آن وجود دارد.

نحوه کار دستگاه رادیوگرافی OPG دندان

پرتوهای ایکس نوعی اشعه، مانند امواج نور یا امواج رادیویی می باشند که از بیشتر اشیا از جمله بدن عبور می کنند. هنگامی که باید بخشی از بدن مورد بررسی قرار گیرد یک پرتوی کوچک از دستگاه پرتونگاری از بدن عبور می کند و یک تصویر روی فیلم عکاسی ضبط می کند. در طی انجام OPG دندان اشعه ایکس در یک نیم دایره در اطراف سر بیمار از یک طرف فک شروع به چرخش نموده و در طرف دیگر خاتمه می یابد. تصاویر تهیه شده توسط اشعه ایکس فایل های دیجیتالی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره می شوند.

این تصاویر ذخیره شده به راحتی برای تشخیص و مدیریت بیماری در دسترس قرار می گیرند. فرمت دیجیتال این نوع تصاویر به دندانپزشک این امکان را می دهد تا کنتراست روشنایی و تاریکی تصویر را برای تجسم بهتر ساختارها و بافتهای خاص تنظیم و تغییر دهد، اما تصاویر روی فیلم ها قابل تنظیم یا تغییر نیستند. روش انجام رادیوگرافی OPG پانورامیک دندانپزشکی به این گونه است که بیمار چانه خود را روی قسمت مربوطه در مقابل دستگاه اشعه ایکس قرار داده و به آرامی جسم مورد نظر را گاز می گیرد، با این کار سر و دهان در هنگام گرفتن تصاویر ثابت می مانند.

دستگاه Opg دندان پانورامیک از یک بازوی چرخان تشکیل شده است که در انتهای آن منبع اشعه X قرار دارد و مکانیسم فیلم (که تصویر را می گیرد) در انتهای مخالف قرار دارد. بازو دور سر بیمار می چرخد تا نمای وسیعی از دهان و فک را تصویربرداری کند. بیمار ابتدا در جای مخصوص تصویربرداری قرار گرفته و تکنسین با دقت سر را در منطقه مورد نظر قرار داده و آن را ایمن می کند. این نوع تصویربرداری می تواند به صورت نشسته و یا در حالت ایستاده انجام گیرد، سپس قطعه ای را در دهان بیمار قرار می دهند تا از تراز مناسب دندانها اطمینان حاصل شود.

در این نوع تصویربرداری قرار گرفتن صحیح دندان ها و سر برای گرفتن تصاویر واضح از اهمیت ویژه ای برخوردار است، سپس از بیمار خواسته می شود که آرام و بی حرکت بماند تا بازوی چرخان در یک نیم دایره در اطراف محیط سر حرکت کرده و تصاویر گرفته شود. این روش معمولاً بین ۱۲ تا ۲۰ ثانیه طول می کشد.

مزایای اصلی تصاویر OPG پانورامیک

• پوشش گسترده استخوان ها و دندان ها، ازجمله (TMJ مفصل تمپر و فکی).
• تابش دوز کم اشعه به بیمار (بعد از انجام این روش هیچ اشعه ای در بدن بیمار باقی نمی ماند).
• راحتی معاینه برای بیمار
• قابلیت استفاده در بیمارانی که محدودیت باز کردن دهان دارند.
• پرتوهای ایکس معمولاً هیچ عارضه جانبی در محدوده تشخیصی معمولی ندارند.
• از این روش می توان برای کودکان بسیار خردسال نیز استفاده نمود.
• زمان کوتاه برای تصویربرداری و خروجی.
• مفید در آموزش بیمار و ارائه توصیه های لازم.

خطرات و عوارض ناشی از OPG دندانی

بر اساس مطالعات انجام شده OPG دندانی یکی از تصویربرداری هایی است که در آن از کمترین میزان پرتو استفاده می شود. استفاده از اشعه X دیجیتالی هم مقدار پرتو مورد استفاده را تا 80٪ کاهش می دهد. اگر چه دستگاه اشعه ایکس بسیار بزرگ به نظر می رسد، اما خود اشعه ایکس از یک مخروط کوچک بیرون می آید. این مخروط ناحیه تابش اشعه را به مساحتی کمتر از دایره ای به قطر 7 سانتی متر محدود می کند. همچنین دستگاههای اشعه ایکس به خوبی پوشانده شده اند. قرار گرفتن در معرض تابش، فقط کمی بیش از قطر پرتو خواهد بود.

مثل هر کار دیگری، در عکسبرداری دندان با اشعه ایکس هم بایستی خطرات احتمالی مدیریت شود. برای تصمیم گیری در مورد اینکه لازم است از عکس OPG استفاده شود یا خیر، دندانپزشک عوامل مختلفی مثل وضعیت بهداشت دهان و دندان فرد در گذشته و حال، سلامت دهان و دندان ها، سلامتی عمومی، خطر بیماری و هرگونه علائم بیماری دهان و درمان دندانپزشکی پیشنهادی را مد نظر قرار خواهد داد.
بنابراین همه کلینیک های دندانپزشکی که از تجهیزات اشعه ایکس استفاده می کنند باید شرایط زیر را دارا باشند :

• تجهیزاتشان باید مجوز داشته باشد.
• حتماً باید بازرسی های منظم از تجهیزاتشان صورت بگیرد تا اطمینان حاصل شود تجهیزات از شرایط مناسب برخوردار هستند.
• شرایط قانونی که دولت و نظام پزشکی تعیین کرده است را رعایت کنند.

محدودیت های تصاویر OPG با اشعه ایکس

تصاویر پانارومای اشعه ایکس (OPG) اطلاعات دقیق و جزئی در مورد تک تک دندانها و بافت نرم نمی دهد. در برخی موارد، به دلیل تار بودن تصاویر اندازه گیری دقیق دندانها و فک ممکن نیست. اگر دندانپزشک به اطلاعات بیشتری احتیاج داشته باشد از بیمار می خواهد سی تی اسکن دندانی یا ام آر آی انجام دهد.

هزینه عکس OPG دندان

هزینه OPG دندان طبق مصوبه وزارت بهداشت سالیانه اعلام می گردد و با داشتن بیمه تکمیلی هزینه تقریبا به صفر می رسد، پوشش های بیمه ای دیگر مانند تامین اجتماعی نیز قسمت عمده هزینه را پرداخت می نماید.

نسخه اصلی مطلب موارد قابل تشخیص در تصویر OPG دندان را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---