مالتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری مزمن، معمولاً پیشرونده است که در درجه اول جوانان را درگیر می کند. تقریباً 2.5 میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری ام اس مبتلا شده اند. اگرچه هیچ درمان شناخته شده ای برای این بیماری وجود ندارد اما با مدیریت و توانبخشی پزشکی می توان آن را با موفقیت کنترل کرد. درمانگران طب فیزیکی به افراد مبتلا به ام اس کمک می کنند تا قدرت، انعطاف پذیری و آمادگی عمومی خود را بازیابی کرده و حفظ کنند و زندگی فعال و پرباری داشته باشند.

مالتیپل اسکلروزیس

مالتیپل اسکلروزیس یک بیماری است که شامل از دست دادن میلین می شود. میلین ماده ای که اعصاب سیستم عصبی مرکزی بدن را می پوشاند و از آن محافظت می کند. بدون میلین، اعصاب نمی توانند به درستی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. اگرچه ام اس به ندرت کشنده است اما عوارض آن می تواند شدید باشد، از جمله مشکلات تنفسی، آسیب ناشی از زمین خوردن و عدم تحرک عمومی. با حمایت پزشکی مناسب و طب فیزیکی، می توان روند بیماری را کنترل کرد و حرکت را بهبود بخشید و حفظ کرد.

علائم و نشانه ها

ام اس منجر به علائم و نشانه های متعددی می شود که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی دائمی
• مشکل در تعادل و راه رفتن
• سفتی و اسپاسم یا احساس سنگینی در پاها یا بازوها
• مشکلات مثانه یا روده، مانند فوریت یا نشت
• اختلال عملکرد جنسی مانند احساس کمتر، خشکی، میل کمتر و مشکل در رسیدن به ارگاسم
• مشکلات حافظه و ذهن
• درد
• مشکلات عاطفی یا خلقی، از جمله افسردگی و بی تفاوتی
• مشکلات بینایی مانند کنترل حرکات چشم، دوبینی و تاری دید
• سرگیجه
• مشکلات گفتاری
• مشکلات بلع

مدیریت پزشکی این بیماری می تواند بسیاری از علائم اما نه همه آن ها را بهبود بخشد. از آن جا که بیماری ام اس بر روی هر فرد متفاوت است، ممکن است افراد علائم و نشانه های مشابهی را نسبت به فرد دیگری با همان نوع ام اس تجربه کنند.

علائم نوسانی:

علائم بیماری ام اس می توانند بیایند و بروند و بیماری به بهبودی برسد. هنگامی که بیماری عود پیدا می کند، علائم می تواند از نظر مدت و شدت متفاوت باشد. گرم شدن بیش از حد می تواند به عود بیماری کمک کند، مانند ورزش و در هوای گرم. یک عود شدید ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشد اما علائم خفیف تر ممکن است با دارو در خانه کنترل شود. پس از وقوع عود، علائم دوباره برطرف می شوند اما ممکن است باعث از بین رفتن جزئی عملکرد شوند. برخی از افراد به خوبی از عود بهبود می یابند اما برخی دیگر ممکن است سطح بالاتری از ناتوانی را تجربه کنند.

تشخیص ام اس

در صورت مشاهده سه معیار زیر بیماری ام اس تشخیص داده می شود:

1. شواهد بالینی یا MRI در مورد آسیب سیستم عصبی مرکزی در 2 قسمت مختلف بدن (یعنی علائم در بازوها و پاها، احساسات و مهارت های حرکتی، بینایی و گفتاری)
2. شواهد بالینی یا MRI از آسیب اخیر مغز، نخاع یا عصب بینایی که در نقاط مختلف زمانی رخ داده است یا یافته های غیر طبیعی در مایع مغزی-نخاعی که از طریق سوراخ کمری به دست می آید
3. غیر محتمل کردن شرایطی که ممکن است علائم مشابهی مانند سکته مغزی، تومور یا سایر بیماری های عصبی پیشرونده داشته باشد

طب فیزیکی و فیزیوتراپی

فیزیوتراپی نقش اساسی در فعال نگه داشتن بیمار مبتلا به ام اس در جامعه دارد. اهداف فیزیوتراپی عبارت اند از:

• آموزش مجدد و حفظ کلیه کنترل های داوطلبانه موجود
• آموزش مجدد و حفظ مکانیسم های وضعیتی
• جلوگیری از حرکت غیر طبیعی
• برای تحریک تمام تجربیات حسی و ادراکی

