تستوسترون به طور معمول هورمون جنسی مردانه در نظر گرفته می شود؛ اما همانطور که مردان به مقدار کمی استروژن در سیستم بدنی خود احتیاج دارند، زنان نیز در بدن خود به مقداری تستوسترون نیاز دارند. مقادیر کمی تستوسترون معمولاً از تخمدان ها و غدد فوق کلیوی در جریان خون زنان آزاد می شود. تستوسترون به زنان کمک می کند تا توده استخوانی خود را حفظ کنند، سلول های خونی جدید تولید کند، میل جنسی را حفظ کرده و حالات را تنظیم کند. اثر ترکیبی تستوسترون و استروژن به رشد، ترمیم و نگهداری بافت های تولید مثل زنان کمک می کند.

تستوسترون نیز در دوران یائسگی برای زنان همراه با استروژن و پروژسترون که می تواند باعث عدم تعادل هورمون شود، کاهش می یابد. بالا رفتن هورمون تستوسترون در زنان علت های مختلف دارد و این مشکل می تواند بر خلق و خوی آنها ، فیزیک بدن و دوران یائسگی آنها تأثیر بگذارد، بنابراین با بررسی زودهنگام علائم بالا رفتن هورمون مردانه در زنان، می توان میزان این هورمون را کنترل کرد و به حد نرمال آن رساند. تشخیص و درمان زودهنگام از بسیاری از عوارض بالا رفتن هورمون مردانه تستوسترون جلوگیری می کند.

علل بالا بودن هورمون مردانه در زنان

در زنان، علل احتمالی بالا بودن تستوسترون عبارتند از:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS).
• هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH).
• تومورهای آدرنال یا تخمدان.
• سوء مصرف از استروئید آنابولیک.

علائم بالا بودن هورمون مردانه در زنان

• آکنه
• موهای زائد صورت، سینه، کمر یا سایر قسمت های بدن
• کم پشتی موها
• پریودهای نامنظم
• نوسانات خلقی
• بزرگ شدن کلیتوریس
• افزایش توده عضلانی
• کاهش اندازه پستان ها
• از دست دادن میل جنسی
• بم شدن صدا

سطح نرمال تستوسترون

سطح نرمال تستوسترون در مردان حدود 280 تا 1100 نانوگرم در دسی لیتر (ng/dL) است. زنان مقادیر بسیار کمتری ترشح می کنند و سطوح طبیعی آن بین 15 تا 70 نانوگرم در دسی لیتر در نظر گرفته می شود. سطح هورمون های تولید شده در بدن هر روز و در طول روز متفاوت است، به نحوی که سطح تستوسترون در صبح به بالاترین حد خود می رسد.

تخمدان پلی کیستیک از اصلی ترین علل بالا بودن هورمون تستوسترون در زنان

PCOS یا تخمدان پلی کیستیک یک بیماری غدد درون ریز بوده که ۱ نفر از هر ۱۰ زن در سراسر جهان را مبتلا می کند. PCOS در چرخه قاعدگی تداخل ایجاد می کند و بارداری را دشوار می گرداند. علت اصلی PCOS به طور قطعی شناخته نشده است؛ اما بیشتر زنان مبتلا به PCOS علائمی مشابه سایر علائم تستوسترون بالا دارند.

تشخیص تستوسترون بالا

برای تشخیص سطح بالای تستوسترون از سه روش معاینه بالینی و آزمایش خون و در نهایت سونوگرافی می توان استفاده کرد:

• معاینه بالینی

در معاینه بالینی بیمار، پزشک ممکن است بر اساس علائمی نظیر رشد موهای زائد بدن و صورت و بروز آکنه به بالا بودن سطح تستوسترون شک کند. برای اطمینان پزشک سوالاتی در رابطه با چرخه قاعدگی، میل جنسی و تغییرات خلقی می پرسد و اگر به سندروم تخمدان پلی کیستیک شک کند ممکن است منطقه لگنی را معاینه کند تا متوجه هر گونه ناهنجاری در لمس شود.

• آزمایش خون:

اگر علائم بالینی بیمار نشانگر سطح بالای تستوسترون باشد، پزشک برای تائید تشخیص، آزمایش خون تجویز می کند. آزمایش خون صبحگاه که سطح تستوسترون بالا است انجام می شود . پزشک ممکن است همزمان میزان گلوکز و کلسترول را هم آزمایش کند. در صورتی که مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک باشید یا قاعدگی ها به دلیل تمرینات ورزشی شدید یا بی اشتهایی عصبی به طور کامل قطع شده باشد این نوع آزمایشات حیاتی اند.

• سونوگرافی:

در صورتی که پزشک به سندروم تخمدان پلی کیستیک مشکوک باشد سونوگرافی تجویز می کند که برای بررسی تخمدان ها و رحم ضروری است.

