سل یک بیماری عفونی است که به طور معمول توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (MTB) ایجاد می شود. میکروب عامل این ایجاد کننده این بیماری از طریق راه های تنفسی منتقل می شود. این میکروب با وارد شدن به ریه ها، ضایعه اولیه را ایجاد می کنند. این بیماری از طریق جریان خون و عروق لنفاوی می تواند مستقیماً به دیگر قسمت های بدن راه یابد و اعضای دیگر را درگیر کند. از آنجا که علت اصلی ایجاد این بیماری، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می باشد، می تواند به راحتی از راه های مختلف در هوا منتشر شود. در صورتی که فرد مبتلا، سرفه کند یا عطسه بزند می تواند این باکتری را در هوا منتشر نماید. حدود 10 درصد از عفونت های نهفته سل، به فرم فعال آن تبدیل می شوند که در صورت عدم درمان، ممکن است موجب مرگ مبتلایان شود. در درمان سل، از آنتی بیوتیک برای از بین بردن باکتری ها استفاده می شود. درمان مؤثر سل، به دلیل ساختار غیرمعمول و ترکیب شیمیایی دیواره سلول مایکوباکتریوم که مانع ورود داروها است، بسیاری از آنتی بیوتیک ها را بی اثر می کند و دشوار خواهد بود. بهتر است که سل فعال با ترکیبی از چندین آنتی بیوتیک برای کاهش خطر ایجاد مقاومت به آنتی بیوتیک در باکتری ها درمان شود. مثبت بودن آزمایش برای باکتری سل نیز نیاز به عکس برداری از قفسه سینه دارد. اگر مبتلا به سل فعال باشید، نتیجه این آزمایش معمولاً غیرطبیعی خواهد بود و احتمالاً تصویربرداری، ناحیه ای سایه دار را نشان می دهد.

بیماری سل چیست؟

بیماری سل، یک بیماری عفونی باکتریایی است که از طریق وارد شدن قطرات ریز پخش شده در هوا، توسط سرفه یا عطسه فرد مبتلا منتشر می شود. بیماری سل جزء دسته بیماری های تنفسی است و به طور مستقیم، ریه را درگیر می کند؛ ولی در موارد حاد، عوارضی را برای دیگر اعضای بدن مانند غدد، شکم، استخوان ها و سیستم عصبی به همراه دارد.

علت ابتلا به بیماری سل

سل ناشی از باکتری است که از طریق قطرات میکروسکوپی منتشر شده در هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می شود. این می تواند هنگامی اتفاق بیفتد که فردی مبتلا به سل، درمان نشده، سرفه، صحبت کند، عطسه کند یا تف کند. اگرچه سل مسری است؛ اما گرفتن آن آسان نیست. احتمال ابتلا به بیماری سل از شخصی که با او زندگی می کنید یا با او کار می کنید بسیار بیشتر از فرد غریبه است. بیشتر افراد مبتلا به سل فعال که حداقل دو هفته تحت درمان دارویی مناسب بوده اند دیگر مسری نیستند.

اچ آی وی و سل:

از دهه 1980، به دلیل شیوع HIV، ویروس عامل ایدز، تعداد موارد سل به طرز چشمگیری افزایش یافته است. عفونت با اچ آی وی سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کند و کنترل بدن برای باکتری های سل را دشوار می کند. در نتیجه، افراد مبتلا به HIV چندین برابر بیشتر از افرادی که HIV مثبت ندارند، به سل و پیشرفت از بیماری نهفته به بیماری فعال مبتلا می شوند.

علائم بیماری سل

• سرفه ای که سه هفته یا بیشتر طول بکشد.
• سرفه کردن خون
• درد قفسه سینه، یا درد همراه با تنفس یا سرفه
• لاغری ناخواسته
• خستگی
• تب
• عرق شبانه
• لرز
• از دست دادن اشتها

سل همچنین می تواند سایر قسمت های بدن شما، از جمله کلیه ها، ستون فقرات یا مغز را تحت تأثیر قرار دهد. هنگامی که سل خارج از ریه های شما رخ می دهد، علائم و نشانه ها با توجه به اندام های درگیر متفاوت است. به عنوان مثال، سل ستون فقرات ممکن است به شما کمردرد دهد و سل در کلیه ها ممکن است باعث ادرار خون شود.

