سردرد ـ قسمت دوم

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

معرفی یك نمونه مبتلا به سردرد و نحوه بررسی:

خانمی 32 ساله به علت سردردهای راجعه فرونتال مراجعه میکند. این سردردها از یکماه قبل شروع شده اند و شدت و دفعات آنها ظرف چند روز اخیر به طور دایم افزایش یافته است. بیمار عنوان میکند که دچار استرس در محل کار و کمخوابی نیز هست.
نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرند

ارزیابی: آیا سردرد بیمار اولیه است (تنشی، میگرن یا خوشهای) یا ثانویه به یک علت زمینهای است؟

شرح حال: شرح حال نقش بسیار مهمی در تشخیص ایفا میکند. بسیاری از متخصصان طرفدار استفاده از جداول ثبت روزانه علایم هستند که بیماران برای تعیین الگوی زمانی سردرد خود در خانه آنها را پر میکنند. برای هر یک از انواع سردرد باید به نکات خاصی در شرح حال توجه کرد. توجه به سیر زمانی و طول مدت انواع سردرد ضروری است. باید کیفیت سردرد (مداوم، ضربانی، تیز) و شدت آن مشخص شود که برای این کار میتوان از مقیاسهای آنالوگ بصری(1) برای درد کمک گرفت. درباره علایم همراه مانند آبریزش بینی یکطرفه (سردرد خوشه ای) یا اورا (میگرن) باید پرسوجو کرد. به علاوه توجه به عوامل ایجادکننده و تخفیفدهنده سردرد حایز اهمیت است.

برخی بیماران عوامل برانگیزاننده شناخته شده ای دارند. سابقه خانوادگی، مصرف کافئین و استفاده از داروها یا ترکیبات گیاهی میتوانند در بروز سردرد نقش داشته باشند. توجه به جنبه های روانی- اجتماعی مانند عوامل استرسزای جدید، حمایت محیط و ترسها و انتظارات بیمار ضروری است.
معاینه: شروع معاینه با یک مشاهده کلی است: آیا بیمار بدحال به نظر میرسد؟ کنترلهای استاندارد مانند اندازهگیری فشار خون مهم هستند. معاینه نورولوژیک مرتبط شامل معاینه ته چشم در صورت غیرقطعی بودن تشخیص یا شک به وجود پاتولوژی داخل جمجمه ضروری است. معاینه کامل سر و گردن از جمله از نظر نشانه های مننژیت، تندرنس پوست جمجمه، محدود بودن دامنه حرکات یا گرفتگی عضلات با توجه به یافته های شرح حال باید انجام شود.

سردرد تنشی

به بیمار اطمینان دهید که سردرد تنشی دورهای، خود محدودشونده است.
به عوامل مرتبط مانند استرسها یا اختلالات عضلانی- اسکلتی (اختلالات مفصل تمپورومندیبولار و بد جفت شدن دندانها) توجه کنید.
افسردگی و مصرف بیش از حد داروها بر میزان موفقیت درمان تاثیر دارند (مسکنها و سایر داروهای مورد استفاده برای درمان سردرد میتوانند باعث سردرد ناشی از مصرف بیش از حد داروها شوند).
ورزش منظم و تغییرات سبک زندگی شامل مراقبه (meditation)، آرامسازی (relaxation) و تمرینات شناختی میتوانند در صورت مطرح بودن استرس به عنوان یک عامل مهم، کمککننده باشند.
درمان دارویی کمتر کمک کننده است اما میتوان از داروهای بدون نسخه یا در موارد معدود از داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی (NSAID) کمک گرفت. باید از مصرف مسکنهای قوی مثل اپیوییدها خودداری کرد.

میگرن

عوامل برانگیزاننده شامل قاعدگی، استرس، کمخوابی، ورزش شدید و برخی غذاهای خاص هستند. استفاده از جداول ثبت روزانه علایم برای شناسایی این عوامل میتواند در تعدیل این عوامل خطرزا مفید واقع شود.
استفاده از رویکرد پلکانی برای درمان دارویی توصیه میشود بدین ترتیب که اگر یک داروی خاص پس از 3 مرتبه استفاده غیرموثر بود از داروی بعدی استفاده شود. برای شروع باید از مسکنهای خوراکی ساده به عنوان مثال 1000 میلیگرم استامینوفن یا 400 میلیگرم ایبوپروفن ترجیحا در اشکال محلول به عنوان قدم اول استفاده کرد. برای توضیحات بیشتر به راهکارهای انجمن مطالعات سردرد بریتانیا(1) (BASH) مراجعه نمایید.
اندیکاسیونهای درمان پروفیلاکسی شامل تعداد زیاد حملات با وجود استفاده از درمانهای حاد یا کاهش غیربهینه درد پس از درمان حاد هستند. این مساله معمولا بر اساس قضاوت بیمار مشخص میشود. داروهای موثر در پروفیلاکسی باید به مدت 6-4 ماه ادامه داده شوند و سپس برای مشخص شدن نیاز یا عدم نیاز به ادامه پروفیلاکسی، قطع گردند.

سردرد خوشه ای

تشخیص بموقع در مورد این وضعیت بسیار دردناک ضروری است. خوشبختانه علایم این نوع سردرد شاخص هستند.
درمان حاد مشتمل بر استفاده از اکسیژن (100 به میزان 7 لیتر در دقیقه برای مدت 15-10 دقیقه در آغاز حمله)، ارگوتامین یا اسپریهای بینی تریپتان و لیدوکایین داخل بینی است.
داروی خط اول برای پروفیلاکسی وراپامیل ترجیحا از نوع کوتاهاثر آن است (به میزان 160-120 میلیگرم سه یا چهار بار در روز).
ارجاع به نورولوژیست باید انجام شود؛ مسکنها نقشی در درمان این نوع سردرد ندارند