رابطه ی تغذیه با میزان یادگیری دانش آموزان

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

فقدان پاره ای از مواد مغذی نظیر پروتئین،آهن،کلسیم،ید،ویتامین A و ویتامین های گروه B می تواند باعث پیدایش پدیده ای به نام گرسنگی پنهان شود.عالوه بر مسائل مختلف که در یادگیری مؤثر است گرسنگی پنهان نیز عامل مهمی در امر تحصیل می باشد.اضطراب نگرانی ،کج خلقی ها،تنش های عصبی و عدم تمرکز حواس ریشه در امر تغذیه ناسالم کودکان سنین مدرسه و نوجوانان دارد.بطور مثال:دانش آموزانی که شکلات و مواد شیرینی بسیار مصرف می کنند،اغلب عصبانی هستند. فرایندی که صورت می گیرد،این گونه است که دریافت زیاد شیرینی و شکلات موجب مصرف زیاد ویتامین های گروه B در بدن بچه ها می وشود و از طرفی ویتامین های گروه B در اعصاب بسیار زیاد نقش دارد.از این رو مصرف زیاد این گونه مواد خوراکی کمبود ویتامینB را در بدن ایجاد می کند و بدنبال کمبود ویتامین B در اعصاب،موجبات افت تحصیلی برای دانش آموز فراهم می شود.سوء تغذیه ریز مغذی ها یا گرسنگی پنهان مختص یک طبقه خاص نیست و اغلب طبقات جامعه را درگیر می کند.گاهی باورهای غلط در بین خانواده ها باعث می شود وجود یک یا چند ماده در بدن کاهش پیدا کند.

اهمیت دادن به تغذیه کودکان سنین مدرسه و نوجوانان،بیهوده خرج کردن پول به حساب نمی آید. اکثر مردم برای چیزهایی پول می دهند که حتی ارزش بردن به خانه را هم ندارد.بخصوص نوجوانان که در سنین حیاتی برای رشد می باشند با مصرف این گونه مواد غذایی و این چنین تغذیه نادرستی هم از نظر ظاهر دچار زشتی چهره و اندام گردیده و هم از نظر حافظه و قدرت یادگیری دچار صدمه می شوند. هزاران کودک سنین مدرسه و نوجوان در مملکت ما وجود دارند که در جریان رشد و نمو و بلوغ می باشند، این افراد با مصرف مواد غذایی بی ارزش باعث کاهش آرامش و بهره هوشی خود می شوند. شاید شما برخی فرزندان خانواده هایی را دیده باشید که از رقابت بین همکلاسی هایشان بسیار عقب افتاده اند و هیچگونه هماهنگی با دیگر دوستان خود ندارند.آیا شما پدر و مادر عزیز فکر می کنید که همه مسائل فرزندان شما مربوط به نحوه آموزش آن هاست یا خود آنها کم هوش هستند؟ اگر این طور است شما کاملاً در اشتباه هستید.مصرف درست مواد غذایی می تواند مشکلات پیش پا افتاده را به سرعت از بین ببرد. در ذیل برخی از کمبودهایی که می تواند درامر یادگیری تأثیر داشته باشد و راه های رفع آن را به اختصار توضیح می دهم.

کم خونی فقرآهن و کاهش قدرت یادگیری کم خونی فقرآهن چیست ؟
کمبود اهن و کم خونی یکی از مشکلات عمده تغذیه ای در کشور ماست.برای ساختن گلبول های قرمز خون اگر آهن به مقدار کافی در دسترس نباشد ابتدا شخص از ذخایر بدن خود استفاده کرده و سپس در صورت برداشت مکرر و عدم تآمین آهن،ذخایر بدن کاهش پیدا کرده و کمبود آهن و بدنبال آن کم خونی فقر آهن رخ می دهد.البته علاوه بر آهن مواد مغذی دیگری هم مثل اسید فولیک،ویتامین B6،ویتامین B12،ویتامین ث و پروتئین برای خون سازی لازم است که باید از طریق رژیم غذایی تأمین شود.

