فضاى حدقه یا اربیت ، فضایی است حاوی چشم ، عضلات ، عروق و اعصاب. حدقه یکى از متراکم ترین فضاهاى بدن از نظر تنوع بافتى ، به گونه اى که از دوازده زوج عصب مغزى ، چهار زوج آن در این فضاى کوچک قرار دارند. فضایى که حجم آن حدود سى میلى لیتر مى باشد . نتیجه این تراکم سختى اعمال جراحى در این فضاست که به راحتى و حتى در دست جراحان متبحر مى تواند منجر به آسیب به اعصاب و عروق و خونریزى شود که مى تواند با دوبینى، افتادگى پلک و حتى نابینایى همراه شود . بنابراین جراحى در این فضا نیاز به برنامه ریزى صحیح و درک کامل پزشک و بیمار از عوارض احتمالى دارد.

تومور حدقه چشم چیست؟

مانند هر نقطه اى از بدن در فضاى حدقه نیز تومورهاى خوش خیم و بدخیم وجود دارند که منشا آنها مى تواند از بافتهاى مختلفی ازجمله عروقى، استخوانى، عصبى و سلولهاى اولیه باشد و یا حتى از بافتهاى مجاور مثل سینوس با بافتهاى دوردست مثل سیستم گوارشى یا تنفسى به اربیت تهاجم کنند. پیش آگهى تومورهاى مختلف برحسب محل و نوع آنها متفاوت است. برخى به راحتى قابل درمان هستند و برخى مى توانند مرگبار باشند . تشخیص اولیه برحسب شرح حال ، معاینه و تصویر بردارى گذاشته مى شود هر چند تشخیص نهایى اغلب پس از نمونه بردارى و براساس جواب پاتولوژى مشخص مى شود . بنابراین در ابتدا لیستى از تشخیص هاى افتراقى وجود دارد که در نهایت ممکن است تغییر کند .

تشخیص تومورهای حدقه

برحسب تشخیص اولیه ممکن است براى برخى توده هاى خوش خیم یا برخى توده هاى عروقى غیر قابل جراحى، صرفا پیگیرى انجام شود و تا زمانیکه اختلال دید یا اختلال حرکت چشم رخ ندهد، هیچگونه جراحى انجام نشود زیرا گاها عوارض جراحى در مقابل پیگیرى ساده قابل پذیرش نیست. در موارد دیگر جراحى مى تواند یک انتخاب باشد که به صورت خروج کامل تومور مخصوصا در توده هاى خوش خیم یا صرفا نمونه بردارى مخصوصا در تومورهاى ارتشاحى غیر قابل خروج ، جهت تشخیص نهایى باشد.

درمان تومورهای حدقه چشم

پس از مشخص شدن تشخیص نهایى و نمونه بردارى ، درمان تکمیلى مى تواند شامل شیمى درمانى ، رادیوتراپى و گاها تخلیه چشم باشد . گاهى منشا اولیه تومور خارج از اربیت است مانند بدخیمی هاى ریه ، پروستات و پستان که مى توانند به اربیت تهاجم کنند و درمان براساس منشا اولیه تومور و اغلب تسکینى مى باشد . گاها تومورهاى حدقه در محلى قرار دارند که جراحى صرفا به صورت کار گروهى با سایر رشته ها مخصوصا جراحان اعصاب یا جراحان گوش و حلق و بینى ممکن است و هر گروهى فسمتى از تومور را مورد جراحى قرار مى دهد.

مراقبتها و عوارض جراحى تومورهای حدقه چشم

جراحى حدقه، اربیتوتومى نام دارد که براساس محل تومور از مسیرهاى مختلفى ورود به حدقه صورت مى گیرد . برش ها برحسب نیاز مى تواند از طریق پوست یا ملتحمه باشد . همانگونه که ذکر شد جراحى در حدقه به خصوص در قسمتهاى خلفى و پشت کره چشم با عوارض متعددى مى تواند همراهى داشته باشد . مانند هر جراحى دیگرى در بدن لازم است بیمار از شرایط سلامتى عمومى مناسبى جهت بیهوشى احتمالى برخوردار باشد.

باید از مصرف داروهاى ضد انعقاد خون مانند آسپرین یا پلاویکس یک هفته قبل از عمل خوددارى شود . در مورد بیماران قلبى این امر طى مشاوره با متخصص قلب صورت مى پذیرد . مصرف داروهایى مانند وارفارین ، هپارین ، داروهاى مسکن ، ویتامین E و قرص سیر ، لازم است به پزشک معالج اطلاع داده شود . دیابت و فشار خون باید کاملا کنترل شده باشد . عوارض جراحى مى تواند شامل دوبینى گذرا یا دائم به علت دستکارى عضلات خارج چشمى، گشاد شدن مردمک ، خونریزى حدقه و گاها نابینایى باشد .

عارضه اورژانسى که پس از جراحى مى تواند رخ دهد و نیاز به مداخله فورى دارد ، خونریزى فضاى حدقه است . پس از هر دستکارى در این فضا ممکن است عروق کوچک چندین ساعت تا چندین روز پس از اتمام جراحى شروع به خونریزى خونریزى کنند . با توجه به کوچک بودن فضا ، حتى مقادیر کم خونریزى مى تواند باعث فشار بر روى عصب بینایى شده و باعث اختلال دید یا نابینایى گردد. علایم خونریزى حدقه شامل درد خیلى شدید ، بیرون زدگى چشم ، محدودیت حرکت چشم، کاهش دید و تجمع خون در زیر ملتحمه یا داخل پلک مى باشد . در این موارد به صورت اورژانس باید زخم باز شود ، لخته هاى خون تخلیه شده و محل خونریزى کوتر شود تا بتوان دید چشم را حفظ نمود .

در برخورد با تومورهاى حدقه تنها گروه کوچکى از متخصصین داراى تجربه و صلاحیت کافى مى باشند که با توجه به گستردگى انواع تومورها برنامه ریزى دقیق لازم است و درمانها مى تواند شامل پیگیرى ، جراحى ، شیمى درمانى و یا رادیوتراپى باشد.

نسخه اصلی مطلب روشهای تشخیص و درمان تومورهای حدقه چشم را در سایت دکتر بهرام اشراقی بخوانید.

---