تخمدان ها غدد تولید مثلی در زنان هستند و برای تولید مثل تخمک تولید می کنند. تخمک ها از تخمدان ها از طریق لوله های فالوپ به داخل رحم می روند که در آنجا تخمک بارور در آن قرار می گیرد و به جنین تبدیل می شود. تخمدان ها همچنین منبع اصلی هورمون های زنانه استروژن و پروژسترون هستند. یک تخمدان در هر طرف رحم قرار دارد. سرطان تخمدان در حال حاضر پنجمین علت شایع مرگ ومیر زنان است. در واقع زمانی این بیماری بروز می کند که سلول های غیر طبیعی در تخمدان شروع به تکثیر خارج از کنترل کنند و تومور را تشکیل دهند. در صورت عدم درمان تومور می تواند به سایر قسمت های بدن گسترش یابد و باعث بروز سرطان تخمدان متاستاتیک یا سرطان تخمدان پیشرفته شود.

سرطان تخمدان اغلب تا پیش از گسترش یافتن در لگن و حفره شکمی قابل شناسایی نیست، بنابراین علائم بسیار آشکاری در زمان وقوع نخواهد داشت. زمانی که بیماری یا سرطان تخمدان در مراحل پیشرفته باشد درمان آن دشوار خواهد بود؛ اما به طور کلی احتمال موفقیت در درمان سرطان تخمدان در مراحل اولیه (Early-Stage) بیشتر می باشد. سونوگرافی می تواند سرطان تخمدان را در مراحل اولیه تشخیص دهد. تشخیص کیست تخمدان با سونوگرافی یکی از دقیق ترین روش ها می باشد. برای انجام این روش، پزشک یا تکنسین با مبدل امواج صوتی با فرکانس بالا را ارسال و دریافت می کند تا تصویر از رحم و تخمدان های بیمار بر روی صفحه نمایش رایانه ایجاد شود. با سونوگرافی می توان تخمدان و رحم را از لحاظ سایز، شکل و استحکام بررسی نمود. سونوگرافی به شناسایی تومورهای احتمالی و تشخیص اینکه آیا تومور جامد هستند یا کیست که توده های غیر سرطانی حاوی مایع هستند، کمک می کند.

علت ایجاد سرطان تخمدان

در همه موارد سرطان تخمدان نمی توان دلیل ایجاد این بیماری را تشخیص داد؛ ولی در بعضی از انواع سرطان تخمدان، بیماری ارتباط مستقیم با سابقه خانوادگی بیمار و ژنتیک او دارد. از مواردی که می تواند خطر ابتلا به این بیماری را در خانم ها افزایش دهد می توان به چاقی و مصرف غذا های چرب، نداشتن زایمان، بلوغ زود رس و یائسگی دیر رس اشاره نمود. مصرف قرص های ضد بارداری می تواند به طور چشمگیری خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد.

ریسک فاکتورهای سرطان تخمدان

برخی عوامل ممکن است ریسک ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهند مانند:

1. سن: سرطان تخمدان ممکن است در هر سنی روی دهد؛ اما شایعترین سن برای این بیماری 50-60 سال است.
2. وراثت: درصد کمی از سرطان های تخمدان به علت یک جهش ژنی ارثی ایجاد می شوند. این ژن ها که باعث افزایش ریسک سرطان تخمدان عبارتند از: BRCA1 (Breast cancer gene1) و BRCA2 (Breast cancer gene2) این ژن ها در ابتدا در خانواده هایی که چندین مورد ابتلا به سرطان سینه داشتند مشاهده شد و به همین دلیل به این نام خوانده شد، اما زنان با جهش در این ژن ها به طور معنا داری مستعد ابتلا به سرطان تخمدان نیز می باشند. همچنین جهش ژنی که به نام سندروم Lynch شناخته می شود و مرتبط با سرطان کولون است می تواند در افزایش ریسک ابتلا به سرطان تخمدان مؤثر باشد.
3. درمان جایگزین با هورمون استروژن به ویژه چنانچه این درمان طولانی مدت و با دوز بالا باشد.
4. سن شروع و پایان قاعدگی: چنانچه سن شروع قاعدگی پیش از 12 سالگی و اتمام آن پس از 52 سالگی باشد.
5. عدم بارداری
6. درمان های ناباروری
7. استعمال دخانیات
8. استفاده از دستگاه های داخل رحمی
9. سندروم تخمدان پلی کیستیک
10. چاقی
11. استرس