عوارض ناشی از کم خونی و فقر آهن در کودکان در سنین مدرسه و نوجوانان :
آهن کافی برای حفظ سلامت،رشد مطلوب و فراهم ساختن زمینه مناسب برای یادگیری در دوران تحصیل ضروری است.اگرچه کمبود آهن می تواند در تمام مراحل زندگی سبب کاهش قدرت ادراک و یادگیری گردد ولی اثرات نامطلوب کم خونی در دوران شیرخوارگی و اوایل کودکی غیر قابل جبران است کم خونی فقر آهن در کودکان سنین مدرسه با تاخیر رشد خفیف همراه است و درمان کم خونی موجب افزایش سرعت رشد می شود. کم خونی فقر آهن در کودکان سنین مدرسه موجب کاهش قدرت یادگیری می شود.ضریب هوشی این کودکان الیامتیاز کمتر از حد طبیعی برآورد شده است.کودکان و دانش آموزانی که دچار کم خونی هستند همیشه احساس خستگی و ضعف می کنند و یا در هنگام ورزش خیلی زود خسته می شوند.در این افراد تغییرات رفتاری به صورت بی حوصلگی و بی تفاوتی مشاهده می شود.کم خونی فقرآهن به علت تاثیر بر قدرت یادگیری باعث افت تحصیلی دانش آموزان می شود.

علل شایع کم خونی در بین دانش آموزان و نوجوانان
در سنین مدرسه بدن به دلیل رشد به آهن بیشتری نیاز دارد.این نیاز با افزایش سن دانش آموز و رسیدن به سن بلوغ خیلی بیشتر می شود.بنابراین نیاز دختران و پسران بعلت جهش رشدی افزایش پیدا می کند.دختران به علت شروع عادات ماهیانه علاوه بر نیاز به تامین آهن جهت رشد نیاز به آهن از دست رفته نیز دارند. والدین آگاه باید دلایل ایجاد کم خونی را در بین دانش آموزان و نوجوانان بشناسند بنابراین در ذیل به علل ایجاد آن ها می پردازیم.

1. عادات و رفتارهای غذایی خاص در دوران مدرسه و بلوغ مثلاً مصرف زیاد نوشابه های گازدار،سوسیس،کالباس،پیتزا،تنقلات غذایی کم ارزش مانند:چیپس،شکلات،پفک و...
2. عدم مصرف گوشت،جگر،دل،قلوه،و مواد غنی از آهن
3. عدم مصرف مرکبات و مواد غنی از ویتامین ث
4. آلودگی انگلی 5. خونریزی شدید دختران(در دوران قاعدگی)
6. کم اشتهایی و تغییر خلق و خوی به دلیل بلوغ جسمانی
7. مصرف چای و قهوه برای درس خواندن

منابع غنی آهن :
گوشت قرمز،امعاء و احشاء،حبوبات،سبزی های سبز تیره،خشکبار(گردو،فندق،کشمش،بادام،پسته،برگه هلو،،خرما و...) رابطه افت قند خون و کاهش یادگیری پایین بودن قندخون در بین دانش آموزان ونوجوانان یکی از علل ایجاد ضعف و سستی در آن ها می باشد.اینگونه دانش آموزان اغلب خسته هستند و میل به انجام هیچ کاری ندارند.

چه وقت قند خون پایین می آید ؟
اصولاً با مصرف هرگونه مواد قندی،بدن سعی در تنظیم تعادل قند خون می کند.اگر شخصی قندهای ساده نظیر آبنبات و شکلات قند،شکر کند ابتدا مقدار قند خون افزایش پیدا می کند ولی در عین حال با ترشح انسولین از لوزالمعده این کار متوقف شده و قند خون شروع به پایین آمدن می کند.بنابراین فردی که قند خورده دچار ضعف و سستی می شود.کودکان سنین مدرسه و نوجوانان در حال بلوغ علاوه بر کاهش مقدار قند خونشان به علت مصرف تنقلات مثل شکلات،آب نبات در مرحله بعد مبتلا به چاقی می گردند و همانطور که قبلاً شرح داده شد مشکلات بعدی را برای آن ها بوجود می آورد.

