رادیولوژی به انواع روش های تصویربرداری از داخل بدن با استفاده از اشعه ایکس، میدان مغناطیسی و یا امواج صوتی گفته می شود. هنگام مراجعه برای انجام رادیولوژی از بخش های مختلف بدن ابتدا باید مشخص شود که از کدام روش عکس برداری باید استفاده شود. استفاده از روش های تصویربرداری با استفاده از سی تی اسکن، ام آر آی، رادیوگرافی و سونوگرافی از انواع مختلف رادیولوژی می باشند که هر کدام در جای خود کارایی دارند و این پزشک است که مشخص می کند بیمار نیاز به کدام روش عکس برداری دارد. در رادیولوژی برای تصویربرداری ، از اشعه ایکس به مقدار بسیار کم و برای نشان دادن مشکلات داخلی و شکستگی ها استفاده می شود و زمان عکس برداری آن بسیار کوتاه است. از این روش بیشتر برای مشخص کردن شکستگی استخوان، پوسیدگی دندان و پوکی استخوان استفاده می شود.

برای انجام سی تی اسکن نیز از اشعه ایکس با دوز پایین استفاده می شود؛ ولی تفاوت آن با رادیولوژی در میزان دقت و کیفیت عکس ها و همچنین قابلیت مشاهده آنها در کامپیوتر است. همچنین دارای مدت زمانی بیشتر و حدود 20 تا 30 دقیقه است. از این روش بیشتر برای تشخیص بیماری های سینه و ریه و حتی سرطان استفاده می شود. در ادامه به بررسی تفاوت های رادیولوژی و سی تی اسکن می پردازیم.

رادیولوژی

پرتوشناسی یا رادیولوژی و گاهی تصویربرداری تشخیصی، نام یک رشته از تخصص های پزشکی است که از پرتو ایکس و دیگر اقسام امواج و پرتوها برای تشخیص و درمان بیماری و حالات غیرطبیعی کمک می گیرد. در تمام این ها، هدف تشخیص بیماری یا حالات غیرطبیعی بدن به کمک روش های پیشرفته تصویری است. رادیولوژی از کلمه لاتین Radius به معنای پرتو مشتق شده است. رادیولوژی دربرگیرنده رشته های بسیاری است که بر مبنای کاربرد پرتوهای یون ساز برای تشخیص بیماری ها یا درمان آنها می باشد.

در رادیولوژی، برخی روش ها (همانند سی تی اسکن، ماموگرافی و روش های مرسوم رادیوگرافی ) از توزیع پرتوهای تابیده شده ی اشعه ایکس بر روی صفحات فیلم یا شمارشگرها یا گیرنده های دیگر دیجیتالی تشکیل تصویر می دهند؛ اما در برخی روش های دیگر (همانند ام آر آی و سونوگرافی ) از روش های غیر پرتوی یونیزان استفاده می گردد.

کاربرد رادیولوژی

معمولاً اولین ارزیابی از بیمار، رادیولوژی است. رادیولوژی می تواند اختلالات مختلفی را تشخیص دهد که شامل موارد زیر می باشند:

• آسیب شناسی هایی که باعث کمردرد می شوند به جز امکان تشخیص آسیب شناسی مکانیکی ستون فقرات
• تغییرات در شکل ستون فقرات که در آن رادیولوژی می تواند به طور دقیق تعداد درجه انحنا را مشخص کند.
• لغزش مهره کمر یا ستون فقرات مانند اسپیدیلولیستزیس و آرتروز
• عکس از ریه که در واقع شناسنامه سلامت فرد است.
• عکس های رنگی با کنتراست از مری، معده، کلیه و…
• بررسی های ساده و سریع از شکم، مری، معده، روده، کلیه ها، لوزه سوم، سنگ های کلی ه و…
• تشخیص شکستگی ها که از بهترین روش های تشخیصی است.
• عکس های رنگی با کنتراست
• نکته قابل توجه این است که رادیولوژی معمولی اجازه تشخیص شکاف ها، برآمدگی ها یا دیسک های فتق و فیبروز بعد از عمل را نمی دهد.