انواع بیماری سل

اگرچه بدن شما ممکن است باکتریهای عامل سل را در خود جای دهد؛ اما سیستم ایمنی بدن شما معمولاً می تواند مانع بیماری شما شود. به همین دلیل، پزشکان سل را به دو نوع تقسیم می نمایند:

سل نهفته

در این شرایط، بیمار به عفونت سل مبتلا است؛ اما باکتری ها در بدن فرد در حالت غیر فعال باقی می مانند و علائمی ایجاد نمی کنند. سل نهفته که به آن عفونت سل یا سل غیرفعال نیز گفته می شود، مسری نیست. این بیماری می تواند به سل فعال تبدیل شود، بنابراین درمان برای فرد مبتلا به سل نهفته و کمک به کنترل شیوع سل مهم است. تخمین زده می شود که 2 میلیارد نفر سل نهفته داشته باشند.

سل فعال

این شرایط باعث بیماری فرد می شود و در بیشتر موارد به دیگران نیز سرایت می کند. ممکن است در چند هفته اول پس از آلوده شدن به باکتری سل رخ دهد یا ممکن است سالها بعد اتفاق بیفتد.

عوامل خطر سل

هر کسی می تواند به بیماری مبتلا شود؛ اما عوامل خاصی می توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، از جمله:

• ضعف سیستم ایمنی بدن: یک سیستم ایمنی سالم اغلب با موفقیت با باکتری این بیماری مبارزه می کند. با این حال، چندین بیماری و داروها می توانند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند، از جمله HIV/AIDS، دیابت، بیماری شدید کلیه، برخی سرطان ها، درمان سرطان مانند شیمی درمانی، داروهای جلوگیری کننده از رد اعضای پیوندی، برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و پسوریازیس، سوء تغذیه یا وزن کم بدن
• سفر یا زندگی در مناطق خاص: در صورت زندگی، مهاجرت یا سفر به مناطقی با نرخ بالای سل، خطر ابتلا به این بیماری بیشتر است. مناطقی شامل: آفریقا، آسیا، اروپای شرقی، روسیه و آمریکای لاتین

عوامل دیگر:

• استفاده از تنباکو: مصرف دخانیات خطر ابتلا به این بیماری و مرگ ناشی از آن را تا حد زیادی افزایش می دهد
• اشتغال در بخش مراقبت های بهداشتی: تماس منظم با افراد بیمار شانس قرار گرفتن در معرض باکتری سل را افزایش می دهد. استفاده از ماسک و شستشوی مکرر دست ها خطر ابتلا را تا حد زیادی کاهش می دهد.
• تماس با فردی که مبتلا به سل است: تماس نزدیک با فرد مبتلا به سل خطر بیماری شما را افزایش می دهد.

روشهای تشخیص بیماری سل

قبل از انجام هرگونه تستی، پزشک مواردی مانند بررسی سابقه ی بیماری های قبلی و معاینه ی فیزیکی را انجام می دهد.

۱. آزمایش خلط

از آنجا که سل می تواند نهفته یا فعال باشد، تشخیص قطعی سل با استفاده از کشت خلط انجام می شود. دریافت جواب این تست، ۴ تا ۸ هفته به طول می انجامد.