مواد غذایی که قند خون را افزایش نمی دهند :
میوه جات و سبزیجات به علت داشتن فیبر زیاد مانع تغییر قند خون می شوند.بادام زمینی،گوشت،مرغ و ماهی،خرما،انجیر،کشمش،آجیلل،پسته،گردو و فندق هم همین طور می باشند. کمبود ویتامین B1 و رابطه آن با خستگی و عصبانیت در دانش آموزان و دانشجویان ویتامینB1 یا تیامین در متابولیسم قند نقش مهمی دارد یعنی بدون حضور ویتامین های گروهB به خصوص B1 قنددها نمی توانند تبدیل به انرژی شوند.در صورت کمبود ویتامین B1 میزان مواد سمی در اطراف تارهای عصبی مغز انباشته شده و همین امر باعث عصبانیت و پرخاشگری می گردد و نوجوانان مبتلا به این کمبود اغلب غرغرو و عصبانی هستند.مساله دیگر در مورد ویتامینB1 این است که باید بگویم،چون تارهای عصبی در تمامی نقاط بدن هستند این کمبود باعث کاهش انقباض عضلات جداره ای معده و روده شده و هضم مواد غذایی به تعویق می افتد و همین امر باعث مشکلات سوء هاضمه برای دانش آموز و نوجوانان می گردد. البته این مطالب که گفته شد بدان معنی نیست که به محض خوردن آبنبات علائم اولیه رخ بدهد.نه اینطور نیست،ولی به مرور این کمبود به وجود می آید.گاهی مشاهده کرده اید برخی بچه های سنین مدرسه بسیار نق نق می کنند و بی دلیل گریه می کنند؟یا بعضی نوجوانان بسیار عصبانی هستند؟با مطالعه رژیم غذایی آنها به این نکته پی می بریم که شکلات و آبنبات زیاد مصرف می کنند و اغلب پدرها و مادرها برای رهایی از گریه آن ها تنقلاتی از این قبیل به آنها می دهند!

عملکرد ویتامین B1 چگونه است ؟
ویتامین B1 در فرآیند متابولیسم قندها شرکت می کند و بنابراین هرگونه کمبود می تواند درکار اعصاب اختلال به وجود می آید.و از آنجایی که غذای اصلی اعصاب مغزی قند می باشد بنابراین حالت عصبانیت و پرخاشگری پدید می آید.البته لازم به ذکر است عامل عصبانیت به تنهایی کمبود ویتامینB1 نیست ولی می تواند یکی از عوامل تاثیر گذار باشد.

منابع غذایی ویتامین B1
سبزیجات تازه،گوشت،نخود،مخمرآبجو،جوانه گندم تذکر:چای دارای ماده ای بنام تیامیناز می باشد که می تواند ویتامین B1 را تجزیه کند.خوشبختانه این ماده به حرارت حساس می باشد و از بین می رود. پایین بودن فشارخون یکی از عوامل خستگی در نوجوانان و جوانان خستگی بامدادی یکی از نشانه های خوب برای پی بردن به فشار خون پایین است.اگر رژیم غذایی نوجوان بر اساس معیار تغذیه صحیح نباشد و بیشتر از غذاهای کم ارزش استفاده کند می تواند موجب برهم خوردن توازن فشار خون شود.بنابراین اگر نوجوان دانش آموز مبتلا به کمی فشار خون باشد،(این مورد بسیار در دختر خانم ها مشاهده می شود) بدن قادر نیست مواد غذایی را به طور معمول و با فشار خون معمولی و طبیعی به درون بافتها برساند.شخص بیمار در این حالت دچار ضعف و سستی می شود و اغلب بی حوصله و خسته است.

توصیه :
مصرف متناوب مواد پروتئینی و غذاهای دارای اسید چرب امگا-3 می تواند این معضل را به حداقل برساند .به علاوه کمی ورزش(20-10 دقیقه) برای شروع بسیار خوب است.