مزایای رادیولوژی

• رادیولوژی به پزشک این امکان را می دهد که با کمترین عارضه ای، به داخل بدن بیمار راه پیدا کند و از آن اطلاعات بگیرد. قبل از اختراع رادیولوژی، این کار تنها از طریق باز کردن بدن با روش های جراحی انجام می گرفت و بسیاری از بیماران در این راه با رنج و مشقت های زیادی روبرو بودند.
• تسریع تشخیص بیماری ها از یکدیگر: با گرفتن تنها چند عکس رادیولوژی، پزشک می تواند تشخیص درست بیماری را در فرد بدهد و سریعاً اقدامات درمانی را شروع کند.
• صرف کمترین زمان برای تشخیص بیماری ها: پزشک طی مدت کوتاهی و با توجه به عکس های رادیولوژی و دیگر آزمایش های بیمار، تصمیم می گیرد که فرد نیاز به جراحی دارد یا نه. صرف این زمان اندک کاملاً به نفع بیمار است.
• افزایش دقت: ارائه تصویری دقیق از چند نقطه بدن، اطلاعات زیادی را در خصوص عملکرد اندام های بدن در اختیار پزشک قرار می دهد و قدرت تصمیم گیری او را برای بهتر درمان کردن بیماری بالا می برد.
• یکی از مهم ترین مزایای علم رادیولوژی، تشخیص و درمان دو علت مهم مرگ و میر در دنیا، یعنی بیماری های قلبی و انواع سرطان ها می باشد.

نحوه اجرای رادیولوژی

تکنسین رادیولوژی یا رادیولوژیست در بیمارستان یا کلینیک های دندانپزشکی مسئول اجرای فرآیند عکس برداری به روش رادیولوژی است. وقتی بیمار آماده ی عکس برداری می شود ممکن است رادیولوژیست از او بخواهد تا روی تخت دستگاه رادیولوژی دراز بکشد یا بنشینند و یا حتی گاهی برخی نیاز است در کنار دستگاه بایستد و در طول مدت عکس برداری حالت های بدن خود را تغییر دهد و عملیات عکس برداری از اعضای داخلی بدن آن انجام پذیرد.

هرگونه حرکتی در هنگام عکس برداری می تواند از کیفیت آن بکاهد، بنابراین بهتر است در حین اجرای فرایند عکس برداری به روش رادیولوژی در جای خود ثابت و بی حرکت بمانید. پس از ثبت یک تصویر مناسب رادیولوژی، دستگاه را خاموش کرده و عملیات رادیولوژی به پایان می رسد.

عوارض رادیولوژی

امواج یونیزه شده قدرت نفوذ و تخریب بالایی دارند که تابش مداوم و مکرر آن منجر به تخریب بافت های سلولی می گردد؛ بنابراین عایق بندی کامل محل و استفاده از محافظ های سربی برای افراد الزامی است. رادیولوژی که با اشعه در ارتباط است، برای زنان باردار خطرناک است و می تواند منجر به بروز ناهنجاری های جنین شود؛ لذا هر زنی قبل از رادیولوژی باید مطمئن شود که باردار نیست.

سی تی اسکن

سی تی اسکن (Computed Tomography scan)، یک نوع تصویربرداری برای ایجاد تصاویر مقطعی از بدن توسط رایانه و دستگاه های چرخش اشعه ایکس می باشد. این اسکن با گرفتن چندین پرتوی ایکس در زوایای مختلف کار می کند، سپس از آن پرتوهای ایکس استفاده می کند تا یک تصویر سه بعدی تشکیل دهد.

یک کامپیوتر تمام پرتوهای مختلف که توسط اشعه ایکس گرفته شده را در زوایای مختلف بررسی می کند و تصاویر را برای ایجاد یک مدل رایانه ای سه بعدی از اندام های داخلی ترکیب می کند. این تصاویر اطلاعات دقیق تری نسبت تصاویر عادی اشعه ایکس ارائه می دهند. آنها می توانند بافت های نرم، رگ های خونی و استخوان ها را در قسمت های مختلف بدن نشان دهند.

در واقع اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن مجموعه ای از تصاویر اشعه ایکس را که از زوایای مختلف در اطراف بدن فرد گرفته شده است، ترکیب نموده و از پردازش رایانه برای ایجاد تصاویر مقطعی استخوان ها، رگ های خونی و بافت های نرم در بدن استفاده می کند. این تکنولوژی، پزشکی را متحول کرده است؛ زیرا به پزشکان این امکان را می دهد تا بیماری هایی که در گذشته اغلب در جراحی یا کالبد شکافی دیده می شدند را ببینند.

چگونگی انجام سی تی اسکن

بیمار بر روی یک تخت باریک و موتوری قرار گرفته که از طریق دهانه داخل تونل می شود. تسمه ها و بالش ها ممکن است به بیمار برای ثابت ماندن در وضعیت کمک کند، سپس دستگاه اشعه ایکس دور فرد می چرخد و هر چرخش، تصاویر مقطعی بی شماری از بدن فرد تولید می کند.

تختی که بر روی آن قرار می گیرید تا پایان زمان اسکن چند میلی متر حرکت می کند. کل زمان انجام اسکن ممکن است از ۲۰ دقیقه تا یک ساعت طول بکشد. سی تی اسکن نوعی از رادیولوژی می باشد که 5 الی 20 دقیقه به خود زمان اختصاص می دهد و هیچ گونه دردی در آن احساس نمی شود. این نوع رادیولوژی به همراه اشعه ایکس و کامپیوتر همراه است تا بتواند تصویری از بدن دریافت کند.