علائم سرطان تخمدان

• باد کردن شکم، سوء هاضمه یا حالت تهوع
• تغییر در اشتها مانند بی اشتهایی سیری زودرس
• فشار در قسمت لگن یا کمر
• یبوست یا نیاز مداوم و شدید به دفع ادرار
• تغییر در حرکات روده
• افزایش اندازه دور کمر
• خستگی و کمبود انرژی
• تغییرات قائدگی

علائم هشداردهنده سرطان تخمدان

ممکن است علائم اولیه سرطان تخمدان چندان به نظر جدی نیایند و فرد آنها را مواردی بی اهمیت و زودگذر تلقی کند؛ اما اگر بیماری وارد مراحل پیشرفته شود علائم زیر بروز خواهند کرد:

• حالت تهوع و استفراغ
• احساس تنگی نفس و دشوار شدن دم و بازدم
• کاهش وزن شدید
• احساس کسالت و خستگی بدون علت
• کاهش شدید اشتها

انواع سرطان تخمدان

سرطان تخمدان انواع گوناگونی دارد. این بیماری بر اساس نقاط درگیری و نوع سلول های سرطانی متفاوت خواهد بود. در زیر به انواع این سرطان اشاره خواهیم کرد:

• تومور استروما

تومور استروما در واقع بافت تخمدانی است. این غده حاوی تعداد بالایی از سلول های غیرطبیعی تولید کننده هورمون است. تومور استروما در خیلی از موارد در مراحل اولیه قابل تشخیص است. این نوع تومور سرطان تخمدان حدوداً ۷ درصد موارد ابتلا به سرطان تخمدان را شامل می شود.

• تومور ژرم سل یا سلول زایا

این سرطان خیلی در زنان شایع نیست. در واقع تومور ژرم سل یکی از نادرترین انواع تومور سرطان تخمدان به شمار می رود و جالب است بدانید که بیشتر بانوان جوان دچار این بیماری می شوند.

• تومور اپیتلیال

این تومور لایه ظریف خارجی تخمدان را به خود درگیر می کند. تومور اپیتلیال شایع ترین نوع سرطان تخمدان محسوب می شود. از کل آمار مبتلایان به سرطان تخمدان ۹۰ درصد مبتلا به نوع اپیتلیال هستند.

مراحل سرطان تخمدان

مرحله بندی سرطان معمولاً برحسب خوش خیم یا بدخیم بودن سرطان، میزان پخش شدن و شدت آن انجام می شود؛ ولی سازمان جهانی سرطان بر اساس داده های SEER که یک بانک اطلاعاتی جامع است، مرحله بندی دیگری برای سرطان تخمدان ارائه داده است:

• سرطان ناحیه ای : سرطان در نقطه ی شروع باقی مانده و هیچ بافت دیگری را درگیر نکرده است.
• سرطان منطقه ای : سرطان به اندام های مجاور مثل رحم گسترش پیدا کرده است.
• سرطان دوردست : سرطان به دیگر اعضای بدن مثل ریه یا کبد گسترش پیدا کرده و این اندام ها را سرطانی کرده است.

عوارض سرطان تخمدان

از آنجایی که درمان معمولاً بلافاصله پس از تشخیص سرطان شروع می شود، نمی توان به راحتی تشخیص داد کدامیک از عوارض ناشی از سرطان و کدامیک ناشی از شیوه درمان انتخابی هستند. عوارض شایع و معمول سرطان تخمدان معمولاً به این صورت هستند:

• ضعف و خستگی: طبق برخی مطالعات 75 درصد مبتلایان به سرطان تخمدان ضعف و خستگی را تجربه می کنند.
• تهوع، استفراغ و یبوست: مشکلات گوارشی از شایع ترین عوارض سرطان تخمدان و درمان سرطان هستند.
• ورم (ادم یا خیز): تجمع مایعات در بافت های بدن می تواند سبب ورم کردن پاها یا اطراف لگن شود.
• کم خونی: سرطان تخمدان می تواند باعث کاهش تعداد سلول های خون شود.
• آسیت (آب آوردن شکم): سرطان تخمدان ممکن است باعث تجمع آب در حفره شکمی شود. آسیت معمولاً با علائمی مثل نفخ، تنگی نفس، سوءهاضمه، بی اشتهایی یا تشدید خستگی همراه است.
• انسداد روده یا مثانه: تومورهای بزرگ می توانند سبب انسداد در روده و مثانه شوند که معمولاً باعث بروز درد و ناراحتی می شوند.
• تراوش جنبی (پلورال افیوژن): در این عارضه فضای بین ریه و قفسه سینه با مایع پر می شود و درنتیجه آن تنفس دشوار می شود.
• مشکلات تغذیه ای: بر اثر سرطان، غذا خوردن و جذب مواد غذایی سخت تر می شود و ممکن است سوءتغذیه را به همراه داشته باشد.

