ویتامین ها ( ویتامین آ قسمت دوم )

شهزاد محمدیان [ متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا ]آدرس وب سایت : www.armitaclinic.ir
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم تلفن مطب : 22366770 - 021

نقش ویتامین A در سلولهای پوششی
هرچند ویتامین A در بینایی نقش مهمی دارد ولی فقط یک هزارم ویتامین A بدن در شبکیه چشم وجود دارد. بیشترین میزان ویتامین A در پوست و لایه های پوششی بدن قرار دارد. ویتامین A باعث حفظ سلامتی و انسجام لایه های پوششی دهان، معده، روده، ریه و راه های هوایی، مثانه، رحم، پلک چشم و جدار سینوس ها می شود. مخاط ترشح شده از این لایه ها ی پوشاننده، مخاط این لایه ها در برابر عوامل بیماری زا و سایر آسیب ها بوده و باعث حفاظت مخاط پوشاننده معده و همچنین سلول های دستگاه گوارش در برابر هضم شدن توسط اسید معده می شود.

نقش ویتامین A در سوخت و ساز
ویتامین A به ویژه در فرم بتاکاروتن یک ماده آنتی اکسیدان قوی می باشد. آنتی اکسیدان ها موادی هستند که سایر مواد (از قبیل چربی های موجود در جدار سلول) را از واکنش با اکسیژن و آسیب شناسی از آن محافظت می کنند. اکسیژن باعث تحریک واکنش های منجر به تشکیل رادیکال های آزاد می گردد. رادیکال های آزاد مواد شیمیایی فعالی هستند که می توانند باعث تخریب مواد مجاور خود و در نهایت باعث آسیب ساختمان های سلول شده و فعالیت سلول را مختل نمایند. آسیب سلولی در اثر این رادیکال آزاد می تواند عاملی در پیدایش مراحل بیماری های بدخیم و بیماریهای قلبی باشد و مواد آنتی اکسیدان با این روند مقابله می کنند.

منابع غذایی ویتامین A
ویتامین A به فرم رتینول در شیر، کره، تخم مرغ، گوشت، روغن ماهی و جگر وجود دارد. بتاکاروتن در سبزیجات به رنگ نارنجی، زرد و سبز تیره وجود دارد. فرم خالص بتاکاروتن قرمز تیره است و چون برای اولین بار از هویج جدا شده به اسم کاروتن نامیده شده است. در سبزیجات دارای رنگ سبز، کاروتنوئید با کلروفیل پوشانده شده است.بیشتر میوه هایی که به رنگ های زرد، نارنجی و سبز تیره می باشند حاوی مقادیر زیادی کاروتن یا ویتامین A هستند، هرچه رنگ میوه یا سبزی تیره تر باشد، فعالیت ویتامین A در آن بیشتر است.

جذب و دفع ویتامین A
وقتی ذخائر ویتامین A در بدن کاهش می یابد و یا وقتی مواد مغذی وابسته به ویتامین A به میزان کافی وجود داشته باشند، این ویتامین به بهترین نحو جذب می شود. در صورت وجود ویتامین E و هورمون مترشحه از تیروئید یعنی تیروکسین، میزان جذب و مصرف ویتامین A افزایش می یابد.کبد حدود 90 درصد ویتامین A را در خود ذخیره می کند. وقتی ویتامین A وارد جریان خون می شود و به سلول های بافت هدف دستیابی پیدا می کند، به پروتئین خاصی به نام RBP متصل می شود. برای ساخته شدن این پروتئین، وجود عنصر روی ضروری است.

مسمومیت با ویتامین A
غلظت های زیاد ویتامین A باعث آسیب دیواره سلول ها به ویژه گلبول های قرمز و لیزوزیم ها می شود (لیزوزیم ها اجزاء داخل سلولی حاوی آنزیم های موثر در تجزیه مواد جذب شده به داخل سلول می باشند) مسمومیت با ویتامین A در اثر مصرف داروهای حاوی ویتامین A رخ می دهد، مصرف ویتامین A در مواد غذایی به ندرت باعث مسمومیت می شود. هرچند در اوایل عمر نیاز بدن به ویتامین A زیاد است ولی باز هم زیاده روی در دادن داروهای حاوی این ویتامین به شیرخواران و کودکان، باعث مسمومیت خواهد شد.در شیرخواران، مسمومیت با ویتامین A باعث افزایش فشار مایع مغزی- نخاعی و در نتیجه باعث برآمدگی ملاج شیرخوار می شود. سایر علائم ناشی از مسمومیت با ویتامین A عبارتند از؛ سردرد، استفراغ، دوبینی، ریزش مو، خشکی مخاط ها، بی اشتهایی، اختلالات استخوانی و آسیب کبدی.به طور معمول مصرف دراز مدت ویتامین A به میزان بیش از 10 برابر RDA باعث بروز مسمومیت خواهد شد.

هرچند مصرف این ویتامین در ماه های اول عمر لازم است ولی مصرف نابجای آن باعث بروز عوارض فوق در سنین بعدی می شود. متاسفانه بسیاری افراد برای درمان بی اشتهایی فرزند خود به او انواع شربتهای مولتی ویتامین را می دهند و چون به طور معمول کودکان دچار کمبود ویتامین A نیستند، این قبیل داروها باعث افزایش بیش از حد ویتامین A در خون و بافتها و در نتیجه بروز عوارض فوق منجمله بی اشتهایی خواهد شد.هرچند کاروتنوئیدها باعث بروز مسمومیت نمی شوند ولی مصرف بیش از حد مواد غذایی حاوی این مواد (از قبیل هویج و سبزیجات به رنگ زرد و میوه جاتی مانند نارنگی) باعث زرد شدن کف دست ها و پاها می شود. این حالت که کاروتنمی یا هیپر کاروتنمی نامیده می شود، ناشی از ذخیره ی کاروتن در بافت چربی می باشد. تفاوت آن با یرقان در این است که صلبیه چشم، زرد رنگ نمی شود و فرد هیچ علامت دیگری جز زردی کف دست و پا ندارد. با کاهش مصرف میوه جات و سبزیجات فوق این تغییر رنگ به تدریج برطرف خواهد شد.

کمبود ویتامین A
دریافت ناکافی ویتامین A منجر به تخریب سلول های اپی تلیال در چشم و قطع ترشح اشک می شود. پلک ها متورم شده و چشم نسبت به نور خیلی حساس می شود. خشکی قرنیه یا گزروفتالمی ایجاد شده در این حالت ممکن است منجر به نابینایی دائمی شود. اولین علامت گزروفتالمی ، شب کوری است و به تدریج لکه های خشکی در قرنیه ایجاد می شوند که به آن لکه های بیتوت گفته می شود.همچنین در اثر کمبود شدید ویتامین A، پوست خشک و شکننده می شود که به آن گزرودرمی گفته می شود، در این حالت پوست ورقه ورقه شده و قادر به ترشح مخاط نخواهد بود. در صورت ادامه این حالت، سلول های لایه پوششی روده ها و ریه ها نیز دچار اختلال شده و در نتیجه این دو عضو مستعد به عفونت می شوند. کمبود ویتامین A در موارد سوء تغذیه شدید به ویژه در کودکان زیر 5 سال دیده می شود. بیماریهایی که منجر به سوء جذب مزمن چربی ها می شوند نیز می توانند باعث کمبود این ویتامین شوند. به طور معمول در کودکان دارای یک رژیم غذایی متعادل کمبود این ویتامین رخ نمی دهد.