۲. تست سل (تست مانتو)

تست پوستی سل که اصطلاحاً به آن تست پوستی توبرکولین یا PPD نیز گفته می شود، آزمایشی است که برای تعیین اینکه آیا کسی سیستم ایمنی بدن در مقابل باکتری مسبب سل، پاسخ ایمنی ایجاد کرده است یا خیر. این آزمایش شامل تزریق توبرکولین (عصاره ی ساخته شده از باکتری از بین رفته) به پوست است. در حدود ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از تزریق، پوست از نظر ورم بررسی می شود. اگر در محل تزریق PPD روی پوست، جوشی با اندازه ی بیش از ۵ میلی متر ایجاد شده باشد، تست مثبت تلقی می شود. در افرادی که اکنون مبتلا به سل هستند، افرادی که در گذشته در معرض آن بوده باشد یا افرادی که واکسن ب ث ژ علیه سل دریافت کرده باشند، پاسخ تست می تواند مثبت باشد. این آزمایش می تواند نتایج مثبت کاذب داشته باشد (به خصوص در افرادی که با واکسن ب ث ژ برای سل واکسینه شده اند). نتایج منفی کاذب می تواند در بیمارانی که نقص ایمنی دارند، ایجاد شود.

۳. آزمایش خون

برای تأیید یا رد سل پنهان یا فعال ممکن است از آزمایش خون استفاده شود. در این آزمایشات از فناوری پیشرفته ای برای اندازه گیری واکنش سیستم ایمنی بدن در برابر باکتری سل استفاده شده است. علاوه بر این، ممکن است از یک آزمایش PCR (واکنش زنجیره ای پلیمراز) برای شناسایی آنتی ژن های سطح باکتری سل استفاده شود.

۴. آزمایشات تصویربرداری از ریه

آزمایش دیگر، عکس اشعه ی ایکس از قفسه ی سینه و سی تی اسکن ریه است که می تواند شواهدی از عفونت ریه را نشان دهد.

درمان سل

سل یک بیماری قابل درمان است. همه ی افراد مبتلا به سل، بدون توجه به فعال یا نهفته بودن بیماری، به درمان نیاز دارند. مصرف آنتی بیوتیک برای یک دوره ی ۶ تا ۹ ماهه می تواند این بیماری را از بین ببرد. چندین آنتی بیوتیک مختلف برای درمان این بیماری استفاده می شود؛ زیرا برخی از اشکال سل در برابر آنتی بیوتیک های خاصی مقاوم هستند. درمان سل به نوع عفونت سل و حساسیت دارویی باکتری بستگی دارد. برای درمان سل، از داروی ضد سل استفاده می شود. این داروها عبارتند از:

• ایزونیازید (INH)
• ریفامپین (RIF)
• ریفاپنتین (RPT)
• اتامبوتول (EMB)
• پیرازینامید.

آنتی بیوتیک های تزریقی مانند:

• آمیکاسین
• کاپرئومایسین
• کانامایسین
• بداکویلین
• اتیونامید
• اسید پارا آمینو سالیسیلیک

عوارض ابتلا به سل

سل بدون درمان، می تواند کشنده باشد. بیماری فعال درمان نشده معمولاً ریه های شما را تحت تأثیر قرار می دهد؛ اما می تواند سایر قسمت های بدن شما را نیز تحت تأثیر قرار دهد. عوارض سل عبارتند از:

• درد ستون فقرات: کمردرد و سفتی از عوارض شایع سل هستند.
• آسیب مفصل: آرتریت ناشی از سل (آرتریت سلی) معمولاً باسن و زانو را درگیر می کند.
• تورم غشاهای پوشاننده مغز (مننژیت): این عارضه می تواند باعث سردرد دائمی یا متناوب شود که برای هفته ها رخ می دهد و تغییرات ذهنی احتمالی را ایجاد می کند.
• مشکلات کبدی یا کلیوی: کبد و کلیه ها به فیلتر کردن مواد زائد و ناخالصی ها از جریان خون کمک می کنند. سل در این اندام ها می تواند عملکرد آنها را مختل کند.
• اختلال های قلبی: به ندرت، سل می تواند بافت هایی را که قلب شما را احاطه کرده اند، آلوده کند و باعث التهاب و تجمع مایعات شود که ممکن است در توانایی قلب شما برای پمپاژ مؤثر اختلال ایجاد کند. این وضعیت که تامپوناد قلبی نام دارد، می تواند کشنده باشد.

نسخه اصلی مطلب درباره بیماری سل چه می دانید؟ را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---