تشخیص سرطان تخمدان

آزمایشات و روش های متعددی برای تشخیص این سرطان وجود دارد که عبارتند از:

• معاینه لگن : در طی معاینه لگن، پزشک دستکش به دست کرده و انگشتان خود را وارد واژن شما می کند و به طور همزمان با استفاده از دست دیگر روی شکم شما فشار وارد می کند تا اعضای لگن را احساس کند (لمس کند). پزشک همچنین از نظر بصری دستگاه تناسلی خارجی، واژن و دهانه رحم را نیز معاینه می کند.
• تست های تصویربرداری : تصویر برداری به روش سونوگرافی (تشخیص سرطان تخمدان با سونوگرافی شکم) یا سی تی اسکن از شکم و لگن ممکن است به تعیین اندازه، شکل و ساختار تخمدان های تان کمک کند.
• آزمایش خون : آزمایش خون ممکن است شامل آزمایش عملکرد اعضای بدن باشد که می تواند به تعیین سلامت کلی شما کمک کند. پزشک ممکن است خون شما را از حیث نشانگرهای توموری که نشان دهنده سرطان تخمدان هستند نیز آزمایش کند. به عنوان مثال، آزمایش آنتی ژن سرطانی (CA125) 125 می تواند پروتئینی را که اغلب در سطح سلول های سرطانی تخمدان یافت می شود، تشخیص دهد. این آزمایشات نمی توانند به پزشک نشان دهند که مبتلا به سرطان هستید؛ اما ممکن است سرنخ هایی در مورد تشخیص و پیش بینی بیماری در آینده به وی بدهد.
• عمل جراحی : بعضی اوقات تا زمانی که تحت عمل جراحی برای برداشتن تخمدان قرار نگیرید، پزشک نمی تواند از تشخیص این بیماری در شما اطمینان داشته باشد.
• نمونه برداری : در این روش بخش کوچکی از سلول های داخلی یا مایع تخمدان، با استفاده از سوزن بیوپسی به عنوان نمونه برداشته می شود تا در آزمایش مورد بررسی قرار گیرد.
• نگاه انداختن به تخمدان ها با استفاده از دوربینی که بر سر یک تیوب کوچک قرار گرفته است و از طریق یک برش کوچک در ناحیه شکم وارد بدن می شود

انواع روش های درمان سرطان تخمدان

روند درمان سرطان تخمدان معمولاً شامل ترکیبی از جراحی و شیمی درمانی است. درمان های دیگر آن ممکن است در شرایط خاص استفاده شوند. در ادامه به جزئیات هرکدام اشاره خواهیم کرد.

عمل جراحی

از انواع روش های جراحی برای درمان سرطان تخمدان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. جراحی برای برداشتن یک تخمدان : معمولاً در مراحل اولیه سرطان که بیش از یک تخمدان درگیر نمی شود، جراحی ممکن است شامل برداشتن تخمدان آسیب دیده و لوله فالوپ آن باشد. این روش ممکن است توانایی شما برای بچه دار شدن را حفظ کند.
2. جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان : اگر سرطان هر دو تخمدان را درگیر کرده باشد و هیچ نشانه ای از گسترش سرطان به نواحی دیگر وجود نداشته باشد، جراح ممکن است هر دو تخمدان و هر دو لوله فالوپ را بردارد. این روش رحم شما را دست نخورده می گذارد، بنابراین ممکن است همچنان بتوانید با استفاده از جنین یا تخمک منجمد خود یا با تخمک های اهداء کننده باردار شوید.
3. جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان و رحم : اگر سرطان شما گسترده تر شود یا برای شما مهم نیست که توانایی خود را برای بچه دار شدن حفظ کنید، جراح تخمدان ها، لوله های فالوپ، رحم و غدد لنفاوی مجاور را برمی دارد.
4. جراحی برای درمان سرطان پیشرفته تخمدان : اگر سرطان شما بدخیم و پیشرفته شده باشد، پزشک ممکن است جراحی را برای برداشتن همه بافت های سرطانی توصیه کند. گاهی اوقات شیمی درمانی قبل یا بعد از جراحی در این شرایط انجام می شود.