درمان

• ورزش: ورزش در سطوح مختلف مفید است و نقش مهمی در به تاخیر انداختن علائم منفی بیماری دارد. تمرینات متناسب با نقاط قوت و ضعف بیمار انتخاب می شود. ورزش به عنوان یک ابزار مؤثر و ایمن برای توانبخشی در نظر گرفته می شود. استفاده از کورتیکواستروئیدهای درمانی و عدم تحرک به دلیل خستگی و ضعف ممکن است منجر به پوکی استخوان و شکستگی شود. از این رو برنامه تمرین مقاومتی برای حفظ توده استخوانی و عضلانی توصیه می شود. تکنیک های دیگر مانندBobath ، Vojtas و تکنیک های عصبی-عضلانی حس عمقی که به طور منظم و با شدت کافی انجام می شود، در بهبود بیماران مبتلا به ام اس مؤثر است. همچنین ورزش باعث بهبود اختلالات ظرفیت تنفسی، قدرت عضلات اندام تحتانی، خستگی و افسردگی، محدودیت های عملکردی مانند پیاده روی و تعادل می شود که تأثیر مثبتی بر کیفیت زندگی دارد.
• آب درمانی: آب درمانی بر افراد مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس پیشرونده تأثیر مثبت دارد. این باعث افزایش سلامت عمومی، بهبود سطح انرژی و سلامت روانی می شود و در صورت وجود ناتوانی جسمی به تعامل اجتماعی کمک می کند. به دلیل کاهش تأثیر گرانش، تمرینات آبی می تواند به بیمارانی که حتی دارای پارسیز شدید اندام تحتانی هستند کمک کند تا تمرینات ایستاده و متحرک را انجام دهند.
• تمرینات هوازی: به نظر می رسد که تمرینات هوازی تأثیر مثبتی بر خستگی داشته باشد. تمرینات هوازی با شدت کم تا متوسط می تواند منجر به بهبود عملکرد تنفسی و کاهش خستگی در بیماران مبتلا به ام اس خفیف یا متوسط شود.
• تمرینات تعادلی: تمرینات تعادلی خاص می تواند تعادل را بهبود بخشد. کنترل بدنی ضعیف خطر زمین خوردن را افزایش می دهد. از دلایل زمین خوردن بیماران مبتلا به ام اس می توان به افزایش نوسانات حرکتی در موقعیت آرام، افزایش اختلال وضعیتی و کاهش توانایی حرکت به سمت محدوه ثبات اشاره کرد. کاهش سرعت راه رفتن، کاهش طول گام، سرعت و حرکت مفصل در اکثر مطالعات راه رفتن بیماران ام اس مشاهده شده است.
• هیپوتراپی: هیپوتراپی بر تعادل افراد مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس تأثیر مثبت دارد و کیفیت زندگی را بهبود می بخشد. بررسی سیستماتیک و متاآنالیز اثر درمانی اسب سواری نشان دهنده تأثیرات جسمی و احساسی مثبت آن در افرادی است که دارای نمو عصبی-حرکتی و ناتوانی جسمی هستند. اسب سواری تعادل و راه رفتن بیماران سرپایی مبتلا به ام اس را بهبود بخشیده و با ایجاد تحریک حسی مؤثر و حرکت نوسان موزون قدامی و خلفی، به تعادل بیمار کمک می کند.
• تصویرسازی حرکتی: به طور فزاینده ای در توانبخشی عصبی به منظور تسهیل عملکرد حرکتی استفاده می شود. از تصاویر حرکتی و تحریک شنوایی موزون می توان برای توانبخشی پیاده روی در بیماران ام اس استفاده کرد. کارآزمایی تصادفی کنترل شده با مطالعه اثرات تصاویر حرکتی، بهبود چشمگیری در سرعت راه رفتن، مسافت پیاده روی، ادراک و کیفیت زندگی را نشان داد.
• درمان شناختی رفتاری (CBT): تا حدودی بر خستگی در ام اس تأثیر مثبت دارد. با این حال اثر آن پس از قطع درمان کاهش می یابد. برای به دست آوردن نتایج مطلوب، بهتر است بیمار به متخصص CBT ارجاع داده شود. CBT همچنین می تواند مداخله ای مؤثر برای کاهش افسردگی متوسط در کوتاه مدت در بیماران ام اس باشد که ممکن است کیفیت زندگی بیماران را نیز بهبود بخشد.
• توانبخشی راه رفتن: بخش بزرگی از توانبخشی عصبی را برای افرادی که مبتلا به ام اس هستند تشکیل می دهد. یک بررسی سیستماتیک که الگوی راه رفتن در افراد مبتلا به ام اس را مطالعه کرده است، کاهش سرعت و طول قدم، افزایش پهنای قدم، کاهش کشش ران در طول دوره ایستادن و کاهش خم شدن زانو در دوره نوسان، کاهش انحراف پشت مچ پا در تماس اولیه و کاهش انحراف پلانتار مچ پا در مرحله قبل از نوسان را نشان می دهد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که توانبخشی باید بر مبارزه با ویژگی های نامتقارن راه رفتن تمرکز کند.
• بیوفیدبک: این امکان وجود دارد که با استفاده از مزایای بیوفیدبک بتوان علائم ناشی از بیماری ام اس را کاهش داد. با استفاده از روش بیوفیدبک می توان به فرد در ریلکس کردن، رفع بی خوابی و اضطراب کمک کرد. بیوفیدبک برای درمان بی اختیاری ادرار که برخی از افراد مبتلا به ام اس با آن مواجه هستند نیز مؤثر است.
• مگنت تراپی: مدارک نشان می دهد که مگنت تراپی می تواند در درمان بیماری ام اس مؤثر واقع شود. استفاده از پالس های میدان مغناطیسی در درمان علائم ظاهری ام اس و پارستزی که غالباً به صورت سوزن سوزنی شدن است مؤثر است.
• تحریک مغناطیسی: ترانس کرانیال (TMS) روشی است که با استفاده از آن می توان تشخیص را ارزیابی نمود، روند بهبودی را پیشبینی کرد و هدف جایگزین برای پیشرفت های بالینی و پاسخ های درمانی در نظر گرفت.

نسخه اصلی مطلب روشهای درمانی ام اس در کلینیک طب فیزیکی را در سایت دکتر سلمان فلاح بخوانید.

---