کاربرد سی تی اسکن

پزشک ممکن است برای کمک به بیمار و تشخیص دقیق در موارد زیر، سی تی اسکن را تجویز کند:

1. تشخیص اختلالات ماهیچه ای و استخوانی مانند تومورهای استخوانی و شکستگی ها
2. مشخص کردن محل تومور، عفونت یا لخته خون
3. راهنمایی برای روش هایی مانند جراحی بیوپسی و پرتو درمانی
4. تشخیص بیماری ها و شرایطی مانند سرطان، بیماری های قلبی و توده های کبدی
5. نظارت بر اثربخشی برخی از درمان ها مانند درمان سرطان
6. تشخیص آسیب های داخلی و خونریزی داخلی
7. تمایز بین سکته مغزی، ایسکمیک یا هموراژنیک
8. قبل از انواع خاصی از جراحی، تصویری شفاف از یک ناحیه از بدن به جراح می دهد.

مزایای سی تی اسکن

سی تی اسکن یک روش تصویربردای با استفاده از اشعه ایکس و بر اساس پردازش دقیق اطلاعات توسط کامپیوتر است. مهم ترین مزایای سی تی اسکن عبارتند از:

• سی تی اسکن یک روش تصویربرداری بدون درد و دقیق است. قبل از اختراع سی تی اسکن، برای تصویربرداری دقیق تر بدن از عکس های رنگی مانند میلوگرافی، آنژیوگرافی و یا آرتروگرافی استفاده می شد. انجام این روش ها مستلزم ورود سوزن به ناحیه موردنظر بود که هم دردناک بوده و هم خطر بروز عفونت را به همراه داشت. سی تی اسکن این مشکلات را ندارد.
• سی تی اسکن می تواند استخوان ها، عروق و بافت های نرم درون بدن انسان و حتی درون این بافت ها را به دقت ببیند. البته برای دیدن بعضی بافت های نرم بدن مانند تاندون، رباط، عصب و غضروف دقت ام آر آی بیش از سی تی اسکن است؛ اما سی تی اسکن بهتر از ام آر آی میتواند استخوان را ببیند و مشکلات احتمالی آن را تشخیص دهد.
• در سی تی اسکن و رادیولوژی از اشعه ایکس استفاده می کنند. با این حال تصاویر سی تی اسکن از رادیولوژی معمولی بسیار دقیق تر بوده و جزئیات را به دقت نشان می دهد. برخلاف رادیولوژی معمولی که بیشتر استخوان را می بیند، سی تی اسکن میتواند بافت های نرم درون بدن انسان را هم دیده و بررسی کند.
• انجام سی تی اسکن بسیار سریع است و این سرعت در موارد اورژانس بسیار کمک کننده می باشد. در مقایسه با ام آر آی سی تی اسکن روش بسیار سریعی است.
• سی تی اسکن کمتر از ام آر آی به حرکت بیمار حساس است. اگرچه در هر دو روش بیمار نباید حرکت کند و حرکت بیمار موجب تار شدن تصویر می شود؛ اما این حساسیت رد سی تی اسکن کمتر است.
• برخلاف ام آر آی میتوان با وجود داشتن دستگاه های پزشکی مانند پیس میکر و یا سمعک، سی تی اسکن را انجام داد.
• از سی تی اسکن میتوان برای انجام بیوپسی و نمونه برداری از بافت های بدن استفاده کرد. متخصص رادیولوژی میتواند در اتاق سی تی اسکن حاضر شده و در حالی که بیمار روی تخت سی تی اسکن دراز کشیده است، محل دقیق نمونه برداری را مشخص کرده و با یک سوزن نمونه مورد نظر را از بافت مربوطه تهیه کند.
• بعد از انجام سی تی اسکن هیچ اشعه ای درون بدن بیمار باقی نمانده و یا از او ساطع نمی شود.

عوارض سی تی اسکن

1. با این حال سی تی اسکن محدودیت هایی را هم دارد. این روش از اشعه ایکس استفاده می کند که در مقایسه با سونوگرافی و یا ام آر آی میتواند خطرناک باشد.
2. به همین علت از سی تی اسکن نمیتوان در زنان باردار به خصوص در سه ماهه اول بارداری استفاده کرد. میزان اشعه دریافتی در سی تی اسکن بیش از رادیوگرافی معمولی است و پزشک باید این فاکتور را در نظر بگیرد.

نسخه اصلی مطلب آیا رادیولوژی و سی تی اسکن تفاوت دارند را در سایت دکتر غلامرضا سیف بخوانید.

---