شیمی درمانی

شیمی درمانی نوعی درمان دارویی است که از مواد شیمیایی برای از بین بردن سلول هایی با قدرت رشد بالا از جمله سلول های سرطانی استفاده می کند. داروهای شیمی درمانی را می توان به داخل رگ تزریق کرد یا بصورت خوراکی مصرف کرد. شیمی درمانی اغلب پس از جراحی برای از بین بردن سلول های سرطانی باقیمانده استفاده می شود. قبل از جراحی نیز می توان از آن استفاده کرد. همچنین در صورت نیاز می توانید به پزشک مراجعه کرده و راهنمایی های لازم را دریافت نمایید. در شرایط خاص، داروهای شیمی درمانی ممکن است گرم شوند و در حین به داخل شکم تزریق شوند جراحی (شیمی درمانی داخل صفاقی هیپرترمیک).

درمان هدفمند

اصولاً درمان های دارویی هدفمند بر نقاط ضعف سلول های سرطانی تمرکز دارند و با حمله به این نقاط می توانند باعث مرگ سلول های سرطانی شوند. اگر این نوع درمان برای شما قابل انجام باشد، پزشک ممکن است ابتدا سلول های سرطانی شما را آزمایش کند تا مشخص کند کدام درمان هدفمند بیشترین تأثیر را بر آن ها دارد.

هورمون درمانی

هورمون درمانی از داروهایی برای جلوگیری از اثرات هورمون استروژن بر سلول های سرطان تخمدان استفاده می کند. برخی از سلول های سرطانی تخمدان از استروژن برای کمک به رشد خود استفاده می کنند، بنابراین مسدود کردن استروژن ممکن است به کنترل سرطان کمک کند. هورمون درمانی ممکن است یک گزینه درمانی برای برخی از انواع سرطان های تخمدان با رشد آهسته باشد. همچنین اگر سرطان پس از درمان های اولیه عود کند، ممکن است یک گزینه مطلوب باشد.

ایمونوتراپی

در واقع ایمونوتراپی از تقویت سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می کند. سیستم ایمنی بدن ممکن است به سلول های سرطانی حمله نکند؛ زیرا آ نها پروتئین هایی تولید می کنند که به آنها کمک می کند از تهاجم سلول های سیستم ایمنی پنهان شوند. ایمونوتراپی با تداخل در این فرآیند کمک می کند تا سیستم ایمنی بهتر عمل کند. ایمونوتراپی ممکن است گزینه ای برای درمان سرطان تخمدان در شرایط خاص باشد.

نحوه انجام سونوگرافی تخمدان

سونوگرافی از روی شکم

برای انجام این روش تشخیصی لازم است بیمار بر روی تخت به پشت دراز کشیده تا پزشک یا تکنسین بتواند سونوگرافی را انجام دهد. پزشک یا تکنسین توسط مبدل امواج صوتی با فرکانس بالا را ارسال و دریافت می کند تا تصویر از تخمدان های بیمار بر روی صفحه نمایش رایانه ایجاد شود.

سونوگرافی ترانس واژینال

در سونوگرافی ترانس واژینال از شما خواسته می شود لباس خود را خارج کنید و گان مخصوص پزشکی بپوشید. روی تخت سونوگرافی دراز می کشید و پاهای خود را در موقعیت مناسب برای سونوگرافی قرار می دهید. یک روکش پلاستیکی یا لاتکس روی مبدل صوتی کشیده می شود و مبدل به آرامی وارد واژن می شود. متخصص سونوگرافی به آرامی مبدل را در زوایای مختلف درون واژن حرکت می دهد. تصویر اعضای درون لگن شامل تخمدان ها روی صفحه کامپیوتر به نمایش گذاشته می شود و این تصاویر ضبط می شوند.

اقدامات قبل از سونوگرافی تخمدان

• در صورت انجام سونوگرافی شکمی ، لازم است مثانه شما پر باشد. زمانی که مثانه کاملاً پر باشد، باعث می شود که اندام شما در تصویر واضح تر دیده شود.
• برای سونوگرافی از طریق واژن، باید مثانه خود را درست قبل از آزمایش خالی کنید.

عوارض سونوگرافی تخمدان

آزمایش سونوگرافی کمترین خطر را دارد. برخلاف دیگر روش های عکسبرداری پزشکی مثل رادیوگرافی یا سی تی اسکن، در سونوگرافی از اشعه استفاده نمی شود.

نسخه اصلی مطلب تشخیص و درمان سرطان تخمدان را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---