تشخیص تخمدان پلی کیستیک با سونوگرافی رحم و تخمدان

سونوگرافی رحم و تخمدان فارغ از نوع آن، با تجویز پزشک انجام می شود. این روش تشخیصی بر اساس اینکه از روی شکم و یا از طریق واژینال باشد، نحوه انجام آن با هم تفاوت دارد. در سونوگرافی رحم از روی شکم لازم است تا قبل از اقدام به سونوگرافی کمی ژل را بر روی مبدل قرار دهد. این ژل کمک می کند تا مبدل راحت تر بر روی شکم حرکت کند. همچنین مانع از عبور هوا از بین دستگاه و پوست فرد می گردد.
در روش واژینال باید زانوها خم شود تا تکنیسین به ناحیه واژن دسترسی داشته باشد. در سونوگرافی واژینال ، امواج صوتی دستگاه سونوگرافی از طریق پروب وارد ناحیه رحم و قسمت تخمدان ها می شود و سپس با بازگشت این امواج، تصاویر بر روی مانیتور قرار می گیرد. در انتها تکنیسین با توجه به تصاویر ضبط شده، وضعیت رحم و تخمدان های شما را برای پزشک شرح می دهد.
در سونوگرافی با استفاده از امواج ماوراء صوت، تصویر رحم و تخمدان ها گرفته می شود. شواهد سونوگرافی تخمدان پلی کیستیک عبارتند از:

• حجم تخمدان بیشتر از 9 میلی لیتر افزایش پیدا می کند.
• کیست های 2 تا 8 میلی متری به تعداد 10 و یا بیشتر در هر تخمدان دیده می شوند.
• دانسیته استرومای رحم افزایش پیدا می کند.
• کیست های کوچک در سونوگرافی با کمک سونوگرافی در تخمدان های بزرگ به راحتی قابل تشخیص هستند. البته توجه به این نکته حائز اهمیت است که وجود کیست های کوچک در سونوگرافی برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک کافی نیستند. همچنین ممکن است تخمدان برخی از افراد مبتلا به PCOS در سونوگرافی کاملاً طبیعی باشند؛ بنابراین باید در کنار سونوگرافی سایر علائم سندروم پلی کیستیک نیز در نظر گرفته شود.

درمان بالا بودن هورمون تستوسترون در زنان

قبل از شروع هر درمانی برای کاهش تستوسترون، فرد ابتدا باید با پزشک خود مشورت کند. درمان توصیه شده معمولاً به علت اصلی سطح بالای تستوسترون بستگی دارد. به طور معمول، پزشک، تغییر در سبک زندگی، از جمله تغییر در رژیم غذایی را برای نتایج پایدارتر توصیه می کند. همچنین ممکن است پزشک برای کنترل علائم، مانند موهای زائد یا آکنه، دارو یا درمان را توصیه کند.

مصرف دارو

درمانهای پزشکی معمولاً به علت و منشأ تولید بیش از حد تستوسترون بستگی دارد و ممکن است شامل جراحی، داروهای ضد بارداری خوراکی یا ترکیبی از آنتی آندروژن یا سایر درمان های هورمونی دیگر باشد.
بالا رفتن هورمون مردانه در زنان معمولاً با موارد زیر قابل درمان است:

1. افلورنیتین (Eflornithine) : کرم اعمال شده به پوست که باعث کاهش رشد موهای صورت می شود.
2. گلوکوکورتیکواستروئیدها : هورمون های استروئیدی که التهاب را کاهش می دهد.
3. متفورمین (Metformin) : داروی دیابت نوع ۲
4. پروژستین (Progestin) : هورمونی که ممکن است قاعدگی را تنظیم کرده و باروری را بهبود بخشد.
5. اسپیرونولاکتون (Spironolactone) : دارویی ادرارآور که سطح آب و نمک را تنظیم کرده و رشد بیش از حد مو را کند می کند.
6. داروهای خوراکی پیشگیری از بارداری نیز گاهی اوقات برای درمان و جلوگیری از تولید تستوسترون اضافی تجویز می شود. بهترین داروهای خوراکی پیشگیری از بارداری برای تستوسترون بالا و هیرسوتیسم، مواردی است که دوزهای کمی نورژستیمیت (norgestimate)، دزوژسترل (desogestrel) و ژستودن (gestodene) دارند.
7. داروهای خوراکی پیشگیری از بارداری ممکن است برای زنانی که قصد باردار شدن دارند ایده آل نباشد، بنابراین حتماً برنامه ریزی های بارداری خود را با پزشک در میان بگذارید تا بتوانند یک دوره درمانی مناسب را تعیین کند.

تغییر سبک زندگی

تغییراتی در سبک زندگی وجود داشته که ثابت کرده است به جای کنترل ساده علائم، کیفیت زندگی زنان مبتلا به تستوسترون بالا را به طرز چشمگیری بهبود می بخشد. دستیابی به وزن سالم و حفظ آن ممکن است به مدیریت علائم عدم تعادل هورمونی کمک کند. کاهش حتی ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن می تواند سطح تستوسترون را کاهش داده، علائم PCOS را بهبود بخشد و حتی به جلوگیری از عوارض مرتبط با ناباروری کمک کند.

نسخه اصلی مطلب بالا بودن هورمون تستوسترون در زنان از علت تا تشخیص و درمان را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---