تعاریف متعددی در این زمینه وجود دارد و برای قضاوت در مورد وزن، باید حتما معیار قد را در نظر گرفت و نسبت وزن و قد را ملاک قرار داد. برای قضاوت در این مورد باید از نمودارهای رشد استفاده کرد. بایستی صدک وزن و قد را بر اساس سن وجنس محاسبه و سپس نسبت زیر را به دست آورد:

وزن فعلی/ وزن قدی و در صورتی که این نسبت بیش از 120/100 باشد، کودک یا نوجوان دچار چاقی است و اگر نسبت بیش از 140/100 باشد، چاقی مفرط مطرح می شود. برای بدست آوردن وزن قدی باید وزن متناسب با قد فرد را بدست آورد. یعنی پس از تعیین صدک قد، وزن متناسب با آن صدک را تعیین کرد. راه دیگر تعیین چاقی، محاسبه شاخص توده بدنی ( Body Mass Index ) می باشد.

برای بدست آوردن این شاخص که به آن BMI گفته می شود، نسبت وزن (بر حسب کیلوگرم) به توان دوم قد (بر حسب متر) محاسبه می گردد یعنی:
شاخص توده بدنی( BMI): وزن (Kg)/ قد (m2) سپس می توان از جدول زیر استفاده کرد و در صورتی که فرد، BMI بین صدک 85 و صدک 95 داشته باشد، در معرض خطر اضافه وزن قرار دارد و در صورتی که این شاخص بیش از صدک 95 باشد، دچار چاقی می باشد.

راه ساده تر تعیین صدک 95 برای BMI (که بالاتر از آن چاقی محسوب می شود) در کودکان و نوجوانان بعد از سن 9 سالگی به روش زیر است:
اگر BMI به دست آمده (بر اساس تقسیم وزن (Kg) به مجذور قد (m)، برای دختران از عدد سن (به سال)+ 13 بیشتر باشد، فرد دچار چاقی می باشد. یک روش دیگر تعیین چاقی، از طریق اندازه گیری ضخامت چربی زیر جلدی است که توسط وسیله ای به نام کالیپر بررسی می گردد و در صورتی که میزان آن بیش از صدک 95 برای سن وجنس باشد، به طور غیرطبیعی بالا تلقی می شود.

عوامل خطرساز اصلی برای ابتلا به چاقی در کودکان و نوجوانان
پدر و یا مادر دچار اضافه وزن
خواهر و یا برادر دچار اضافه وزن
رژیم غذایی نامناسب خانواده
خانواده های با وضعیت اقتصادی نامطلوب
غیر از موارد فوق، علل بروز چاقی در کودکان و نوجوانان متعدد است و در اثر تداخل پیچیده ای بین عوامل ژنتیکی، محیطی و روحی-روانی بروز می کند.

الف- عوامل ژنتیکی :
مطالعات متعدد نشان داده اند که در برخی خانواده ها احتمال ابتلا به چاقی بیش از سایر خانواده هاست و نشان می دهد که همانند بسیاری موارد دیگر چاقی نیز زمینه ژنتیکی دارد. بررسی های انجام شده بر روی حیوانات آزمایشگاهی و روی انسان زمینه ژنتیکی چاقی را تأیید کرده اند ولی این موضوع بدان معنی نیست که این بیماری قابل کنترل نباشد. در واقع زمینه ژنتیکی، فرد را مستعد می کند تا در صورت دریافت بیش از حد کالری یا فعالیت ناکافی دچار اضافه وزن شود.

در صورت وجود چاقی در پدر، مادر، خواهر یا برادر، احتمال بروز چاقی در کودک و نوجوان افزایش می یابد و هرچند ممکن است اضافه وزن تا مدتی آشکار نشود و وزن کم یا طبیعی باشد ولی چنین خانواده هایی باید همیشه مراقب پیشگیری از چاقی در فرزندان خود باشند. البته این قبیل خانواده ها نباید ناامید باشند و تصور کنند که چون زمینه ژنتیکی چاقی در فامیل ایشان وجود دارد، دیگر چاره ای ندارند بلکه باید در نظر داشته باشند که عوامل ژنتیکی فرد را مستعد به افزایش وزن می کند و عوامل محیطی نیز در این راستا از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.