کمبود ید و خستگی
کمبود ید می تواند خستگی و بی حالی برای محصلین ایجاد کند. می دانیم در جلوی گردن یک غده به شکل پروانه وجود دارد بنام تیروئید.این غده با ترشح هورمون برخی اعمال بدن را کنترل می کند از جمله سوخت و ساز،رشد و نمو،رشد مغزی و برخی اعمال اعصاب.بنابراین هرگونه اختلال در کار این غده می تواند نتایج تاسف باری را به وجود آورد.ید یک ماده معدنی است که باید به طور مرتب مصرف گردد. یکی از اختلالات غده تیروئید گواتر می باشد.افراد مبتلا،فعالیت کمتری نسبت به افراد عادی دارند.عقب ماندگی جسمی و ذهنی اختلالات عصبی و روانی و عوارض دیگر پیامدهای کمبود ید در سنین پایین است.کمبود ید باعث اختلالاتی در راه رفتن،صحبت کردن،فکر کردن و کارکردن می گردد.کمبود ید باعث کاهش آموزش پذیری و فراگیری کودکان می شود و هرچقدر خانواده هزینه صرف جبران آن کند غیرممکن می باشد و دانش آموزی که دارای کمبود ید می باشد دچار افت تحصیلی می شود. از آنجا که غدا تیروئید سرعت انجام فعالیت های بدن را کنترل می کند کمی ترشح توسط این غده که در اثر کمبود میزان ید در بدن می باشد باعث ایجاد خستگی در نوجوانان و دانش جویان می گردد.کمبد ید زمانی اتفاق می افتد که بدن دچار تغییراتی باشد.در دوران کودکی و نوجوانی و بلوغ یا...یزان نیاز بدن افزایش می یابد.باید به طور مرتب از مواد ید دار استفاده شود در غیر این صورت نیاز باقی می ماند.

منابع ید:
غذاهای دریایی،ماهی،میگو،صدف،خرچنگ،نمک غنی شده با ید(نمک ید دار) رابطه کمبود پروتئین و افت تحصیلی در بین دانش آموزان و نوجوانان پروتئین ها باعث ساخت بافت ها،آنزیم ها،هورمون ها،هموگلوبین ها،ترمیم بافت های آسیب دیده و پادتن ... می باشند.برخی پروتئین ها در بدن تولید می شود(غیر ضروری) ولی برخی دیگر تولید نمی شوند(ضروری). پس مصرف پروتئین بسیار مهم است.به علت اینکه دانش آموزان در سنین رشد می باشند و برای افزایش بافت ها وجود پروتئین بسیار ضروری است.از طفی چون برخی از پروتئین ها در حالات آدمی نقش دارند.(مثلا اسید آمینه تریپتوفان در آرامش)برخی دیگر در فرایند اعصاب و برخی دیگر در تنظیم اعمال بدن نظیر هورمون ها دخالت دارند. هرگونه کمبود می تواند صدمات جبران ناپذیری را برای آن ها درپی داشته باشد.البته کودکان سنین مدرسه و نوجوانان اغلب از تنقلات بی ارزش نظیر پفک و چیپس و ... زیاد استفاده می کنند و همین امر موجب کاهش دریافت را برای آنها فراهم می آورد. در بررسی رژیم غذایی در برخی دانش آموزان که دچار افت تحصیلی شده اند می بینیم که از پروتئین کمی در برنامه غذایی خود استفاده می کنند.(البته نباید تمامی علل افت تحصیلی را برعهده پروتئین گذاشت.) مقدار مورد نیاز پروتئین برای بزرگسالان 8/0 گرم به ازاء هرکیلو گرم وزن بدن می باشد.برای نوجوانان 2-2/1 گرم به ازاء هرکیلوگرم وزن بدن و برای کودکان سنین مدرسه 8/1 گرم به ازاء هرکیلوگرم وزن بدن و برای کودکان سنین مدرسه 8/1 گرم به ازای هرکیلوگرم وزن بدن می باشد.

منابع غنی پروتئین :
شیر،ماست،گوشت،پنیر،مغزها،حبوبات،سویا،مرغ،تخم مرغ،غذاهای دریایی