ب- عوامل محیطی :
عادات غذایی و الگوی زندگی نقش مهمی در پیدایش چاقی دارند. برخی از عادات نامناسب که کودک یا نوجوان را مستعد به چاقی می کنند، عبارتند از:
1- عادات نامناسب والدین در تهیه و مصرف مواد غذایی دارای کالری زیاد و ارزش غذایی ناچیز.
2- مصرف بی رویه غذاهای چرب و شیرین
3- مصرف زیاد میان وعده های غذایی پرکالری
4- جایگزین شدن سرگرمی های بدون فعالیت مانند تماشای تلوزیون و یا بازی های رایانه ای به جای بازیهای گروهی و پرتحرک.

به طور معمول، عوامل فوق به یکدیگر وابسته اند، به عنوان مثال کودک یا نوجوان در حین تماشای تلوزیون، از تنقلات چرب یا شیرین مصرف می کند؛ با توجه به این که :
انرژی ذخیره شده در بدن برابر است با تفاوت انرژی دریافتی افزایش می یابد و انرژی مصرف شده کاهش می یابد، بنابراین میزان انرژی ذخیره شده در بدن بیش از میزان مورد نیاز شده و منجر به افزایش وزن وچاقی می گردد. پژوهش های انجام شده نشان داده اند که بی حرکتی طولانی مانند تماشای تلوزیون یا بازی های رایانه ای به مدت بیش از 3 ساعت در روز با اضافه وزن و افزایش چربی خون کودکان و نوجوانان ارتباط مستقیم دارد.

مطالعات متعدد نشان داده اند که احتمال بروز چاقی در خانواده های دارای طبقات پایین اقتصادی اجتماعی بیش از سایر خانوادهاست و می تواند به دلیل کیفیت نامطلوب مواد غذایی مصرفی باشد. حتی مطالعاتی که برای حذف عامل وراثت بر چاقی فرزند خوانده ها انجام شده، نشان داده که وزن ایشان رابطه ای با وزن مادر خوانده و پدر خوانده نداشته ولی با وضعیت اقتصادی خانواده رابطه معکوس داشته است. پژوهش انجام شده در جامعه ما نیز نشان دهنده کیفیت نامناسب تغذیه و ناکافی بودن فعالیت فیزیکی در نوجوانان مبتلا به چاقی بوده است.

ج- عوامل روحی - روانی :
عوامل روحی - روانی در بروز پرخوری در همه سنین منجمله در کودک یا نوجوانی اهمیت زیادی دارند، همچنین حالات روحی-روانی پدر و مادر و یا فرد مراقبت کننده از کودک نیز در این رابطه تأثیر به سزایی دارند. به تدریج کودک یاد می گیرد که غذا خوردن را به رفتارها و حالت های روحی - روانی ارتباط دهد، این حالت ناشی از موارد زیر می باشد :

والدین تلاش می کنند تا کمبود توجه به فرزند خود را با تهیه مواد غذایی جذاب برای او جبران نمایند. والدین و اطرافیان، خرید مواد غذایی جذاب برای کودک را به عنوان پاداش و جایزه برای او در نظر می گیرند. افراد خانواده به کودک اصرار می کنند که حجم غذای مورد نظر آنها را مصرف کند، بنابراین کودک قادر نخواهد بود آستانه سیری خود را تشخیص دهد. در برخی موارد کودک سعی می کند برای جلب محبت اطرافیان، غذای بیشتری بخورد. رو آوردن کودک یا نوجوان به پرخوری به دلیل احساس دلتنگی، دلشوره، احساس عدم امنیت یا افسردگی غذا خوردن در حین تماشای تلوزیون عوارض چاقی کودکی و نوجوانی

چاقی در سنین کودکی و نوجوانی عوارض زودرس در همان سنین و عوارض دیررس برای سنین بزرگسالی در بردارد؛ برخی از این عوارض عبارتند از :
- افزایش چربی خون
- بلوغ زود رس
- بالا رفتن ضربان قلب و برون ده قلبی
- استئاتوز کبدی همراه با افزایش آنزیم های کبدی
- اختلال سوخت وساز مواد قندی و دیابت نهفته
- مشکلات ارتوپدی
- تومور کاذب مغزی
- سنگ صفرا
- بالا رفتن فشار خون
- مشکلات تنفسی حین خواب و حتی وقفه تنفسی در زمان خواب

نسخه اصلی مطلب چاقی و عوامل خطر ساز در کودکان را در سایت شهزاد محمدیان بخوانید.

---